دونالدترامپ برجام را به کدام سو می‌برد؟

خبرگزاری تسنیم: جان بولتون، نماینده پیشین آمریکا در سازمان ملل متحد (در دوران جرج بوش پسر) و یکی از بازهای تندروی مخالف برجام، در آخرین اظهارات خود در «کنفرانس سالیانه محافظه کاران آمریکا» به عادت مألوف خواهان پایان بخشیدن به توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 شد. وی گفت: «او [ترامپ] باید توافق را لغو کند و هر چه زودتر به این توافق پایان دهد. ما به نشان دادن صریح رهبری آمریکا مبنی بر اینکه این [برجام] یک افتضاح استراتژیک برای کشورمان است و ما قصد نداریم اجازه بدهیم که این موضوع ادامه یابد، نیاز داریم». پس از انتخاب دونالد ترامپ به عنوان چهل‌وپنجمین رئیس‌جمهور آمریکا نام جان بولتون برای تصدی پست‌هایی چون وزارت خارجه، قائم مقام وزرات خارجه و در این اواخر مشاور امنیت ملی مطرح شد اما وی نتوانست به هیچ یک از این مناصب دست یابد. اگر چه می‌توان متصور بود که اظهارات و فعالیت‌های بولتون نظر برخی را در کاخ سفید جلب کند اما آنچه مقامات و وزرای کاخ سفید در حوزه سیاست خارجی بازگو می‌کنند، بسیار محتاطانه‌تر از وی است. کابینه ترامپ درباره برجام چه می‌گوید؟ دونالد ترامپ، در دوران کمپین انتخاباتی‌اش، توافق هسته‌ای با ایران را «فاجعه‌بار»‌خواند اما کارشناسان می‌گویند شاید برای درک مواضع آتی کاخ سفید درباره برجام باید سخنان جیمز متیس، وزیر دفاع جدید آمریکا، را مد نظر قرار دهیم. متیس در ژانویه گذشته در جلسه کمیته سنا گفته بود: «فکر می‌کنم که [برجام] یک توافق کنترل تسلیحاتی ناقص است. اما زمانی که آمریکا قولی می‌دهد، باید به آن پایبند بمانیم.» مایک پنس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، نیز هفت روز پیش (30 بهمن) گفت که واشنگتن متعهد به اطمینان از عدم دسترسی ایران به تسلیحات هسته‌ای است. وی در اولین سخنرانی خود در یک مجمع بین‌المللی درباره سیاست خارجی، در کنفرانس امنیتی مونیخ ادعا کرد که کاستن از تحریم‌های ضد ایرانی بخشی از توافقی (برجام) است که به ایران اجازه تأمین مالی تروریست‌ها را می‌دهد. با این حال پنس هیچ یک از شعارهای تبلیغاتی ترامپ درباره لزوم بازنگری در مفاد برجام را تکرار نکرد. گری سیمور، هماهنگ کننده سابق کاخ سفید در امور کنترل تسلیحاتی می‌گوید ممکن است که دونالد ترامپ به دنبال سخت‌تر کردن توافق باشد «اما آنها به زودی خواهند فهمید که هر گونه مذاکره دوباره درباره توافق به معنای ارائه پیشنهاد رفع بیشتر تحریم‌ها از جانب آمریکا خواهد بود.» اما نادر هاشمی، از مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه دنور، می‌گوید راه‌های ظریف‌تری برای تضعیف توافق وجود دارد: «گمان می‌کنم ترامپ سعی خواهد کرد که توافق هسته‌ای را با جدیت و دقت بسیار اعمال کند به این امید که ایران توافق را نقض کرده و بدین ترتیب جامعه بین‌الملل این کشور را مسئول پایان توافق بداند.» مایکل فلین، مشاور سابق امنیت ملی ترامپ، که پس از افشای اطلاعاتی مبنی بر تماس وی با مقامات سفارت روسیه مجبور به استعفا شد، منصب خود را به ژنرال‌ هربرت ریمون مک‌مستر، سپرد. بسیاری مک‌مستر را دارای تفکری انتقادی و استراتژیک می‌دانند و معتقدند که وی در برخورد با موضوعات سیاسی خارجی آمریکا بر خلاف سلفش رویکردی ایدئولوژیک نخواهد داشت. می‌توان انتظار داشت که وی نیز به مانند ژنرال متیس معتقد به پایبندی آمریکا به توافق هسته‌ای باشد تا جامعه جهانی واشنگتن را مسئول نقض برجام نداند. اگر وی نیز به مانند برخی کارشناسان معتقد باشد که ایران