جایگاه حقوقی حکم رئیس هیئت امنای دانشگاه آزاد چیست؟

سرویس سیاسی فردا؛سید محمد مهدی غمامی*: این روزها مباحث متعددی در خصوص چند و چون حقوقی انتصاب رییس هیات مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی توسط رهبری طرح شده است. برخی رسانه‌ها و روزنامه‌ها بطور ضمنی این انتصاب را مغایر اساسنامه دانسته و آن‌را فاقد وجاهت قانونی اعلام کرده‌اند.

در این یادداشت، سعی می‌کنیم بطور اجمالی به این سؤال پاسخ دهیم. ایشان پس از رحلت آیت الله هاشمی طی نامه‌ای مرقوم داشتند: «با عنایت به فقدان تأثرانگیز رئیس محترم هیأت مؤسس وهیأت امناء دانشگاه و سکوت اساسنامه مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در چگونگی انتخاب رئیس هیأت مؤسس و ضرورت تسریع در انتخاب فرد عهده‌دار این مسوولیت، جناب آقای دکتر علی اکبر ولایتی از اعضای آن هیأت را به‌عنوان رئیس هیأت مؤسس منصوب می‌کنم تا هیچ گونه وقفه‌ای در تمشیت قانونی امورآن دانشگاه- که نقش مؤثری در امرآموزش عالی کشور دارد- بوجود نیاید. همکاری اعضای محترم هیأت مؤسس و هیأت امناء و شورای عالی انقلاب فرهنگی در تکمیل اعضای هیأت مؤسس و هیأت امناء مورد انتظار جدّی اینجانب است.» بر اساس ماده 7 فصل دوم اساسنامه اصلاحی دانشگاه آزاد اسلامی شماره626/89/دش، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، این دانشگاه ازچهار رکن"هیات مؤسس"،" هیات امنا"، "رییس دانشگاه" و "شورای دانشگاه" تشکیل شده است.

همچنین بر اساس ماده 8 اساسنامه دانشگاه آزاد اسلامی، «هیات مؤسس مرکب از 9 نفر شامل آقایان اکبر هاشمی‌رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، عبدالله جاسبی، علی اکبر ولایتی، حسن حبیبی، سیدحسن خمینی، محسن قمی و حمید میرزاده است و چنانچه اعضای هیات مؤسس به علل مختلف مانند فوت، استعفاء، بیماری، برکناری، ناتوانی یا هر علت دیگر به 6 نفر کاهش یابد، هیات مؤسس باید افراد جایگزین به تعداد مورد نیاز را ظرف مدت 3 ماه برای عضویت در هیات مؤسس به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد کند.»

پیشنهاد در متن اساسنامه به معنای تعیین نیست و شورا نیز ملزم به تبعیت از مفاد پیشنهاد نیست و می‌تواند کل پیشنهاد را نیز رد کند و یا فرد دیگری را پیشنهاد دهد. چنان که صلاحیت انتصاب بدون پیشنهاد ذیل تبصره «2» همین ماده برای شورای عالی انقلاب فرهنگی شناسایی ومقرر شده «چنانچه هیات مؤسس طبق حكم قسمت اخیر ماده فوق و ظرف مدت 3ماه افراد جایگزین را برای عضویت در هیات مؤسس به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد ندهد، شورا رأساً اقدام به معرفی و تصویب افراد جایگزین خواهد نمود.» به عبارت دیگر شورا صلاحیتی بیش از پیشنهاد دارد چرا که اولاً از «معرفی» معنایی بیش از پیشنهاد قابل افاده است و نمی‌توان در مفاد آن تغییری انجام داد ولی پیشنهاد در نصوص حقوقی نه کل و نه جزء آن توسط مقام تصویب کننده لازم الاتباع نیست همان طور که این روزها مجلس الزاماً به پیشنهاد بودجه و برنامه در قالب لایحه دولت متعهد نیست و مفاد آن‌را تغییر و موارد متعددی به آن الحاق می‌کند، و اما مهمتر آن که «تصویب» از صلاحیت‌های ذاتی شوراست. با همین استدلال بند 8 آئین نامه داخلی دانشگاه آزاد که به صراحت طریقه تعیین اعضا آمده را تغییر داده است، مغایر اساسنامه و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است. مطابق بند (8): «در صورت فوت، استعفا یا ناتوانی یکی از اعضاء، هیأت مؤسس با اکثریّت دو سوّم آراء، نفر جایگزین را در اوّلین جلسه خود تعیین و به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرّفی خواهد کرد.» در واقع هیات مؤسس صرفاً صلاحیت پیشنهاد دارد و نه تعیین و تمام اختیار تعیین و تصویب با شوراست.

