بستر خشک تالاب‌ها عامل اصلی افزایش ریزگردها در ایران
تالاب‌ها که روزگاری تنوع زیستی بالایی داشتند، امروز به فرورفتگی‌هایی خشک و دردسرساز تبدیل شده‌اند.
روزنامه صبح نو: تالاب ها که روزگاری تنوع زیستی بالایی داشتند، امروز به فرورفتگی هایی خشک و دردسرساز تبدیل شده اند. سال ها پیش تنوع زیستی تالاب ها زبانزد بود اما امروز با حذف آب از این پهنه ها، اثری از این تنوع زیستی نمی توان یافت. به تبع تغییرشرایط، مردم محلی دیگر قادر نیستند از آبزیان تالاب ها و مزایای بیشمار آن استفاده کنند و به جای آن همه نعمت، بستر خشک تالاب به کانونی برای تولیدریزگردها تبدیل شده است. ریزگردها نفس مردمانی را که در حاشیه آن زندگی می کنند، بند آورده و آنها را راهی بیمارستان ها می کند. درحاشیه تالاب ها میزان ابتلا به بیماری های تنفسی رو به افزایش است و راه حل ساده این بحران، رساندن آب به لب های تشنه تالاب هاست.
تالاب ها با نقش بی نظیری که در زندگی بشر دارند، درکانون توجه مجامع جهانی قرار دارند. دوم فوریه هر سال،(مصادف با چهاردهم بهمن ماه) روز جهانی تالاب نامیده شده است تا به خاطر بیاوریم که چه خدمات ارزشمندی ازتالاب ها دریافت می کنیم. به گفته آقای ابوالفضل آبشت، مدیر طرح حفاظت از تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست، امسال روز جهانی تالاب ها با شعار «تالاب ها برای کاهش خطرپذیری بحران های طبیعی» گرامی داشته خواهد شد. وی به «صبح نو» می گوید: تالاب ها نقش مؤثری درکاهش بلایای طبیعی دارند. آبشت در تشریح سخن خودبیان می کند: بحران های طبیعی درکره زمین دارای منشأ ژئومورفولوژیک و اقلیمی اند. بحران های اقلیمی شامل سیل و خشکسالی است که در سال های اخیر میزان وقوع آنها دو برابر شده است. وی اضافه می کند: کارشناسان محیط زیست براین باورند که تخریب محیط زیست عامل تشدید وقوع بحران های اقلیمی و کوتاه تر شدن دوره بازگشت آن شده است. یعنی اگر پدیده خشکسالی هر 10 سال یک بار رخ می داد، در دهه های اخیر هر پنج سال یکبار شاهد آن هستیم و شدت این پدیده هم افزایش یافته است. به گفته مدیر طرح حفاظت از تالاب ها، این اکوسیستم آبی مانند یک اسفنج عمل می کند که در سال های مرطوب آب را در خود نگه داشته و در سال های خشک، این آب را به تدریج رها می کند. وقتی تالاب ها خشک می شوند، سیل رخ می دهد. یعنی با خشک شدن تالاب ها، کارکردهای طبیعی آن نیز از دست می رود.
بستر خشک تالاب، کانون ریزگردها
افزایش شدت وقوع سیل فقط بلای ناشی از خشک شدن تالاب ها نیست. به گفته آقای پرویز گرشاسبی، معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، بستر خشک تالاب ها در بسیاری از مناطق کشور عامل وقوع پدیده ریزگرد شده اند. گرشاسبی بیان می کند: سدسازی های مختلف روی رودخانه های زهره، کارون و غیره با هدف کشاورزی، سیلاب های طبیعی منطقه را مهار کرده و تالاب ها را خشکانده است. بسترخشک تالاب ها با ذرات بسیار ریزی که دارند، زمینه وقوع پدیده ریزگرد را در کشور تشدید کرده است. تالاب های خشکی که حاصل مدیریت غلط انسان بر سرزمین بوده، این روزها بلای جان مردم شده است. کافی است بدانیم که در ایران بیش از 270 تا 280 تالاب دائمی و فصلی وجود دارد که حال اغلب آنها به خاطر بی توجهی به اصول گردش طبیعی آب، خوب نیست. این تالاب ها با دستان خودمان، به کانون بلا برای جامعه محلی تبدیل شده اند. ابوالفضل آبشت مدیر طرح حفاظت از تالاب ها، 35 تالاب ایران را دارای اهمیت بین المللی اعلام می کند. به گفته وی این 35 تالاب در قالب 24 عنوان در فهرست کنوانسیون رامسر ثبت شده اند زیرا برخی از آنها -نظیر آلاگل، آلماگل و آجی گل یا سه تالاب هامون که به صورت مجموعه تالابی اند- تحت یک عنوان درکنوانسیون رامسر به ثبت رسیده اند. وی می گوید: مدیریت منابع آب در بخش شرب، صنعت و کشاورزی یک حوضه آبریز خوب نیست به همین دلیل تالاب های کشور دچار بحران شده اند. آبشت بیان می کند: در سال های اخیر با افزایش جمعیت و بهبود سطح زندگی مردم، برداشت های ما از منابع آب افزایش یافته و متأسفانه بیشتر از ظرفیت حوضه آبریز آب برداشت کرده ایم.
