نیست‌انگاری تولید ملی در ایران/ چرا مدیران برای یافتن اتوبوس‌های با کیفیت به خارج سفر می‌کنند؟

سرویس اقتصادی فردا؛ اکبر ابدالی محمدی*: حقیقت دردناکی که در بین برخی مدیران، فضای نخبگانی، بخش زیادی از مردم و رسانه های ما در مورد تولید ملی وجود دارد این است که کسی به ظاهر مخالف تولید ملی و منکر ضرورت آن نشده است اما تولید ملی در دستگاه محاسباتی و در معادلات ذهنی آنها جایی ندارد و انگار اصلا آن را نمی بینند. این حالت را می توان «نیست انگاری» یا «هیچ انگاری» تولید ملی نامید که به عنوان یک آفت فرهنگی در جامعه وجود دارد و اتفاقاً یکی از موانع جدی تحقق اقتصاد مقاومتی است.

به عنوان نمونه علیرغم بیش از نیم قرن تجربه تولید ماشین های سنگین و نیمه سنگین در کشور، تعدادی از کلانشهرهای کشور، در حال خرید اتوبوس از شرکتهای ترکیه ای و روسی هستند. این در حالی است که کارخانه ایران خودرو دیزل، بزرگترین تولیدکننده ماشینهای سنگین و دیزلی غرب آسیاست که توانسته اتوبوس گازسوزی را با استاندارد آلایندگی یورو 6 در ایران طراحی کند. این اتوبوس با همکاری دهها شرکت قطعه سازی داخلی ساخته شده است. موتور این اتوبوس در شرکت ایدم تبریز، گیربوکس آن در شرکت چرخش گر تبریز، اَکسِل آن در شرکت محور خودرو هشتگرد، گاردن و مخازن باد در خاور مشهد و... طراحی و ساخته شده است. طراحی شاسی و اتاق هم که کار پیچیده ای بوده در خود ایران خودرو دیزل صورت گرفته است. حتی کار طراحی شاسی اتوبوس، مهندسی معکوس هم نشده و کاملا به صورت بومی طراحی شده است.

طراحی و ساخت این اتوبوس با استانداردهای روز اروپا حاصل تجربه 50 ساله در تولید ماشن های سنگین توسط شرکت ایران خودرو دیزل است که فناوری آن را بومی کرده اند و حدود 80 درصد قطعات آن، داخلی سازی شده است. حال سوال این است که چرا برخی مدیران برای یافتن اتوبوسهای با تکنولوژی مثلاً بالا شخصاً به مسافرتهای خارجی می روند! اما از توانمندیهای شرکتهای داخلی غافلند و حتی حاضر نیستند آن را ببینند.

یکی از مدیران خط تولید اتوبوس شرکت ایران خودرو دیزل می گفت بارها شاهد بودم وقتی مهندسان آلمانی برای بازدید به کارخانه ما می آیند جلوی کامیون معروف به بنز تک، به حالت سجده به خاک می افتند و زمین مقابل آن را می بوسند. کامیون معروف به بنز تک الان به طور کامل در شرکت ایران خودرو دیزل با برند بنز آلمان تولید می شود و دیگر در آلمان تولید نمی شود اما مهندسان آلمانی عرق خاصی به این محصول دارند که روزگاری نماد تولید بنز و تولید ملی شان بوده دارند.

از طرفی بر اساس قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تأمین نیازهای کشور1 و تصویب نامه هیأت دولت درخصوص ممنوعیت خرید کالاهای خارجی (اعم از کالای ساخته شده، قطعات، ملزومات، تجهیزات و غیره تحت هر عنوان) دارای تولید مشابه داخلی2، دستگاههای دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی (مثل شهرداریها) حق خرید کالای خارجی را ندارند؛ اما در عمل پایبندی چندانی به این قوانین وجود ندارد. البته به نظر می رسد سازمانهای دولتی و نهادهای عمومی راه دیگری هم برای فرار از خرید کالای داخلی یافته اند.

در این راه حل، کالاهای خارجی (که مشابه داخلی دارد مثل اتوبوس) توسط واحدهای به ظاهر صنعتی که پروانه بهره برداری صنعتی خود را از وزارت صنعت معدن و تجارت اخذ می کنند، وارد می شود و در داخل کشور مونتاژ می شود تا به اسم تولید داخل به سازمانهای دولتی یا نهادهای عمومی بفروش برسد. این عمل خیانت به تولید ملی و شرکتهای داخلی است که سالها در پی بومی سازی و ارتقای تکنولوژی و کیفیت محصول خود بوده اند.

متأسفانه گویا دستگاههای نظارتی هیچ وظیفه ای در این خصوص ندارند و گرفتار همان نیست انگاری نسبت به تولید ملی هستند در حالی که در حال حاضر مهمترین مشکل واحدهای تولیدی (بخوانید مهمترین مشکل اقتصاد مقاومتی)، نبود بازار فروش است که بسیاری از این واحدها را به تعطیلی کشانده است. وقتی اقتصاد مقاومتی مهمترین سیاست کشور است و به تعبیر مقام معظم رهبری اقتصاد، اولویت اصلی کشور است3 آیا دستگاههای نظارتی مثل مجلس، وزارت اطلاعات، سازمان بازرسی، دیوان محاسبات و... برای خرید کالای خارجی با ترفندهای مختلف و توسط دستگاههای دولتی و نهادهای عمومی هیچ وظیفه ای ندارند؟

در همین چند روز اظهار نظری از یکی از مسئولین کشور مطرح شد که حکایت نیست انگاری تولید ملی را عیان می کند. رئیس کل محترم بانک مرکزی عنوان کرد «انتقال پول حاصله از فروش نفت به داخل منطقی نیست. هدف ما سرمایه گذاری و تامین نقدینگی برای واردات به کشور است و نیازی به ورود منابع حاصله از فروش نفت به داخل کشور نداریم»4. هرچند این موضوع نشان می دهد که رفع تحریمهای بانکی فقط روی کاغذ اتفاق افتاده و هنوز امکان انتقال ارز حاصل از فروش نفت به داخل کشور را نداریم، اما وقتی هم و غم مدیران ارشد کشور، واردات است، خرید اتوبوس خارجی از محل اموال بلوکه شده بهانه ای برای واردات شهرداریها می شود. در حالی که بخش خصوصی از جمله شرکتهای تولیدکننده اتوبوس، آمادگی دارند تا حتی اموال بلوکه شده را به نفع تولید ملی استفاده کنند و در قبال تحویل اتوبوس به شهرداریها، اموال بلوکه شده را به شرکتهای خارجی که از آنها طلب دارند، پرداخت کنند. پس دیگر بهانه ای نمی ماند غیر از نیست انگاری تولید ملی.

یکی از مسئولین در بازدید از شرکت اتوبوس سازی GAS روسیه عنوان کرده بود: ما سطح بالایی از تکنولوژی را در شرکت خودروسازی GAS روسیه پیدا کردیم.

اما دانشجویان در بازدید خود از شرکت اتوبوس سازی داخلی، نوشته هایی را در دست داشتند که پاسخ به مدیرانی است که دچار نیست انگاری نسبت به تولید ملی شده اند:

ما سطح بالایی از فناوری تولید اتوبوس را در کارخانه های ایران یافتیم.

1. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/816734

2. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/892507

3. بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت 3/6/1395

4. پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر http://www.irinn.ir

*عضو انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی