تعارضات سند آموزش ۲۰۳۰ یونسکو با آموزش‌ و پرورش ایران

خبرگزاری تسنیم: سند توسعه آموزش 2030، در کشور رونمایی شد تا ایران نیز همراستا با کشورهای عضو سازمان ملل متحد، اهداف کار جهانی توسعه پایدار را اجرا کند و یونسکو مسئولیت بخش آموزشی این سند را عهده‌دار شده است، در این میان رونمایی چراغ‌خاموش از‌ سند آموزش 2030 در کشور منجر به بروز نگرانی‌هایی از‌سوی کارشناسان شده، به‌گونه‌ای که مهدی زاهدی رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در اظهارنظری از امکان انتشار اسناد و اطلاعات محرمانه کشور سخن گفته است.

رهبران کشورهای عضو سازمان ملل، در سپتامبر 2015 در اجلاس عالی‌رتبه سازمان ملل تعهد کردند؛ دستور کار جهانی توسعۀ پایدار 2030 را در سیاستگذاری‌های کلان خود در سطح ملی از اول ژانویه سال 2016 اجرایی کنند، براین اساس در بخش اهداف آموزشی موضوع آموزش و یادگیری مادام‌العمر باکیفیت، ‌برابر و فراگیر برای همه با محوریت یونسکو تعیین شده که ایران نیز متعهد به اجرای آن است. در ادامه این روند نشست عالی‌رتبه مشورتی در زمینه آموزش 2030 در ایران، در تاریخ 20 آذر امسال توسط کمیسیون ملی یونسکو برگزار و از سند ملی آموزش 2030 رونمایی شد. تعداد 30 کارگروه ملی نیز در ایران تشکیل شد تا مطابق با شرح وظایف خود مسئولیت تهیه سند آموزش 2030 را به‌عهده بگیرند.

مؤلفه‌های کلیدی در برنامه آموزش 2030 عبارتند از: برابری و فراگیر بودن، دسترسی برابر، عادلانه و باکیفیت، برابری جنسیتی، کیفیت آموزش و یادگیری مادام العمر.

در چارچوب عمل 2030 در رابطه با برابری جنسیتی آمده است: ما اهمیت برابری جنسیتی در دستیابی به حق آموزش برای همه را به رسمیت می‌شناسیم و به همین دلیل تعهد خود را به حمایت از سیاست‌ها، برنامه‌ریزی و محیط‌های آموزشی حساس به جنسیت، جریان‌سازی مسائل مربوط به جنسیت در برنامه درسی آموزش معلمان و از بین بردن تبعیض و خشونت جنسیت‌محور در مدارس را اعلام می‌کنیم.

همچنین در برنامه 2030 در رابطه با آموزش شهروندی برای توسعه پایدار به این مباحث اشاره شده است: تضمین اینکه همه یادگیرندگان، دانش و مهارت‌های مورد نیاز برای توسعه پایدار را تا سال 2030 کسب کنند. در دنیای معاصر که با چالش‌های حل‌نشده در زمینه‌های گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی مواجه است، آموزش باید به استقرار صلح و شکل‌گیری جوامع پایدار کمک کند، بر این اساس، محتوای آموزش باید سبک‌های زندگی پایدار، حقوق بشر، برابرسازی فرصت‌های اجتماعی برای زنان و مردان، ترویج فرهنگ صلح و عدم خشونت، شهروندی جهانی و احترام به تنوع فرهنگی و مشارکت فرهنگ‌ها در تحقق توسعه پایدار را ترویج بخشد. در حالی که طی سال‌های اخیر بسیاری از نظام‌های آموزشی بازنگری‌هایی را انجام داده‌اند ولی داده‌ها نشان می‌دهد تاکنون فقط 50 درصد از کشورهای عضو یونسکو، آموزش توسعۀ پایدار را در سیاست‌های آموزشی خود ادغام کرده‌اند.

راهبردهایی که برای ترویج توسعۀ پایدار تعیین شده‌ بدین شرح است:

توسعه سیاست‌ها و برنامه‌های مرتبط با آموزش توسعه پایدار و آموزش شهروندی جهانی در نظام‌های آموزش رسمی، غیررسمی و آزاد

آماده‌سازی یادگیرندگان در همه سنین با فرصت‌های مناسب برای یادگیری مادام‌العمر و دانش و مهارت‌های مربوط به ایجاد جوامع صلح‌جو و پایدار

ترویج برنامه‌های مشارکتی برای یادگیرندگان و معلمان و مربیان در رابطه با آموزش توسعه پایدار و آموزش شهروندی جهانی

تضمین اینکه آموزش نقش کلیدی فرهنگ را در دستیابی به توسعۀ پایدار به رسمیت شناسد و برنامه‌های آموزشی با توجه به چارچوب‌های فرهنگی تهیه شوند

حمایت از توسعه نظام‌های ارزیابی قوی‌تر برای آموزش شهروندی جهانی و آموزش برای توسعه پایدار به‌منظور سنجش مهارت‌های شناختی و اجتماعی ــ رفتاری دانش‌آموزان و دانشجویان

ترویج اینکه آموزش، فرهنگ صلح و عدم‌خشونت، گفتگو و تفاهم بین‌فرهنگی را پرورش دهد. ترویج رویکرد بین‌رشته‌ای و با مشارکت ذی‌نفعان مختلف برای تضمین آموزش توسعه پایدار و آموزش شهروندی جهانی در همۀ سطوح و اشکال آموزش.

