آیا آزمایش موشکی نقض برجام است؟

رسانه‌های دست راستی آمریکایی آزمایش موشکی توسط ایران را نقض توافق هسته‌ای یا قطعنامه شورای امنیت خوانده و تلاش می‌کنند تا از این مسئله به عنوان دستاویزی برای اعمال تحریم تازه علیه ایران استفاده کنند. در گزارش پیش رو به اختصار این مسئله بررسی می‌شود که آیا آزمایش موشک‌های بالستیک نقض توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 هست یا نه. آیا آزمایش موشکی نقض برجام است؟ در توافق هسته‌ای که سال 2015 میان ایران و شش کشور به دست آمد، هیچ اشاره‌ای به مسئله توان موشکی ایران نشده است. در واقع از ابتدا ایران اعلام کرده بود که به هیچ‌وجه اجازه مذاکره در مورد برنامه موشکی‌اش را نمی‌دهد. برنامه موشکی تنها در قطعنامه 2231 که قطعنامه‌های پیشین را ملغی کرده و برخی مفاد آن‌ها را حفظ کرد، مورد اشاره قرار گرفته است. برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در واقع یکی از ضمائم قطعنامه شورای امنیت است و نه قطعنامه ضمیمه برجام.

این رابطه به این معنی است که نقض برجام به معنی نقض قطعنامه شورای امنیت است، اما نقض قطعنامه به معنی نقض برجام نیست. از این رو حتی اگر آزمایش موشک‌های بالستیک نقض قطعنامه شورای امنیت باشد، نقض توافق هسته‌ای نیست. آیا آزمایش موشکی نقض قطعنامه است؟ برخی دیگر از رسانه‌ها و کارشناسان غربی آزمایش موشک‌های بالستیک را «نقض» قطعنامه 2231 توصیف کرده‌اند. اما نگاهی به متن قطعنامه نشان می‌دهد که این ادعا هم درست نیست و آزمایش موشکی توسط ایران الزاما ناقض قطعنامه 2231 نیست.

یکی از مهمترین نکات در این قطعنامه، استفاده از عبارتی غیرالزام‌آور در ارتباط با برنامه موشکی ایران است.

در حالی که در قطعنامه پیشین یعنی 1929 در مورد برنامه موشکی ایران عنوان شده بود که «شورای امنیت سازمان ملل تصمیم می‌گیرد که ایران نباید» فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک داشته باشد، در قطعنامه 2231 این لحن تغییر کرده است. در این قطعنامه عنوان شده است که «شورای امنیت سازمان ملل از ایران می‌خواهد» که فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک نداشته باشد. به گفته بسیاری از کارشناسان حقوقی عبارت «از ایران می‌خواهد» ادبیات الزام‌آور نیست و لحن توصیه‌ای دارد. این در حالی است که در همین قطعنامه برای بند مربوط به محدودیت ارسال اقلام با کاربری دوگانه به ایران بار دیگر از لفظ «نباید» استفاده شده، که این نشان می‌دهد تغییر عبارت در بند مربوط به محدودیت‌های موشکی عامدانه و هدف‌مند بوده است. نکته دوم در مورد قطعنامه اینکه در بخش مربوط به برنامه موشکی، از ایران خواسته شده از کار بر روی موشک‌هایی خودداری کند که «برای داشتن قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» طراحی شده‌اند. این در حالی است که در قطعنامه 1929 ایران ملزم شده بود که روی موشک‌هایی که «دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» هستند، کار نکند. بر اساس تعاریف بین‌المللی، موشک‌های بالستیک میان‌برد به بالا، ماهیتا دارای این قابلیت هستند و زیر مجموعه این بند قرار می‌گرفتند، فارغ از اینکه ایران قصد استفاده اتمی از آن‌ها را داشت یا نه. این تفاوت به این معنی است که بر اساس قطعنامه جدید، تنها از ایران خواسته شده بر روی موشک‌هایی کار نکند که عامدانه و هدف‌مند برای حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده‌اند. واکنش شورای امنیت چه خواهد بود؟ مارس سال 2016 هم در رخدادی مشابه رسانه‌های آمریکایی ایران را به آزمایش موشکی متهم کرده و تیم وقت آمریکا در سازمان ملل به رهبری «سامانتا پاور» خواستار تشکیل جلسه شورای امنیت سازمان ملل شد. در آن زمان هم بسیاری از حقوقدانان پیش از نشست گفتند که احتمالا شورای امنیت قادر نخواهد بود اقدام خاصی علیه ایران انجام دهد، چراکه آزمایش موشکی توسط ایران نه نقض برجام است و نه نقض قطعنامه. نهایتا با وجود سر و صدای زیاد، شورای امنیت به صدور یک بیانیه اکتفا کرد و از ایران خواست «فضای مسالمت‌آمیز» پسابرجام را بر هم نزند. حتی مقامات غربی هم از بیان اینکه آزمایش موشکی نقض برجام یا قطعنامه است، خودداری کرده و از عباراتی چون «مخالف روح» یا «مخالف هدف» برای توصیف این اقدام استفاده کردند. شورای امنیت قرار است امروز برای بررسی گزارش‌های منتشر شده در مورد آزمایش موشکی توسط ایران تشکیل جلسه دهد و به نظر می‌رسد که نتیجه این نشست هم تفاوتی با نشست مارس 2016 نداشته باشد. «ژان مارک آیرو» وزیر خارجه فرانسه که به تهران سفر کرده، امروز گفت آزمایش موشکی «مخالف هدف» قطعنامه است. وزارت خارجه روسیه هم که پارسال نیز گفته بود ایران از آزمایش موشکی منع نشده، امروز هم با اشاره به استدلال‌های فوق‌الذکر تصریح کرد که منعی برای آزمایش موشکی ایران وجود ندارد.