یک میلیون دختر بدون شوهر می‌مانند
تعبیر تجرد قطعی در مورد کسانی به کار می‌رود که امید به ازدواج ندارند و احتمال زوجیت در بین آنان بسیار کم است. سن تجرد قطعی در ایران ۴۹ سال است. آمارها نشان می‌دهد بیش از ۱۵۰ هزار نفر مجرد قطعی در کشور داریم و نگرانی در مورد بیش از ۹۸۰هزار دختر در آستانه تجرد قطعی، وجود دارد. در این نوشتار به موضوع تجرد قطعی و وضعیت آن در کشور می‌پردازیم.
به عقیده برخی کارشناسان، امروز دیگر نمی‌توان کسی را وادار به ازدواج کرد و برخی افراد بر اساس تصمیم شخصی خودشان، دوست دارند مجرد بمانند. اما چرا چنین تمایلی شکل گرفته است؟ صاحبنظران این موضوع را به مسئولیت‌پذیر نبودن نسل جدید نسبت می‌دهند و معتقدند اگر به دنبال راهکاری برای پایین آمدن سن ازدواج هستید، باید جوانان را در راستای پذیرش مسئولیت تربیت کنید.
۱۵۲ هزار مجرد قطعی در کشور
براساس آمار سازمان ثبت احوال، در حال حاضر ۱۱ میلیون و ۲۴۰ هزار نفر در سنین بالا هنوز ازدواج نکرده‌اند؛ یعنی این افراد در سن متعارف ازدواج قرار دارند، اما هرگز ازدواج نکرده‌اند. از این بین ۵ میلیون و ۵۷۰ هزار مرد و ۵ میلیون و ۶۷۰ هزار زن هستند. مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال با بیان اینکه یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در سن تجرد قطعی هستند، افزود: از این تعداد ۳۲۰ هزار مرد و ۹۸۰ هزار زن هستند؛ یعنی زنان هرگز ازدواج‌نکرده بالای سن متعارف و قبل از تجرد قطعی، سه برابر مردان با این شرایط است. علی‌اکبر محزون در مورد سن متعارف ازدواج گفت: این سن برای مردان ۲۰ تا ۳۴ سال و برای زنان ۱۵ تا ۲۹ سال است. با این حساب در حال حاضر ۱۵۲ هزار نفر مجرد قطعی بالای ۵۰ سال سن در کشور زندگی می‌کنند که از این تعداد ۶۲ هزار نفر مرد و ۹۰ هزار نفر زن هستند که هرگز ازدواج نکرده‌اند.
افزایش سرمایه فرهنگی به قیمت از دست دادن سرمایه‌های فیزیکی
برخی مهم‌ترین دلایل تجرد قطعی را اهمیت موقعیت‌های مناسب فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای جوانان می‌دانند و معتقدند وقتی شما می‌خواهید از موقعیت بهتر فرهنگی و اقتصادی برخوردار شوید، نیازمند طی کردن پروسه‌ای هستید؛ در این مدت عمرتان می‌گذرد و در جامعه ما که در هنگام ازدواج به سرمایه‌های فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی توجه می‌شود، به عنوان مثال وقتی دختری از یک مقداری سنش بالاتر می‌رود، ممکن است به لحاظ سرمایه فرهنگی تا حدی ارتقا یافته باشد، اما از لحاظ فیزیکی اغلب سرمایه‌های جسمی خود را از دست داده است و در شرایط ازدواج، ممکن است نتواند موقعیت مناسبی را به دست آورد.
استقلال اقتصادی و تجرد قطعی
در بحث از دلایل تجرد قطعی، می‌توان به چند عامل بارز اشاره کرد: نخستین دلیل، ترجیح ادامه تحصیل بر تشکیل خانواده است. استقلال اقتصادی دختران و زنان نیز یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر افزایش سن ازدواج و در ادامه تجرد قطعی است. در شرایطی که زنان و دختران با توجه به نیاز خود و جامعه، نقش‌های مختلفی را در جامعه به عهده گرفته و مشغول به تحصیل یا کار هستند، این نقش‌ها حدی از استقلال شخصیتی یا اقتصادی را برای آنها فراهم می‌آورد و ازدواج را از اولویت اصلی خارج می‌کند. همچنین عامل دیگری به نام نهادینه و عادی‌شدن روابط آزاد و بدون ضابطه بین دختران و پسران را نیز می‌توان نام برد که ترویج‌کننده بی‌اعتمادی میان جوانان است.