مباحث مربوط به برابری جنسیتی، تربیت شهروند جهانی و ترویج توسعه پایدار در سند آموزش 2030 جزو مباحثی هستند که با اما و اگرها و نگرانی‌های بسیاری همراه شده‌اند به‌گونه‌ای که برخی کارشناسان بر این باورند «این سند تضادهای بسیاری با اسناد بالادستی کشور دارد و این در حالی است که در دولت، اجرایی شدن آن تصویب شده و الزام‌آور است. هدف این سند تقویت و شکل‌دهی ذهن کودکان و نوجوانان ما به‌سمتی است که نظام جهانی و امپریالیسم جهانی خواهان آن هستند».

به‌اذعان کارشناسان نگاه غربی‌ها به مقوله جهانی‌سازی در تربیت شهروند جهانی خلاصه شده و این مقوله‌ای است که در سند آموزش 2030 به آن اشاره شده هرچند سعدالله نصیری قیداری دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران معتقد است که "واژه شهروند جهانی را حذف کرده و به‌جای آن شهروند را قرار داده‌ایم" اما طبق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، این وزارتخانه باید در جهت دستیابی دانش‌آموزان به حیات طیبه و تربیت شهروند ایرانی و انقلابی تلاش کند و به نظر می‌رسد در این رابطه تعارضاتی میان هدف ذکرشده در سند تحول با آموزش جهانی 2030 وجود داشته باشد.

حجت الاسلام علی ذوعلم از کارشناسان آموزشی در این رابطه با طرح این پرسش که "نگاه ما به یونسکو چیست؟"، می‌گوید: کمیسیون ملی یونسکو در ایران بیشتر مدافع ادبیات یونسکو است و به‌جای اینکه از این نهاد برای انتقال دیدگاه ایران به جهان استفاده کند، ادبیات آنها را پذیرفته است. سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، ادبیات جدیدی از جمله حیات طیبه را خلق کرد اما در سند آموزش 2030 به شهروند جهانی تأکید می‌شود، شاخص‌های شهروند جهانی چیست؟ آیا ما در ایران به‌دنبال تربیت آن هستیم؟

در پیش‌نویس چارچوب عمل آموزش جهانی 2030 به سیاست‌گذاری و تدوین راهبردهایی برای حفاظت از یادگیرندگان، معلمان و پرسنل آموزشی از خشونت در چارچوب ایجاد مدارس عاری از خشونت و اتخاذ رویکردهای مناسب در مناطقی که درگیر جنگ مسلحانه‌اند، متعهد شدن به حقوق بین الملل بشردوستانه و اجرای آن به‌عنوان ابزاری برای حفاظت از مدارس به‌عنوان مکان‌های متعلق به جامعۀ مدنی و ترویج پاسخگویی در قبال خشونت در اجرای آموزش 2030 اشاره شده است، موضوعی که برخی کارشناسان آن را با حذف برخی مباحث از جمله تسخیر لانه جاسوسی در کتاب‌های درسی مرتبط می‌دانند.

به هر حال سند جهانی آموزش 2030 در بخش‌های مختلف تعارضاتی را با ارزش‌های حاکم بر ایران دارد، مسئله‌ای که اجرای آن را با اما و اگرهایی مواجه ساخته است. هرچند این سند نکات مثبتی را در بحث اجباری بودن 9 سال تحصیلی در مدارس و تأکید بر افزایش سال‌های اجباری تحصیل، اختصاص منصفانه‌تر منابع بین مدارس محروم از نظر اجتماعی ــ اقتصادی و مدارسی که از مزایای اجتماعی ــ اقتصادی بهره‌مند هستند، ترویج آموزش‌های دوزبانه و چندزبانه در جوامع چندزبانه و شناسایی موانعی که کودکان و جوانان آسیب پذیر را از دسترسی به برنامه‌های آموزش کیفی دور نگه می‌دارد و تصمیم‌گیری‌های مؤثر برای رفع آن موانع دارد اما هنوز مشخص نیست که تضادهای این سند با برخی از ارزش‌ها و سنت‌های حاکم بر جامعه ایرانی چگونه مرتفع خواهد شد؟

در حالی که شورای عالی انقلاب فرهنگی در جریان تصویب و اجرای این سند نبوده است، کدام نهاد بالادستی بر نحوه رفع تعارضات این سند با ارزش‌ها و فرهنگ‌های حاکم بر جامعه نظارت خواهد کرد؟