وی ادامه می دهد: هرقدر به سال های جدید نزدیک تر می شویم، وضعیت مدیریت منابع آب وخیم تر می شود. به نحوی که اگر روند برداشت نامناسب از 50 سال پیش شروع شده باشد، به تدریج در یکی دو دهه اخیر این وضعیت شدت یافته است. بنابراین شاهد هستیم که در این دو دهه شدت بحران های زیست محیطی هم خیلی بیشتر شده است. به همین دلیل در روز جهانی تالاب امسال به نقش تالاب ها در حل بحران های زیست محیطی تأکید شده است.
خشک شدن تالاب ها معضلی جهانی
ریزگردها در ایران یکی از بلایای با منشأ اقلیمی اند که جوامع محلی حاشیه تالاب ها را درگیر می کند. راه حل ساده ای هم توسط معاون آبخیزداری سازمان جنگل ها برای حل این معضل پیشنهاد می شود. به رسمیت شناختن حق آبه طبیعی تالاب ها تا حدی که بستر تالاب مرطوب نگه داشته شود، راه حل کم هزینه ای است که متولیان سازمان جنگل ها برای حل این معضل زیست محیطی ارائه می کنند. آقای هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، درباره این راهکار، به «صبح نو» می گوید: تا حدامکان وزارت نیرو حق آبه تالاب ها را رهاسازی می کند. امسال آب پشت سدهای کرخه، زاینده رود و برخی سدهای حوضه آبریز ارومیه را برای تأمین نیازهای آبی تالاب های هورالعظیم، گاوخونی و دریاچه ارومیه رهاسازی کرده ایم. وی بیان می کند: عدد دقیقی از میزان آب رها شده از این سدها نمی توانم ارائه دهم زیرا باید در طول یک سال آبی اندازه گیری حجم آب رهاسازی شده انجام و منحنی های مرتبط با آن رسم شود. سپس میزان آبی که از آخرین ایستگاه اندازه گیری ما که درمجاورت تالاب واقع شده، محاسبه و آمار آن ارائه شود. به گفته فهمی تالاب های ایران به دو دسته تقسیم می شوند. تالاب هایی مثل هامون و جازموریان که عمق آنها کم بوده و حدود نیم متر است، از منابع آب زیرزمینی تغذیه می شوند و بخش دیگری از تالاب ها، حق آبه خود را از منابع آب سطحی دریافت می کنند.
وی ادامه می دهد: برای نجات این دو دسته تالاب باید برداشت آب از منابع زیرزمینی و سطحی کنترل شود اما متأسفانه میزان برداشت ها در پایین دست سدها به حدی زیاد است که وقتی حق آبه تالاب توسط وزارت نیرو از پشت سد رهاسازی می شود، عملاً هیچ آبی به تالاب نمی رسد.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفا تأکید می کند: برای نجات تالاب ها و جلوگیری از برداشت بی رویه، نمی توانیم در همه جا پلیس مستقر کنیم بلکه مردم باید حفظ تالاب را در راستای حفظ منافع ملی جزء اولویت های خود بدانند.
وی نیز مانند مسوولان سازمان جنگل ها، تأمین حق آبه تالاب ها را مطمئن ترین و پایدارترین راه برای مقابله با ریزگردها می داند. زیرا استفاده از مالچ های نفتی و نانو، به دلیل هزینه های بالا و نیاز به تجدید شوندگی، نمی توانند ریزگردهای ناشی از بستر تالاب ها را به خوبی مهار کنند.
فهمی البته روند خشک شدن تالاب ها را پدیده ای جهانی دانسته و می گوید: تغییر اقلیم اثر منفی زیادی بر تالاب های واقع در عرض های جغرافیایی بین 20 تا 40 درجه شمالی و جنوبی کره زمین داشته است. در این عرض های جغرافیایی بیشترین بیابان های جهان وجود دارند و این سرزمین ها خشک تر از سایر نواحی کره زمین هستند. به همین دلیل تالاب های آنها از پدیده تغییر اقلیم، بیشتر از سایر نواحی متأثر شده و تأثیر منفی گرفته اند.