ریشه تنبیه بدنی در مدارس ما چیست؟

اما کسانی که با تاریخ آموزش و پرورش آشنایی کم و بیشی دارند، می‌دانند که ریشه‌های فرهنگی و تاریخی تنبیه بدنی در آموزش و تربیت به تاریخ آغاز آن در کشور ما برمی‌گردد. برای مثال سعدی که دستی در اخلاق و تربیت داشت، می‌سراید: «استاد و معلم چو بود بی آزار/ خرسک بازند کودکان در بازار» و با این شیوه استاد و معلم را تشویق به تنبیه و از رهگذر آن کنترل کلاس می‌کند و نمونه‌های آن در ابیات ما فراوان است. از سوی دیگر مدرسه به عنوان ادامه‌دهنده راه تربیت در خانواده نمی‌تواند از آموزه‌ها و روش‌های تربیتی آن جدا باشد. هنگامی که هنوز در بسیاری از خانواده‌ها مهم‌ترین ابزار پرورش زور و تهدید و تنبیه بدنی است نمی‌توان انتظار داشت که مدرسه راهی جدا از خانواده و جامعه بپیماید. تنبیه در مدرسه هست، چون در خانواده هم هست، در جامعه هم هست و در نهادهای لشگری و کشوری هم هست و از همه مهم‌تر در اندیشه‌های بیشتر شهروندان هم وجود دارد. تا اندیشه‌ها تنبیه‌زدایی و خشونت‌زدایی نشوند در روابط با دیگران به‌ویژه زیردستان و ناتوانان همچنان مشاهده می‌شود. ناآگاهی شهروندان از حقوق و وظایف نوینشان اگر کمی از ریشه‌ها فاصله بگیریم و به سطح نزدیک شویم بی‌گمان به عامل‌های پرشماری بر می‌خوریم. یکی از این عامل‌ها نا آگاهی شهروندان با حقوق و وظایف نوین خویش است. اگر بخواهیم از بخش تاثیرگذارتر آغاز کنیم باید به آموزش نیافتگی آموزگاران در زمینه حقوق خود و دانش‌آموزش اشاره کرد. آموزگاران از جمله نگارنده در دوران آموزش در دانشگاه و پس از آن در دوره‌های نه چندان سودمند ضمن خدمت هیچ‌گونه آموزشی در زمینه برخورد با دانش‌آموزان نمی‌بینند و شوربختانه اخلاق و منش آنها در این زمینه بر آموزه‌های خانوادگی و اجتماعی و تا اندازه‌ای غریزی بنا شده است. از سویی آموزگاران رفتارهای خویش را نه بر پایه جایگاه آموزگاری و حرفه ای خویش بلکه به عنوان یک انسان معمولی طرح ریزی می‌کنند و از سوی دیگر دانش‌آموزان را زیر دست و فرمانبردار می‌دانند و با کوچک‌ترین بیرون روی دانش‌آموز از چهارچوب‌های رفتاری، بر می‌آشوبند و گاه چنین رخدادهای تلخی را پدید می‌آورند. بی‌گمان هر فرد داوطلب آموزگاری نیاز به آموزش‌های ویژه برای برخورد با دانش‌آموزان، آشنایی با حقوق آنها و کنترل هیجانات خویش دارد که شوربختانه جای این گونه آموزش‌ها در دانشگاه‌های تربیت معلم خالی است. اما سوی دیگر ماجرا دانش‌آموزانند. امروزه ساختار آموزشی ما بیش از آموزش اخلاق و رفتار و پرورش شهروندان دانا و دلسوز و آگاه و راستگو و... به دنبال ماشین‌هایی با خروجی‌های نمره، معدل، رتبه‌های کنکور و... است. در ساختار آموزشی ما آموزش حقوق و تکالیف کمترین سهم را در درونمایه‌های آموزشی دارند و از این رو خروجی‌های آن برخوردار از کمترین آموزه‌های اخلاقی و رفتاری و شهروندی اند- دست کم از رهگذر آموزش و پرورش. نو آموز بی انگیزه با درونمایه‌هایی که کمترین پیوند را با زندگی کنونی و آینده اش دارد و به فریاد آمده از فشارهای خانوادگی و فرهنگی معدل مدار و کنکورمحور، زندانی در چهارچوب‌های اجتماعی استوار بر سلیقه‌های شخصی و گروهی، گریزان از جامعه ناشاد و به دنبال فرصت برای برون ریزی هیجانات فروخورده و فروکوفته، کلاس و مدرسه و جمع همسالان را بهترین فرصت برای تخلیه می‌داند و نا آگاه از حق و تکلیف خویش بر روان آموزگار می‌تازد و او را به واکنش وا می‌دارد و... می‌شود آنچه که نباید! اما سوی سوم این داستان فرادستان آموزش و پرورش و سیاستگذران کلان هستند. بیش از دو دهه است که فرهنگیان از شرایط کاری خویش ناخشنودند. کاربه‌دستان در بسیاری از گستره‌های آموزشی معلمان را نمی‌بینند و بیش از آنکه به دنبال رضایت آنها باشند در پی رضایت رفیقان و رقیبان سیاسی خویشند. برای برای مثال در حالی که نزدیک ۷۰ درصد جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند و تراکم کلاس‌ها در بیشتر شهرها ۳۰ تا ۴۰ دانش‌آموز است! فرادستان با بهانه وجود مدرسه‌های تک و یا چند دانش‌آموزه بر طبل کاهش نیروی آموزش و پرورش می‌کوبند. در دو سه سال گذشته و با وجود افزایش شمار دانش‌آموزان کشور، نیروهای آموزشی را بیش از ۵۰ هزار تن کاهش داده‌اند! این کاهش خود را در افزایش دانش‌آموزان کلاس و در ادامه کاهش کیفیت و بالا رفتن تنش میان دانش‌آموزان و معلم و بروز خشونت نشان می‌دهد. بنده در دوران آموزگاری شاهد سکته چند همکار و درگذشت دو تن از آنها در مدرسه و بر اثر استرس ناشی از فشارهای روانی در کلاس بوده‌ام. کاهش نیروهای آموزش و پرورش سبب فشار بیشتر به آموزگار و دانش‌آموز می‌شود و بی گمان گونه ای از تنبیه روانی و خشونت نسبت به هر دو گروه می‌شود. *عضو کانون صنفی معلمان تهران