خیز ایران برای جبران قطع گاز ترکمنستان

روزنامه شرق: نزدیک به سه هفته از قطع گاز ترکمنستان به ایران می‌گذرد و هنوز مشکل چشمگیری در تأمین گاز مناطق شمالی کشور گزارش نشده است؛ اگرچه دمای هوا نیز به‌ شدت ماه نوامبر نیست که مصرف روزانه خانگی ایران را به حدود ۵۶۰‌ میلیون مترمکعب برساند و باید دید با اوج‌گرفتن سرما، آیا ایران قادر به تأمین مصرف خانگی گاز خواهد بود یا نه.

مشکل اساسی این است که فقط میدان خانگیران با ظرفیت تولید روزانه حدود ۴۰‌ میلیون مترمکعب در شمال شرق ایران وجود دارد و تنها پالایشگاه گازی این منطقه نیز هاشمی‌نژاد است که ظرفیت آن متناسب با تولید میدان خانگیران است. البته میدان گنبد شمالی نیز وجود دارد که ۳۰سالی از تولید گاز از آن می‌گذرد و هم‌اکنون در نیمه دوم عمر خود است و روزانه کمتر از یک‌ میلیون مترمکعب تولید دارد و امیدی به افزایش تولید از این میدان کوچک نیست. به‌هرحال بخش عمده مصرف گاز، خراسان، سمنان و مازندران وابسته به ترکمنستان-روی‌هم‌رفته ۴۰ درصد- بود و اکنون تنها راه ممکن، افزایش نسبی انتقال گاز به مناطق شمالی از طریق خطوط لوله سراسری موجود و صرفه‌جویی در مصرف خانگی گاز و درنهایت استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌های شمالی کشور است. در بخش روسی سایت رسمی وزارت خارجه ترکمنستان، برخلاف بخش انگلیسی و ترکمنی آن، علت قطع گاز به ایران

...که می‌گوید ایران باید یا به میزان مشخص‌شده در قرارداد گاز از ترکمنستان دریافت کند، یا پول آن را بپردازد (Take-or-pay). آمارهای رسمی نیز نشان می‌دهند ایران باید برای نمونه از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ حدود ۱۳۰‌ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان دریافت کند، درحالی‌که فقط ۷۴‌میلیاردو ۳۴۰‌ میلیون مترمکعب گاز خریده است. این موضوعی است که در رسانه‌های ایران مطرح نشده و مقامات ایران نیز واکنشی به آن نشان نداده‌اند. براساس توافق سال ۲۰۰۷ که از سال ۲۰۱۰ با راه‌اندازی خط لوله دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران اجرائی شد، ایران باید سالانه ۱۴‌ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد کند، درحالی‌که این رقم برای نمونه در سال ۲۰۱۴ حدود ٤,٥‌ میلیارد و در سال ۲۰۱۵ حدود ۹‌ میلیارد مترمکعب بود و در سال گذشته حتی به نصف میزان سال ۲۰۱۵ نیز نمی‌رسد. آنچه افزایش ۹ برابری قیمت گاز ترکمنستان به ایران در سال ۲۰۰۷ مطرح می‌شود، نیز حاصل لاقیدی و بی‌برنامگی دولت قبلی در مذاکرات و رسیدن به توافق مرضی‌الطرفین بود، چراکه قیمت نفت از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ به‌شدت افزایش یافته بود و طبعا خود ایران قیمت گاز صادراتی به ترکیه را به‌شدت افزایش داده بود و باید انتظارات ترکمنستان برای افزایش قیمت را درک می‌کرد. قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه در پایان دهه گذشته از ۴۰۰ دلار به ازای‌ هزار مترمکعب هم فراتر رفت، درحالی‌که همان میزان گاز را به قیمت ۳۶۰ دلار از ترکمنستان دریافت می‌کرد.

ایران فعلا می‌خواهد عملیات اکتشاف در منطقه «کپه‌داغ» در مرز ترکمنستان را در اولویت قرار دهد و میدان گازی «توس» را که ذخایر آن ۶۰‌ میلیارد مترمکعب و تولید روزانه آن چهار میلیون مترمکعب برآورد می‌شود، توسعه دهد. توسعه این میدان احتمالا دو سال طول بکشد و هنوز معلوم نیست از منطقه کپه‌داغ گازی پیدا شود یا نه. از طرفی ایران در نظر دارد شش مخزن ذخیره گاز به ظرفیت ١١,٣‌ میلیارد مترمکعب و قابلیت بازیابی ۱۱۵‌ هزار مترمکعب در روز و به ارزش سه میلیارد دلار در شمال شرق و مناطق مرکزی ایران راه‌اندازی کند. دو مخزن شوریجه و سراجه ایران که جزء این شش مخزن هستند، هم‌اکنون حدود سه میلیارد مترمکعب ظرفیت ذخیره گاز دارند و قرار است با سرمایه‌گذاری ۴۵۰‌ میلیون‌دلاری توسعه یابند. مصرف روزانه خانگی گاز ایران در فصول گرم سال حدود ۱۶۰‌ میلیون مترمکعب است، درحالی‌که در زمستان به بالای ۴۵۰‌ میلیون مترمکعب و حتی گاهی بالای ۵۰۰‌ میلیون اوج می‌گیرد.

ایران در فصول گرم گاز مازاد خود را به این مخازن تزریق و در زمستان برداشت می‌کند. بخش خانگی درمجموع، سالانه حدود نیمی از کل گاز تولیدی ایران را می‌بلعد. از طرفی ایران پروژه ساخت خط لوله سراسری یازدهم را به ارزش ٤.٣‌ میلیارد دلار می‌تواند آغاز کند تا روزانه ۱۱۰‌ میلیون مترمکعب گاز پارس جنوبی را به مناطق شمال شرق انتقال دهد. اما برای کوتاه‌مدت، ایران فقط باید با صرفه‌جویی در مصرف گاز و جایگزینی سوخت‌های مایع به‌جای گاز در مصرف نیروگاهی اکتفا کند.