چه باید کرد؟
سعید معید‌فر، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در مورد راهکارهای تجرد قطعی معتقد است: باید توجه داشت که تنها برخی از راهکارها در کوتاه مدت قابل تحقق هستند. برای مثال مشکلاتی مانند بیکاری، تورم و کمبودها مربوط به عموم جامعه است، اما راه‌حل آنها به مدیریت کشور برمی‌گردد. از سوی دیگر باید توجه داشت که یکی از دلایل تجرد، فرهنگ است و برای مثال می‌توان با تلاش برای کاهش توقع افراد از ازدواج، تبعات این مساله را کاهش داد. او در ادامه به آمارهای طلاق و تاثیر آن بر وحشت جوانان از ازدواج اشاره کرد و افزود: براساس آمارها، در برخی از شهرها مانند تهران از هر ۳ ازدواج، یکی به طلاق منجر می‌شود. این امر زنگ خطری برای جوانان است، اما باید توجه داشت که از طرف دیگر ازدواج امر مهمی است و بنابراین باید در مورد آن بسیار حساس بود. این عوامل موجب می‌شود زنان و مردان از ازدواج وحشت داشته باشند.
طرح عیب‌زدایی از تجرد دختران
طرح قبح‌زدایی یا عیب‌زدایی از دختران مجرد، برنامه‌ای است که اواخر سال گذشته از سوی معاونت امور زنان و خانواده مطرح شد تا به گفته شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان، با تاسی از زندگی حضرت معصومه(س) و با هدف فرهنگسازی، زمینه اعتلای موقعیت زنان مجرد در جامعه را فراهم کند. مولاوردی در این باره اظهار کرد: سن زیستی دختران ۳۵ ساله امروز مانند ۲۰ ساله‌های ۵۰ سال قبل است. البته تاخیر در ازدواج و افزایش سن ازدواج برای پسران هم وجود دارد. در کارگروه تعمیق باورهای دینی بر اساس زندگی حضرت معصومه (س)، بانویی که تا پایان عمر ازدواج نکردند، در قالب طرحی قرار است این موضوع تبیین شود تا با فرهنگسازی از تجرد قطعی دختران عیب‌زدایی شود. او در آستانه روز جهانی زن، از این طرح رونمایی کرد و گفت: این طرح در کارگروه تعمیق باورهای دینی معاونت زنان ارائه شده است و با توجه به افزایش سن ازدواج و بالا رفتن میزان تجرد قطعی در میان زنان، به دنبال ارائه الگویی از زندگی حضرت معصومه(س) هستیم تا با فرهنگسازی، زمینه اعتلای موقعیت زنان مجرد فراهم شود.
مجرد ماندن، یک موضوع جهانی
در برخی منابع ادعا شده، در جوامع غربی یک چهارم اشخاص سی سال به بالا یا با زوج خود، خارج از پیوند زناشویی همزیستی می‌کنند یا هرگز ازدواج نکرده‌اند و نیمی از ازدواج‌ها در این کشورها به طلاق می‌انجامد. در آسیا، پیش‌نیاز اصلی برای بچه‌دار شدن همچنان ازدواج است. برای مثال، در ژاپن، تنها دو درصد از نوزادان به دنیا آمده در سال ۲۰۰۷ به والدینی تعلق داشتند که زن و شوهر نبوده‌اند. رقم فوق در اروپا بسیار متفاوت است، در سوئد، در سال ۲۰۰۸ میلادی، ۵۵ درصد وضع حمل‌ها متعلق به زنان مجرد بود و در ایسلند ۶۶ درصد. در سوئد، آمار زنان مجرد نزدیک به چهل سالگی رقم ۴۱ درصد را نشان می‌دهد، اما این مساله با آنچه در آسیا اتفاق می‌افتد، تفاوت ماهیتی دارد، زیرا در جامعه سوئد، ازدواج به عنوان یک هنجار اجتماعی در حال از بین رفتن است. البته زنان سوئدی، امروز هم‌خانه‌داری می‌کنند و هم بچه‌دار می‌شوند، اما بدون ازدواج. بر پایه آمار، در آسیای شرقی، میزان تجرد با مقطع تحصیلی رابطه معکوس داشته و احتمال ازدواج در زنان دارای تحصیلات پایین‌تر از متوسطه در بالاترین سطح است. زنان دارای تحصیلات متوسطه در جایگاه بعدی قرار می‌گیرند و زنان دارای تحصیلات دانشگاهی در پایین‌ترین جایگاه احتمال ازدواج می‌ایستند. برخی تغییرات در الگوی ازدواج و زاد و ولد در جامعه چین، چینی‌ها را تا بدانجا پیش برده است که برای اشاره به نسل مردان و زنان مجرد، اصطلاح‌های معنادار خاصی را نیز دارند، «گوآنگ گون» برای مردان به معنای «شاخه‌های بی‌بار» و «شنگ نو» برای زنان به معنای «زنان باقیمانده».