را باید به سمت نقض تعهداتش سوق داد، باید انتظار داشت که این برنامه را در قالب یک استراتژی بلند‌مدت‌تر پیاده ساخته و در عین حال از اظهارات علنی به مانند آنچه از ترامپ در دوران کمپین انتخابات می‌شنیدیم پرهیز کند. رکس تیلرسون، وزیر خارجه جدید آمریکا، نیز که پیش از وزارت به عنوان مدیر عامل اکسون‌موبیل از لزوم دسترسی شرکت‌های آمریکایی به بازار ایران سخن رانده بود، اگرچه پس از انتخابات رویکردی ضد ایرانی، به مانند هر وزیر خارجه آمریکایی، اتخاذ کرد اما او نیز به مانند سایر مقامات رده بالای کاخ سفید به فکر پاره کردن برجام نیست. 16 فوریه، تیلرسون به گزارشگران اعلام کرد که در گفتگویش با ژان مارک ایرو، وزیر خارجه فرانسه، سخنی مبنی بر اینکه آمریکا قصد دارد توافق هسته‌ای با ایران را پاره کند، بر زبان نرانده است. پیشتر گزارش‌هایی منتشر شده بودند که از قول ایرو می‌گفتند ظاهرا واشنگتن قصد دارد «از شر توافق خلاص شود.» آیرو پس از دیدار با تیلرسون به خبرنگاران گفته بود که اختلاف واضحی بین این دو متحد درباره توافق هسته‌ای ایران وجود دارد، و آمریکا می‌خواهد آن را از نو مورد بازبینی قرار دهد. اما تیلرسون در واکنش گفت: «من چنین منظور من این نبود.» تیلرسون در ماه گذشته میلادی و در جلسات تأیید در سنای آمریکا نیز به مانند رئیس‌جمهورش از توافق هسته‌ای انتقاد کرده و اظهارا داشته بود که پیشنهاد «یک بازنگری کامل» در آن را خواهد داد اما از بیان اینکه توافق را رد خواهد کرد اجتناب ورزید. در این میان تد کروز، سناتور جمهوری‌خواه، در آخرین اظهاراتش درباره برجام گفت دولت اوباما توافق هسته‌ای را امضاء کرد تا سرپوشی بر نقض قوانین بین‌المللی توسط ایران بگذارد و بنابراین نمی‌توان کاری که مقامات دولت ترامپ می‌خواهند انجام دهند یعنی اجرای دقیق و جدی توافق را پیاده کرد. وی گفت: «این [توافق] طراحی شد تا تقلب را تسهیل کند و بنابراین نتیجه منطقی این است که آنها تقلب می‌کنند. توافق به گونه‌ای تدوین شد که تأسیسات عمده‌ای در ایران از بازرسی در امان باشند و در حقیقت یعنی ما به ایرانی‌ها آنقدر اعتماد داریم که خودشان بازرسی‌ها را انجام دهند.» کروز در ادامه تأکید کرد یکی از نقاط اختلاف بین وی و ترامپ درباره برجام این بود که «من می‌خواستم آن را پاره کنم» اما او خواهان حفظ توافق شد. با توجه به مواضعی که طی یک 35 روز گذشته از کاخ سفید دوران ترامپ شاهد بودیم می‌توان حدس زد که وی برخلاف وعده‌هایش در دوران کمپین انتخاباتی به دنبال پاره کردن توافق هسته‌ای نخواهد بود. در حقیقت وی و تیم سیاست خارجی‌اش می‌دانند که در صورت چنین کاری جامعه جهانی آمریکا را مسئول فروپاشی تواقفی خواهند دانست که پنج کشور عضو دائم شورای امنیت ملی و اتحادیه اروپایی در تدوین آن نقش اصلی را ایفاء کردند. ترامپ و مردان سیاست خارجی‌اش می‌خواهند بر روی آنچه که «اجرای دقیق و سخت‌گیرانه» برجام می‌دانند تمرکز کنند زیرا اعتقاد دارند در این صورت ایران روزی دچار اشتباه شده یا از شدت و حدت سختگیری‌ها کلافه گشته و توافق هسته‌ای را کنار خواهد گذاشت. و در چنین زمانی است که آنها می‌توانند هم از توافق هسته‌ای خلاصی یابند و هم ایران را نزد جامعه بین‌الملل مقصر جلوه دهند. در این میان، تحریم‌های جدید غیر هسته‌ای، افزودن اسامی دیگر به تحریم‌های قبلی و یا حرکاتی چون امکان اضافه کردن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به لیست سازمان‌های حامی از سایر حرکاتی خواهند بود که نیم‌نگاهی به فشار بر ایران به بیرون رفتن از توافق برجام دارند.