مقایسه کاربردی چک و سفته در معاملات تجاری

سرویس سبک زندگی فردا؛ مرجان رضازاده: انواع اسناد تجاری در بازار و بین مردم رواج دارد. شاید در اغلب موارد ندانیم، سندی که برای معاملات استفاده می‌کنیم چه مزایا و معایبی دارد و آیا می‌توانیم در موقعیت‌های متفاوت، یک سند را به سند دیگر ترجیح دهیم؟ تشخیص اینکه کدام سند در کدام موقعیت به کار رود، باعث می‌شود بهترین انتخاب را داشته باشیم. برای اینکه بدانیم کدام سند مناسب شرایط مورد نظر ماست، باید به بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های اسناد تجاری مختلف بپردازیم و بعد از یک مقایسهٔ دقیق، متوجه خواهیم شد که دقت در انتخاب اسناد تجاری، تا چه حد می‌تواند منجر به بهبود کیفیت مناسبات اقتصادی شود.

شباهت‌های سفته و چک

سفته و چک را می‌توان جزء اسناد رایج در بین مردم دانست. شباهت‌هایی در این اسناد وجود دارد که از این قبیل است:

- اسناد تجاری در دستهٔ اسناد عادی قرار می‌گیرند و مقام‌های خاصی به صدور آن‌ها نمی‌پردازد. - ضمانت‌های موجود در قانون برای این اسناد امکان تکیه به آن ها را در معاملات فراهم می‌کند.

-هر یک از اسناد تجاری به شیوه‌های مختلف، قابل نقل و انتقال هستند که این ویژگی باعث سهولت در استفاده و گردش آن بین افراد مختلف می‌شود.

مزایای مشترک سفته و چک

اصل مسئولیت تضامنی: در اسناد تجاری، مسئولین سند، در مقابل دارندهٔ سند تجاری مسئولیت تضامنی دارند. یعنی هر یک به تنهایی مسئول پرداخت تمام وجه سند تجاری هستند. دارنده می‌تواند به تمام یا هر یک از آن‌ها برای دریافت تمام وجه سند مراجعه کند.

اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات: اصطلاحی به نام دارندهٔ «با حسن نیت» در مورد اسناد تجاری وجود دارد. این اصطلاح یعنی اینکه دارندهٔ سند از ایراد موجود در آن در زمان قبول، آگاهی ندارد. اگر دارندهٔ سند تجاری دارای این وصف باشد، ایراداتی که جنبهٔ خصوصی دارند، در مقابل این فرد قابل اتکا نیستند. به طور مثال اگر معامله‌ای بین دو نفر واقع شده و در نتیجهٔ آن یک سند تجاری رد و بدل شده و بعد به شخص ثالثی انتقال یافته، فسخ این معامله در مقابل شخص ثالث قابل استناد نیست و او همچنان مستحق دریافت وجه سند است.

اصل دلالت بر مدیونیت: وجود سند در دست دارنده به این معناست که صادرکننده دینی به او دارد و اگر صادر کننده مدعی عدم وجود این دین است، باید این دعا را ثابت کند.

اصل استقلال امضائات: در اسناد تجاری، هر امضاء مستقل از امضای سایرین مسئولیت آور است و اگر به هر دلیلی یکی از امضاکنندگان فاقد مسئولیت شود، مسئولیت سایر افراد پابرجاست.

صدور قرار تأمین خواسته بدون نیاز به تودیع خسارت: بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، صدور قرار تأمین خواسته برای مدعی، مستلزم این است که مدعی خسارتی را که ممکن است طرف دعوا متحمل شود، تودیع کند. اما در مورد اسناد تجاری این مورد، استثناءپذیر است. بنابراین اگر دعوی مستند به اسناد تجاری باشد، صدور قرار تأمین خواسته نیازی به تودیع خسارت احتمالی ندارد. برای اینکه این اصل اعمال شود، اسناد تجاری باید مورد واخواست قرار گرفته باشد. یعنی دارنده باید واخواست عدم پرداخت وجه سند تجاری کرده باشد.

