خبرگزاری ایرنا: پویش «نه به زباله» در ایران بهانه ای شد تا به بازخوانی پرونده زباله در لبنان بپردازیم. جمع آوری و انهدام زباله همواره یکی از موضوعات بحث برانگیز در لبنان بوده که سویه سیاسی نیز داشته است.
طی 2 سال گذشته مساله زباله ها یکی از بحران های داخلی لبنان به شمار می آمد. انباشته شدن زباله ها در خیابان های پایتخت به مدت چند ماه، اعتراض و نارضایتی شدید مردم را به دنبال داشت اما اهالی شهرها و روستاهایی که در حومه نقاط دفن زباله قرار داشتند حاضر به قبول دفن زباله های بیشتر در مناطق خود نبودند.
اگرچه در ظاهر امر این طور به نظر می رسد که دولت لبنان عاجز از یافتن مکانی برای دفن زباله هاست، اما در حقیقت قضیه زباله ها مانند بسیاری دیگر از مشکلات بغرنج این کشور ریشه در کشمکش های سیاسی و منافع حزبی برخی مقامات سیاسی این کشور دارد. منطقه «الناعمه» واقع در جنوب بیروت، سال هاست مکان دفن زباله های بیروت و حومه به شمار می آمد. به خاطر ضرر و زیان های وارد شده به اهالی روستاهای اطراف این منطقه که تحت نفوذ «ولید جنبلاط» نماینده پارلمان لبنان و رئیس حزب سوسیالیست ترقی خواه است، دولت لبنان قول بسته شدن کامل آن را داده بود اما همواره پس از تعطیلی دوباره این مکان برای دفن زباله ها بازگشایی می شد و این اتفاق 6 بار تکرار شد.
**زباله ها فرصتی برای سودجویان
بسته شدن زباله دانی «الناعمه» گرچه به مشکل زباله های پایتخت دامن زد و چیزی شبیه فاجعه برای ساکنان پایتخت لبنان رقم زد اما در واقع شروع مشکل از نیمه های دهه نود میلادی بود که قضیه زباله ها در سهم خواهی های سیاسی راه پیدا کرد.
در دوران نخست وزیری «رفیق حریری»، دولت وقت مسئولیت جمع آوری زباله ها را که تا آن زمان بر عهده شهرداری ها بود به شورای «توسعه و آبادانی» سپرد و همزمان این شورا را موظف کرد تا ضمن همکاری با شرکت «سوکلین»، تامین مالی این شرکت را از صندوق شهری وابسته به وزارت کشور و شهرداری ها بر عهده بگیرد.
به این ترتیب دولت با دست اندازی به دارایی های صندوق شهری، تا سال 2001 به صورت غیر قانونی اموالی را به شرکت سوکلین پرداخت می کرد. این روند از سال 2001 به بعد شکل قانونی به خود گرفت و مشروعیت یافت.
اما این همه داستان نبود. از انجا که صندوق شهری یاد شده یک صندوق مستقل به شمار می آمد و سرپرست و مسئول خاصی نداشت خیلی ها آن را مکان مناسبی برای دستیابی به مال و منال و تقسیم غنایم به شمار آوردند. دولت رفیق حریری با همکاری برخی گروه های سیاسی تلاش کرد تا با توسعه دادن به محدوده فعالیت شرکت سوکلین، ارقام فاکتور این شرکت را افزایش داده و بخشی از سود حاصله را بین خود تقسیم کنند.
وضعیت کنونی زباله های بیروت ثمره قراردادهایی است که شرکت سوکلین در آن دوره تحت عناوین مختلف قانونی و غیر قانونی به امضا رساند و طبقه سیاستمداران فاسد نیز در آن دست داشتند.
در تمام سال های گذشته شرکت سوکلین برای جمع آوری و دفن هر تن زباله، 150 دلار از خزانه دولت لبنان دریافت می کرد این درحالی است که متوسط قیمت جهانی برای این کار 120 دلار است.
بعد از سال 2005 و دو دسته شدن کشور بین 14 مارس و 8 مارس، دیگر نمی شد سود حاصل از فساد را مانند گذشته به طور مساوی بین گروه ها تقسیم کرد. برای همین نیز دولت درصدد یافتن ساز و کار جدیدی برای تقسیم غنایم برآمد و به جای یک «سوکلین»، 6 «سوکلین» در کشور ایجاد شد که رئیس حزب و طائفه این مناطق بر سود و غنایم منطقه تحت نفوذ خود اشراف داشت.
در دوره نخست وزیری «تمام سلام» و اوایل سال 2016 (اواخر سال 1394 ش) هیات دولت تصمیم گرفت تغییراتی در شیوه مدیریت این قضیه ایجاد کند. اما ناگهان شرطی مطرح شد که به مثابه سنگ بزرگی مانع از کوتاه شدن دست رهبران احزاب از این قضیه شد. آن شرط این بود که شرکت پیمانکار متولی جمع آوری زباله ها، خود موظف به یافتن مکان مناسبی برای دفن زباله ها می شد، اما تحقق این مساله بیشتر به خواب و خیال شبیه بود و عملا قابل تحقق نبود چرا که ساکنان مناطق مختلف به دلایل متعدد حاضر به پذیرش دفن زباله ها در حومه شهرها و روستاهای خود نبودند.
