چگونه با بدرفتاری‌های دیگران برخورد کنیم
ما در جامعه‌اي زندگي مي‌كنيم كه افراد آن درك‌هاي متفاوت، اخلاق گوناگون و طبع‌ها و مزاج‌هاي متفاوت از هم دارند، بنابراين طبيعي است كه در برخوردها و روابط اجتماعي خويش با ديگران، شاهد برخوردها و رفتارهاي نادرستي باشيم.
روزنامه آرمان: ما در جامعه‌اي زندگي مي‌كنيم كه افراد آن درك‌هاي متفاوت، اخلاق گوناگون و طبع‌ها و مزاج‌هاي متفاوت از هم دارند، بنابراين طبيعي است كه در برخوردها و روابط اجتماعي خويش با ديگران، شاهد برخوردها و رفتارهاي نادرستي باشيم. در اين‌گونه موارد نظر اسلام، اين است كه در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران با عفو و گذشت برخورد كنيم.[۱] اساسا چگونه مي‌توان در جامعه‌اي كه رفتارهاي متفاوت در آن مشاهده مي‌شود، بدون صبر و روحيه گذشت، زندگي كرد؟ كدام يك از ما عيبي نداريم؟ كدام يك از ما دوست نداريم عيب و رفتار ناپسند ما مورد گذشت از سوي ديگران قرار گيرد؟ اگر چنين است، پس بايد مردم را ببخشيم و در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران با روحيه گذشت، برخورد نمائيم؛ تا خدا ما را ببخشد. خداوند متعال در قرآن كريم مي‌فرمايد: «بايد بخشش كنيد و بدرفتاري‌هاي ديگران را ناديده بگيريد، آيا دوست نمي‌داريد خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند بخشنده و مهربان است.»[۲] حال كه پاسخ سوال به طور كلي روشن گرديد و دانستيم كه از نظر اسلام در وهله اوّل بايد در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران با عفو و گذشت برخورد كنيم، شايسته است پيرامون اين اصل اخلاقي و موارد كاربُرد آن نكاتي را يادآور شد.»
معناي عفو و گذشت
«عفو» كه در آيات و روايات به آن توصيه شده، به معني گذشتن از لغزش ديگران، بدي را با بدي پاسخ دادن، از حقي كه بر گردن ديگران دارد، صرف‌نظر كردن و خطاكار را تبرئه كردن است.[۳] بخشش يكي از فضيلت‌هاي اخلاقي است كه با فضايل ديگري مانند بردباري، صبر، فروخوردن خشم (كظم غيظ)، ارتباط نزديك دارد.
اهميت عفو و گذشت
در سخنان گهربار معصومان عليهم‌السلام از عفو و گذشت بالاترين تعريف‌ها و تمجيدها شده است. و از آن با عنوان‌هاي، صفت الهي[۴] بهترين اخلاق دنيا و آخرت[۵] محبوب‌ترين عمل انسان مومن پيش خدا[۶] و يكي از سنت‌هاي پيامبران به‌ويژه پيامبر گرامي اسلام (ص) و امامان معصوم عليهم‌السلام ياد شده است. امام صادق (ع) فرمودند: گذشت در هنگام توانايي از سنّت‌هاي پيامبران است.[۷] پيامبر گرامي اسلام ص فرمود: «روش ما اهل‌بيت اين است كه از كساني كه به ما ستم كرده‌اند گذشت مي‌كنيم.»[۸]شايسته است كه همه ما خود را به اين صفت پيامبران الهي و اهل‌بيت پيامبر گرامي اسلام (ص) آراسته كنيم و در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران با گذشت و بخشش برخورد نمائيم. چون رفتارهاي منفي و واكنش‌هاي مقابله‌اي باعث تضاد و تنش بيشتر در جامعه خواهد شد. پيامبر گرامي اسلام (ص) فرمودند: كسي كه خشمش را فرو خورد و از برادر مسلمانش درگذرد و نسبت به رفتار نامطلوب او بردباري نشان دهد، خداوند پاداش شهيد به او عنايت فرمايد.»[۹]گذشت در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران، افزون بر آثار و بركات دنيايي كه در روايات به آن اشاره شده مانند سرافرازي و بزرگواري،[۱۰] پيروزي بر دشمن،[۱۱] طولاني شدن عمر[۱۲] و... پاداش فراوان الهي را نيز در پي دارد. از جمله: بخشش خداوند،[۱۳] شفاعت امامان عليهم‌السلام،[۱۴] داخل شدن به بهشت و....[۱۵]
حدود بخشش و گذشت
اگرچه اسلام توصيه به عفو و بخشش نموده و به پيروان خود دستور داده است كه بدرفتاري‌هاي ديگران را با عفو و گذشت پاسخ دهيد؛ امّا اين راهكار در همه موارد كارايي ندارد؛ بلكه در صورتي ارزشمند، سازنده و مفيد است كه در جاي مناسب خود و نسبت به حقوقي باشد كه انسان حق دارد از آنها چشم بپوشد، در غير اين صورت زيان گذشت بيجا و نامناسب گاهي بيش از سود آن است؛ بنابراين در موارد زير، بدرفتاري‌هاي ديگران را با روحيه عفو و گذشت پاسخ دهيد.
عفو در حقوق شخصي
بدرفتاري‌هاي ديگران مربوط به حق شخصي باشد؛ امّا در احكام الهي و حقوق عمومي جامعه، گذشت پسنديده نيست. مثلا كسي كه با قوانين اجتماعي مخالفت كرده است نمي‌توان با بخشش، تمام جرم‌هاي او را ناديده گرفت؛ بلكه به تصريح آيات و روايات، چنين اشخاصي بايد مجازات شوند. هم‌چنين كساني كه امنيت جامعه را متزلزل مي‌كنند، و يا با مواد مخدّر جوانان را به نابودي مي‌كشند و يا ترويج‌كننده فرهنگ بيگانه‌اند و در برابر نصايح و راهنمايي‌هاي ديگران بدرفتاري مي‌كنند، اين‌گونه افراد را نمي‌توان با چشم‌پوشي و گذشت، به حال خود رها كرد.
گذشت سازنده
در صورتي مي‌توانيد بدرفتاري‌هاي ديگران را با عفو و گذشت پاسخ دهيد كه، گذشت سازنده باشد. يعني باعث بيداري لغزش‌كننده شود و او را از كار زشت و رفتار نامطلوبش، باز دارد؛ اما اگر كسي به سبب پستي و فرومايگي بخواهد، از گذشت ديگران سوء استفاده كند، نسبت به چنين شخصي، گذشت پسنديده نيست. امام علي (ع) فرمودند: «عفو انسان فرومايه و پست به همان اندازه موجب فساد است كه عفو انسان بزرگوار موجب صلاح است.»
نتيجه‌گيري
از آيات و روايات استفاده مي‌شود كه در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران بايد در مراحل اول با عفو و گذشت و برخورد شايسته رفتار نماييم؛ امّا رواياتي نيز وجود دارد كه براي عفو و گذشت، شرايط خاصي ذكر نموده لذا در غير آن موارد بايد در برابر بدرفتاري‌هاي ديگران، با جدّيت و تصميم قاطع برخورد نمود.