تفاوت‌های سفته و چک

- امکان صدور سفته با امضا یا مهر صادر کننده وجود دارد. اما صدور چک، تنها با امضاء ممکن است اگر چه مانعی وجود ندارد که چک با امضاء و مهر به صورت توأمان صادر شود. اگر مقرر شود که چک با هر دو صادر شود، صدور چک با صرف امضاء به تنهایی امکان ندارد. به نظر می‌رسد این ویژگی از آن جهت که جعل امضای افراد به مراتب سخت‌تر از جعل مهر است، در چک امنیت بیشتری نسبت به سفته ایجاد کند.

- سفته از نظر وعده ممکن است به دو صورت صادر شود. اول؛ موعد معین. یعنی روز معینی برای پرداخت وجه سفته در نظر گرفته می‌شود. دوم؛ عندالمطالبه. یعنی هر زمان دارنده از صادرکننده بخواهد، او وظیفه دارد وجه را بپردازد. در خصوص چک، بانک در تاریخ مقرر در برگ چک اقدام به پرداخت آن می‌کند و قبل از آن تاریخ امکان مطالبهٔ وجه وجود ندارد.

- صادرکنندهٔ سفته افراد عادی هستند اما در مورد چک علاوه بر افراد عادی بانک هم می‌تواند صادرکننده باشد.

- اگر متعهد سفته تنها توان پرداخت بخشی از وجه آن را داشته باشد، دارندهٔ سفته ملزم است که همان مقدار را بپذیرد. اما دارندهٔ چک چنین الزامی ندارد. بلکه او بین دریافت بخشی از وجه و اعتراض عدم پرداخت نسبت به بخش دیگر، یا عدم دریافت بخشی از وجه و اعتراض نسبت به عدم پرداخت تمام وجه مختار است.

مزایای چک نسبت به سفته

- رسیدگی به تمام شکایت‌های مربوط به چک در مراجع قانونی، بدون نوبت و فوری انجام می‌شود. یعنی برای پیگیری شکایت‌های حقوقی و کیفری در خصوص چک، لازم نیست زمان زیادی را صرف انتظار برای بررسی پروندهٔ خود کنید.

- چک یک سند لازم الاجراست. در خصوص پیگیری اسناد لازم الاجرا ادارهٔ ثبت یک مرجع مناسب است. در مورد چک هم این امکان وجود دارد که برای دریافت وجه آن از طریق دایرهٔ اجرای ثبت اقدام کرد.

- چک‌های پرداخت نشدنی که در اصطلاح عامیانه آن ها را «چک بلامحل» می‌دانند، جنبهٔ کیفری دارد. با تکیه به این ویژگی می‌توان صادرکنندهٔ چنین چکی را تعقیب جزایی کرد.

اگر با چک معامله می‌کنید، این نکات را حتما به یاد داشته باشید:

- دستور پرداخت عهدهٔ موسسات مالی و اعتباری یا صندوق قرض الحسنه، چک به معنای رایج آن محسوب نمی‌شود و تابع مقررات مربوط به چک نیست.

- اگر چک را مشروط به شرطی کرده‌اید یا آن را جهت تضمین صادر کرده‌اید، فراموش نکنید که بانک بدون توجه به چنین شرطی، اقدام به پرداخت وجه آن می‌کند.

- طرح شکایت کیفری در مورد برخی از چک‌ها امکان پذیر نیست. این چک‌ها عبارتند از: چک‌های سفید امضاء، چک‌های مشروط، چک‌های تضمینی، چک صادر شده برای معاملات نامشروع، چک‌های بدون تاریخ و چک وعده‌دار که در آن، تاریخ صدور چک مقدم بر تاریخ درج شده در متن چک است. امکان پیگیری حقوقی و اجرای ثبت در خصوص این چک‌ها همچنان برقرار است.

بنابراین با توجه به اینکه قانونگذار قوانین دقیقی در خصوص چک تدوین کرده و حساسیت خاصی را نسبت به سایر اسناد تجاری در مورد چک به خرج داده، استفاده از چک در مناسبات تجاری، حاشیهٔ امنیت بیشتری نسبت به سایر اسناد تجاری مثل سفته ایجاد می‌کند.