مسئولان و اقدام «متقابل» و «تنبيهی» در مواجهه با ترامپ

علي لاريجاني رئيس مجلس شوراي اسلامي اين اقدام را نشان‌دهنده سخافت در بينش دولتمردان امريكايي مي‌داند و از موضع يكي از هنرمندان كشور تقدير مي‌كند. رئيس‌جمهور محترم كشورمان نيز در حساب توئيتري خود اظهار مي‌كند: «دنياي امروز، دنياي همسايگي فرهنگ‌ها و تمدن هاست، نه ايجاد فاصله و ديواركشي بين ملت‌ها. ديوار برلين كه سالياني پيش فروريخت را فراموش نكنيم» و محمدجواد ظريف نيز در اقدامي مشابه با رئيس‌جمهور كشورمان توئيت مي‌كند: «ما ضمن احترام به امريكايي‌ها و جدا كردن حساب آنها از سياست‌هاي خصمانه دولت اين كشور، اقدامات متقابل را براي حمايت از شهروندانمان به عمل مي‌آوريم». حال پرسش اصلي اين است كه راهكار مقابله با موج جديد اقدامات ضد ايراني از سوي دولت جديد ايالات متحده چيست و آيا موضع‌گيري از طريق توئيتر كارساز بوده و كفايت مي‌كند يا آنكه مي‌توان با موضع‌گيري از تريبون مجلس اميدوار بود و آن را مفيد دانست؟ 1- در فرآيند33ماه مذاكرات هسته‌اي و پس از آن طي13ماه بعد از روز اجراي توافق هسته‌اي كه برجام حداقل يک بار از سوي امريكايي‌ها نقض شد، «فقدان نقش پذيري مجلس شوراي اسلامي» در هنگامه‌هاي مهمي بسيار به چشم خورد، به گونه‌اي كه چنانچه در مقابل بسياري از قوانين ضد ايراني كنگره، منتخبان مردم در مجلس اقدامات مشابهي- يا بهتر بگوييم «متقابل»- را انجام دادند و قوانين هوشمندانه‌اي را تصويب و دولت را ملزم به اجراي آن مي‌كردند قطعاً مسير براي اقدامات ضد ايراني به همواري امروز نبود. بنابراين انتظار است كه رئيس مجلس و ساير وكلاي مردم قانوني را تحت عنوان «محدوديت موقت مهاجرت امريكايي‌ها به خاك ايران» تدوين كنند و بعد از تصويب براي اجرا به دولت يازدهم عودت دهند. قانوني كه مي‌تواند چند دستاورد مهم را به همراه داشته باشد. الف- نفس تصويب و اجراي چنين قانوني مي‌تواند اين پيام را براي دولت جديد امريكا به همراه داشته باشد كه بر خلاف42ماه گذشته عزم ايران براي رفتار تلافي جويانه جدي است كه خود مانعي جدي براي افزايش قوانين آتي است كه امريكايي‌ها در دست بررسي و اقدام دارند.

ج- شكل‌گيري چنين رويداد مهمي مي‌تواند نقش مؤثري را در مقابل كنگره به مجلس شوراي اسلامي بدهد و فقدان نقش‌پذيري گذشته اين قوه را تغيير وضعيت بدهد و در موقعيت پويايي و تحرك مفيد در جهت تأمين منافع ملي در مسير پر فراز و نشيب برجام قرار دهد. كمااينكه مجلس نتوانسته در مقابل نقض‌هاي مكرر برجام توسط غربي ها، برخوردي مؤثر و مكمل با دولت يازدهم طي13ماه اخير از خود نشان دهد و بنابراين اقدام ضدايراني ترامپ فرصت مناسبي جهت خارج شدن مجلس از لاك دفاعي است. 2- هم سطح و موازي با «اقدام متقابل»كه در گزاره نخست به آن اشاره شد دولت يازدهم و مجلس شوراي اسلامي بايد «اقدام تنبيهي»به عنوان يك اصل پذيرفته شده در نظام حقوق بين‌الملل را نيز در دستور كار قرار دهند. در مواردى كه اقدام ماهيت و اثر عمل متقابل ايران به همان نحوى كه دولت مسئول - امريكا - مرتكب شده است امكانپذير نبوده يا كافي نباشد، در صورت وجود مقدمات بايد «اقدام تنبيهى» در دستور كار قرار گيرد چراكه اقدام اخير ترامپ فراتر از لغو رواديد ايراني‌ها براي سفر به امريكا، نقض دو اصل حاكم بر توافق بين‌المللي است نخست با اصل حسن نيت كه در مقدمه برجام و موادي مانند ماده36به آن پرداخته شده، مغايرت داشته و ديگر آنكه با روح حاكم بر اين سند بين‌المللي در تعارض آشكار است. چراكه ايران و 1+5 بر اساس قواعد حقوق بين‌الملل و قوانين مورد پذيرش در متن برجام تعهد داده‌اند تعهدات خود در برجام را با حسن نيت اجرايي كنند حال آنكه اقدام اخير ترامپ «سوء‌نيت» مشهود است. در ماده26آمده است: «ايالات متحده، با حسن نيت، نهايت تلاش خود را براي دوام اين برجام و پيشگيري از ايجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ايران از لغو تحريم‌هاي مشخص شده در پيوست2به عمل خواهد آورد.» از سوي ديگر با هدف و موضوع درتعارض است چراكه يكي از عمده‌ترين اهداف ايران از توافق هسته‌اي لغو واقعي تحريم‌ها بود كه يكي از مقدمات آن «برداشتن موانع گردشگران، تجار و فعالان حوزه مختلف براي سفر به ايران» است آنگونه كه در بند29 برجام مي‌خوانيم: «اتحاديه اروپايي و دولت‌هاي عضو و همچنين ايالات متحده امريكا، منطبق با قوانين خود، از هرگونه سياست با هدف خاص تأثيرگذاري خصمانه و مستقيم بر عادي‌سازي تجارت و روابط اقتصادي با ايران، در تعارض با تعهدات‏شان مبني بر عدم اخلال در اجراي موفقيت‌‏آميز برجام خودداري خواهند كرد.» بنابراين دولت ايران- اعم از قوه مجريه و مقننه- به عنوان متضرر- اگرچه هدف از ماده 51 منشور ملل متحد معمولاً موارد مسلحانه است اما بر اساس باور برخي از حقوق‌دانان بين‌المللي شامل موارد غيرمسلحانه نيز مي‌شود- مي تواند با استناد به ماده 51 منشور ملل متحد، به اقدام اخير ترامپ تعهدات خود را طبق قانون«اقدام متناسب و متقابل ايران در برجام»به حالت تعليق درآورده تا محاسبات امريكا درباره ايران در ماه‌هاي آينده دچار سردرگمي شود. در اين ميان نبايد از نقش وزارت امور خارجه و نمايندگي‌هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور جهت صدور رواديد براي اتباع امريكايي نيز غافل شد كه مي‌تواند مستقيماً نسبت به اقدام ترامپ واكنش متقابل نشان دهد.