اما باز مساله به همین سادگی که برخی طرح کرده‌اند نیست چراکه اختیار هیات مؤسس در پیشنهاد فرد جایگزین مقید شده به بند (ب) ماده (9) اساسنامه که در خصوص صلاحیت هیات مؤسس اشعار می‌دارد: «معرفی اعضاء پیشنهادی برای تكمیل هیات مؤسس طبق ماده 8 فوق و براساس اكثریت دوسوم آراء اعضای باقی‌مانده از هیات مؤسس.» در ادامه نیز تبصره همین بند مقرر می‌دارد: «تركیب اعضای هیات مؤسس باید در هر حال مشتمل بر تعداد دو سوم اعضاء یعنی 6 نفر باشد.» با درنظر گرفتن این که سه نفر از اعضای هیات مؤسس شامل آقایان اکبر هاشمی‌رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی وحسن حبیبی فوت کرده‌اند و نصاب عدد فرد نیز از بین رفته است و با توجه به این که رییس هیات امنا نیز از جمله این افراد است و در اساسنامه قاعده‌ای برای انتخاب وی تعیین نشده است و نمی‌توان به بند «د» ماده (9) مبنی بر تصویب آیین‌نامه داخلی هیات مؤسس توسط هیات مؤسس استناد و عنوان کرد که این هیات خود قاعده‌ تعیین رییس هیات مؤسس را تصویب می‌کنند، علی‌هذا اساسنامه در این مورد ساکت است. برای توضیح بیشتر این که چرا هیات مؤسس خود نمی‌تواند قاعده تعیین رییس را معین کند، باید بیان کرد که این اختیار در همان بند «د»، مقید شده است به «رعایت مفاد این اساسنامه» و چون در اساسنامه در زمینه تعیین رییس هیات امنا حکمی ندارد و هیات مؤسس نیز مجری اساسنامه است، پس حق تکمیل مفاد اساسنامه یا رفع سکوت اساسنامه را ندارد. در واقع این صلاحیت برای شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان نهاد مصوب اساسنامه بطور انحصاری قابل شناسایی است.

حال در پاسخ به این سؤال که چرا رهبری به‌جای شورای عالی انقلاب فرهنگی ورود پیدا کرده‌اند و رییس هیات مؤسس را تعیین کرده‌اند باید به خاستگاه صلاحیت شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد. این شورا با حکم حکومتی رهبر بوجود آمده و با اجازه و حکم ایشان - حکم امام به تاریخ مورخ 6/12/63 و فرمان مقام معظم رهبری به تاریخ 4/11/76 - به مصوبات این شورا «ترتیب آثار» داده می‌شود. در نتیجه اختیار شورای عالی انقلاب فرهنگی ذاتی این شورا نیست و با حکم پیشینی رهبری، الزام آور و نافذ شده است. حال در قضیه مورد بحث، رهبری مستقیماً اختیاری را که به شورا داده‌اند اعمال کرده و از این نظر تصمیم ایشان همان ارزش اساسنامه و مصوبات شورا، بلکه بیشتر را در مقام اجرا و اعتبار قانونی دارد.

*صبح نو