روزنامه خراسان: از روزی که رهبری انقلاب از اقتصاد مقاومتی سخن گفتند، فضای مناسبی برای حمایت از تولید داخلی شکل گرفت. مردم و سیاست گذاران دریافتند که مهم ترین بخش اقتصاد مقاومتی به تقویت بنیه تولید داخلی مربوط می شود. بخشی که در بند 8 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی مورد تاکید قرار گرفته است. تاکیدات رهبری و فضای رسانه ای شکل گرفته پیرامون حمایت از تولید داخلی سبب شد تا برخی از مردم با دقت خاصی به انتخاب محصولات خود دست بزنند. گروه های مختلفی در فضای مجازی شکل گرفت تا کالاهای داخلی را معرفی کنند. انصافا هم در برخی از حوزه ها نظیر پوشاک، کیف و کفش و ... نیز موفقیت هایی به دست آمد. اما این پایان ماجرا نیست.
کج فهمی های اقتصاد مقاومتی
با این حال، کج فهمی هایی از اقتصاد مقاومتی وجود دارد که مانع تحقق حمایت کامل از تولیدات داخلی می شود. برای مثال، چندی پیش با بیلبوردهایی در سطح شهر مشهد روبه رو شدم که با هشتگ اقتصاد مقاومتی به دنبال ترویج این مفهوم بودند. در یکی از این بیلبوردها نوشته بود:«وصله جور!» در کنار این عنوان، تصویری از یک قوری قرار داده بودند که تعمیر شده بود. به عبارت دیگر، فرد به جای خرید قوری جدید، قوری قبلی را تعمیر کرده بود و این اتفاق را اقتصاد مقاومتی نامیده بودند. در حالی که این فهم دقیقا در مقابل مفهوم اقتصاد مقاومتی است. چرا که رکود فعلی اقتصاد ایران به دلیل کمبود ظرفیت تولیدی نیست که بخواهیم با کم مصرف کردن به کشور کمک کنیم. در مقابل، رکود فعلی به دلیل کم بودن مصرف یا مصرف کالای غیر ایرانی است. اگر مردم کالاهای بیشتری مصرف کنند (با شرط رعایت موازین شرعی و بدون اسراف)، تولید رونق خواهد گرفت. این همان چیزی است که اقتصاد مقاومتی به دنبال آن است.
رهبری نیز در جلسه تبیین سیاست های اقتصاد مقاومتی گفتند: «ما به مردم نمی گوییم که ریاضت بکشند؛ این‌جور گاهی بعضی القا می کنند. بعد از آنکه سیاست های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد، هنوز مرکب آن خشک [1]نشده، یک عده‌ای شروع کردند که "اینها دارند مردم را به ریاضت دعوت می کنند"؛ نه، به‌هیچ‌وجه این‌جور نیست، بلکه به عکس است».
از کدام تولید ملی حمایت کنیم؟
از کج فهمی ها از اقتصاد مقاومتی که بگذریم، بحث های مهمی در مورد چیستی تولید داخلی بی پاسخ مانده است. این مساله در مورد کالاهای ساده وجود ندارد. مثلا کیف یا ایرانی است یا غیرایرانی. پوشاک یا در داخل تولید شده یا در خارج از کشور. اما موضوع در مورد کالاهای پیچیده تر سخت می شود. برای مثال، دو کارخانه تولید کننده لوازم خانگی را در نظر بگیرید. اولی کلیه لوازم را از چین می آورد و در ایران به هم وصل می و با برند ایرانی به فروش می رساند. اما دیگری بخشی از قطعات را در ایران تولید می کند و با برند کشور دیگری می فروشد. کدام یک تولید داخلی هستند؟ کدام یک را باید حمایت کرد؟ آیا صرفا کالایی که made in Iran در آن درج شده باشد، ایرانی است؟ شاید بد نباشد که متذکر شویم، برخی از افراد سودجو محصولات تولید شده در چین را با بسته بندی و ذکر عنوان ساخت ایران به ایران وارد می کنند. به هر حال این سوال مهمی است که نیاز به پاسخ دارد و قاعدتاً دستگاه های مسئول و ناظر باید تکلیف درج این عبارت را بر روی برخی کالاها مشخص کنند.
معمای انگیزه ها در تولید داخلی
فرض کنید که فهمیدیم که کالای داخلی چیست و به خوبی آن را تبلیغ کردیم. آیا این مساله کفایت می کند؟ قطعا خیر. اجازه بدهید تجربه شخصی خود را بیان کنم. برای هدیه دادن به یکی از نزدیکان تصمیم گرفتم، اتو تهیه کنم. از آنجایی که برای کالاهای با کیفیت داخلی احترام زیادی قائل هستم، سعی کردم یک برند معتبر را انتخاب کنم. برندی که قبلا خودم استفاده کرده بودم و از کیفیت اتوهایش مطمئن بودم. اما متاسفانه وقتی که به یکی از بازارهای فروش لوازم خانگی مراجعه کردم، کمتر از 5 درصد مغازه ها این برند ایرانی را داشتند. اکثر فروشندگانی که این محصول را نداشتند آن را بی کیفیت می خواندند و نمونه های چینی را معرفی می کردند. اما به نظر می رسید، دلیل چیز دیگری است. دلیل سود بالای محصولات غیر ایرانی برای فروشندگان بود. به این ترتیب، سود پایین محصولات ایرانی برای فروشندگان، سبب شده بود تا تولیدات ایرانی در حاشیه قرار بگیرند.
برای جمع بندی بحث بد نیست که بازیگران اصلی تولید ملی را بررسی کنیم: 1) تولید کننده: اگر فرض کنیم که تولید کننده، انسانی است که به لحاظ اقتصادی عقلایی رفتار می کند، باید شرایط برای او به گونه ای چیده شود که تولید بیشترین سودآوری را برای او داشته باشد. 2) مصرف کننده: مصرف کنندگان معمولا به قیمت و کیفیت می نگرند و تصمیم خود را شکل می دهند. با این حال، تاکیدهای اخیر در مورد استفاده ازکالاهای داخلی تمایل افراد را به استفاده از کالای داخلی افزایش داده است.
3) خرده فروشان (توزیع کنندگان): توزیع کنندگان معمولا کالاهایی را عرضه می کنند که سودآوری مناسبی برای آن ها داشته باشد. اگر سودآوری کالاهای داخلی بسیار کم باشد، تمایلی برای عرضه آن محصولات وجود نخواهد داشت.
شرایط فعلی کشور به گونه ای است که بازیگر دوم تمایل زیادی به مصرف کالاهای داخلی دارد. تاثیر گذاری بر رفتارهای بازیگر اول نیز به شدت زمان بر است و نیاز به سرمایه گذاری های جدی دارد. اما بازیگرسوم یا همان خرده فروشان مستعدترین بخش برای اجرایی شدن سریع حمایت از تولیدات داخلی است. مبارزه جدی با قاچاق و افزایش شفافیت در مبادی ورود کالاهای وارداتی مهم ترین راهکارها برای بهبود است.