هدف اصلی از طرح این شرط این بود که روسای مناطق، همچنان سیطره خود را بر این موضوع حفظ کنند حتی اگر این مساله به بهای کشیده شدن پای شهروندان لبنانی به قضیه و انباشت زباله ها در خیابان تمام شود.
**راه حل های پیشنهادی برای حل مشکل زباله ها
در این میان، پیشنهادهای مختلفی برای حل مشکل زباله ها مطرح شد از جمله: دفن در مناطق وسیع و دور از مناطق مسکونی، سوزاندن زباله ها و ساخت مکان های بهداشتی دفن زباله به این صورت که گودال های عمیقی در زمین ایجاد شده و پوششی در دیواره آن برای محفوظ ماندن اطراف مکان دفن ایجاد شود.
در راه حل اول خطر آلوده شدن آب های زیرزمینی مطرح است و سوزاندن نیز علاوه بر هزینه بالا، طبق تحقیقات منجر به تولید گازهای سمی می شود و خاکستر به جا مانده از این زباله ها به دلیل دارا بودن ماده سرطان زای «دیوکسین» به اندازه زباله های هسته ای خطرناک است.
راه دیگر که بهترین راه خلاصی از زباله ها در دنیا به شمار می آید، جداسازی زباله ها و بازیافت بخش قابل توجهی از آن است. در لبنان حدود 50 درصد از زباله ها عبارت است از پسماند سبزیجات و میوه و گوشت که می تواند به عنوان کود و مواد غذایی خاک مورد استفاده قرار گیرد.
بخش دیگر زباله ها مانند پلاستیک و شیشه و کارتن و.. جزو زباله های خشکی هستند که قابلیت بازیافت و استفاده مجدد را دارند و در لبنان میزان آن حدود 20 درصد از کل زباله ها را تشکیل می دهد.
بخش دیگر زباله های الکترونیکی هستند که امکان بازیافت آنها وجود ندارد و بایه به شیوه خاصی از آنها خلاص شد. کشورهای پیشرفته، شرکت های تولید کننده لوزام الکترونیکی را وادار می کنند تا این لوازم را پس از پایان دوره بهره وری پس گرفته و بار دیگر در چرخه تولید از آنها استفاده کنند. این نوع زباله ها در لبنان تنها حدود 20 درصد از کل زباله ها را تشکیل می دهند.
در مورد باقیمانده زباله ها که فقط حدود 10 درصد است، می توان آنها را با کمپرس فشرده کرده و حجم آن را کاهش داد. گفتنی است این مواد منجر به تولید هیچ گونه گاز سمی و خطرناک نمی شود. با این همه، کشمکش های سیاسی در لبنان و سهم خواهی گروه های مختلف مانع از حل مشکلات به شیوه علمی و ضابطه مند می شود. یکی دیگر از راه حل های مطرح شده، صادرات زباله به خارج از کشور بود و در این میان نام برخی کشورها مانند آلمان و سیرالئون و هلند مطرح می شد که یا به نتیجه نرسید و یا در نهایت تکذیب شد.
** توافق درباره محل دفن جدید زباله و برگزاری مناقصه
در جولای 2015 (تیر 94) و پس از بسته شدن مجدد الناعمه، به دلیل ناتوانی دولت در یافتن مکان جدیدی برای دفن زباله های پایتخت، تپه های بزرگی از زباله در خیابان های بیروت و حومه انباشته شد که اعتراض های خیابانی دهها هزار نفر از قشرهای مختلف مردم و ساکنان بیروت را به دنبال داشت. این وضعیت حدود هفت ماه ادامه پیدا کرد تا اینکه هیات دولت پس از مدت ها کشمکش و رایزنی، دو مکان جدید یکی در منطقه عکار و دیگری در بقاع برای دفن زباله ها در نظر گرفت. همچنین دولت به شهرداری ها اجازه داد تا در خصوص حل مشکل زباله ها به طور مستقل عمل کنند.
با توجه به طرح این قضیه در رسانه ها و واکنش های اعتراض آمیز مردمی شورای «توسعه و آبادانی» تصمیم گرفت کار جمع آوری زباله ها را از طریق برگزاری مناقصه به پیمانکار واگذار کند.
در اکتبر 2016 (مهر 95) شرکت لبنانی «معوض - اده» با ائتلاف با شرکت بلغارستانی «سوریکو» به عنوان پیروز مناقصه اعلام شدند. به این ترتیب، شرکت سوکلین که در بین پنج شرکت حاضر در مناقصه، بالاترین مبلغ را پیشنهاد داده بود، پس از دو دهه فعالیت در زمینه جمع آوری زباله ها به طور کلی از این موضوع کنار گذاشته شد و این مسئولیت تا 7 سال آینده به عهده شرکت لبنانی «معوض - اده» و شرکت بلغارستانی «سوریکو» گذاشته شد. به این ترتیب پرونده زباله های لبنان ولو به طور موقت بسته شد.