خرید قاره‌پیمای گران و لوكس توجيه اقتصادی دارد؟ / تلاش برای دميدن روحی تازه در كالبد برجام

سرویس اقتصادی فردا: در حالی روز پنج شنبه شاهد حضور اولین هواپیمای ایرباس در فرودگاه ایران بودیم كه هنوز پیرامون قرارداد خرید این هواپیما، چگونگی بهره برداری از این قرارداد با فرانسه و مهم تر از همه اولویت عقد چنین قراردادی حرف و حدیث های فراوانی وجود دارد.

ایرباس A380 قاره پیمایی فوق گران و لوكس!

دقیقا دو هفته پس از اجرای برجام توسط دولت یازدهم و در ماجرای سفر رئیس محترم جمهور به فرانسه، خبری مبنی بر تفاهم نامه خرید 118 عدد هواپیمای ایرباس در رسانه ها منتشر شد و به عنوان یكی از دستاوردهای اصلی برجام توسط دولت معرفی می گردد. ارزش قرارداد خرید 118 هواپیما از ایرباس 25 میلیارد دلار ، عنوان شده است که مبالغ سنگینی بوده و بیش از درآمد نفت سالانه کشور است.

بسیاری از مسئولین كشوری از جمله وزیر صنعت، جناب نعمت زاده اعلام كرده اند كه به منظور خرید این هواپیما هیچ گونه پولی پرداخت نشده و از طریق فاینانس بانك های خارجی هزینه این معامله تامین می گردد، البته این نكته از نگاه مسئولین ما فراموش شده كه در هر حال فاینانس ها به علاوه سودی كه به آنها تعلق گرفته در سالهای آینده باید توسط ایران پرداخت شود. فارغ از هزینه های سنگینی كه در آینده كشورمان باید بابت خرید هواپیماهای خریداری شده از فرانسه پرداخت نماید، بسیاری از كارشناسان حوزه صنعت بر این نكته تاكید داشته اند كه باتوجه به محدودیت فراوان مقاصد پروازی ناوگان هوایی كشور و همچنین عدم مقاصد قاره ای همچون سفر به آمریكا یا آمریكای لاتین، شاهد مسیرهای پروازی اقتصادی یا پردرآمد برای هواپیماهایی با برد بلند نخواهیم بود، بنابراین خرید هواپیماهای ایرباس 330 یا مدل غول پیكر380 به دلیل عدم تقاضای سفرهای بین قاره ای در مسافت های كوتاه برد مورد استفاده قرار گرفته كه به هیچ وجه توجیه اقتصادی برای صنعت هوایی كشور نخواهد داشت.

البته اینكه سیستم حمل و نقل كشور و به تبع آن ناوگان هوایی فرسوده بوده و نیاز به نوسازی دارد نكته ای است كه هیچ عقل سلیمی بر آن تردید وارد نمی كند، اما شناخت اولویت ها، مكانیزم نوسازی، چگونگی واردات و نوع هواپیماهای انتخابی موضوعی است كه به نظر می رسد به درستی از سوی دولت بدان توجه نشده است.

نكته اساسی در نحوه انتخاب هواپیما و شناخت اولویت ها از سوی طرف خریدار است. به طور مثال ایرباس A380 كه به عنوان هواپیماهای غول پیكر و قاره پیما شناخته می شوند در این برهه از زمان تا چه اندازه لازم و ضروری است؟ هواپیماهایی كه فقط برای مسیرهای پروازی بالای 19 ساعت كاربرد دارد پاسخگوی نیاز چند درصد از مردم است؟

با توجه به ظرفیت فرودگاهی کشور و حجم مسافران هوایی که عمدتا داخلی هستند، نیاز واقعی ایران به هواپیماهای کوچک و متوسط است، نه هواپیماهای غول‌پیکر و بزرگ که مخصوص پروازهای خارجی و طولانی هستند، خصوصا آن که قرار است برای خرید این هواپیماها زیر بار استقراض خارجی هم برویم. بر این اساس، خرید 12 فروند هواپیمای A380 که هم‌اکنون بسیاری از فرودگاه‌های کشورهای پیشرفته نیز ظرفیت پذیرش آن را ندارند، جای تعجب دارد.

اما با پول 12 فروند از این هواپیمای غول پیكر چند درصد از ناوگان حمل و نقل ریلی كشور نوسازی خواهد شد؟ همین چندی پیش بود كه فرسودگی سیستم حمل و نقل ریلی، یكی از عواملی شد تا جان تعداد زیادی از هموطنان مان از دست برود.

نكته حائز اهمیت اینكه خرید یکباره بیش از یكصد فروند هواپیما از کشوری که سابقه چندان درخشانی در پایبندی به تعهدات نسبت به ایران اسلامی ندارد با چه منطقی صورت گرفته است؟ این دستپاچگی تا چه اندازه با ماهیت برجام ودمیدن روح تازه به كالبد آن مرتبط است؟

عدم اولویت بندی در فعالیت های اجرایی

مسئله اولویت ها در كارهای اجرایی همواره یكی از دغدغه های اصلی مقام معظم رهبری بوده كه بارها در دیدار با مسئولین كشور بدان اشاره نموده اند. رهبری در دیدار با مسئولین می فرمایند:" در تصمیم‌گیری‌هایی که ما در زمینه‌ مسائل اقتصادی میکنیم، اولویّتها را باید در نظر بگیریم. گاهی یک کاری خیلی مهم است، خیلی لازم است امّا دارای‌ اولویّت نیست؛ یعنی از آن کارِ لازم‌تری وجود دارد. این خیلی به نظر من مهم است." بی شك خرید هواپیماهای ایرباس آن هم با هزینه های گزاف در حالی كه هواپیماهای باقی مانده در صنعت هوایی كشور سالهاست كه بازسازی نشده اند، خارج از اولویت و منطق عقلی به نظر می رسد. اكثر كارشناسان حوزه صنعت حمل و نقل هوایی بر این باورند كه با توجه به عدم نوسازی ناوگان هوایی كشور و همچنین كاهش امنیت پروازها به واسطه همین عدم تجهیز، خرید هواپیماهای ایرباس هیچ گونه اولویتی برای كشورمان ندارد. فارغ از بحث ناوگان هوایی، اگر نگاهی اجمالی به صنایع دیگر حمل و نقل در كشور بیندازیم شاهد كمبود ها و معایب فراوانی هستیم كه نمونه اش را می توان در تصادف قطار در مسیر سمنان به مشهد به خوبی مشاهده نمود. عدم تجهیز ناوگان های حمل و نقل به ویژه ناوگان ریلی و هوایی(باتوجه به حجم پرترافیك سفرها از این دو مسیر) طبیعتا منجر به از دست رفتن جان بسیاری از هموطنان كشورمان خواهد شد ولی متاسفانه مسئولین ما برای نمایشی از پیروزی پروژه برجام، جان مردم كشورشان را فدای حركت های نمایشی همچون خرید هواپیماهای ایرباس نموده اند. القای كارآمدی برجام و دستاوردهایش به وسیله حركت های نمایشی همچون ورود هواپیماهای ایرباس با وجود هیچ گونه توجیه و اولویت اقتصادی برای كشورمان، بیانگر این است كه مسئولین دولتی قصد دارد به هر نحوی كه شده نحوه اجرایی شدن برجام توسط تیم دولت را در نگاه مردم مثبت ارزیابی نمایند ولو اینكه بودجه كلانی از بیت المال در این راه خرج گردد.

احتمال نقض تفاهم نامه خرید ایرباس

بلافاصله پس از رسانه ای شدن تفاهم نامه مرتبط با ایرباس، روزنامه نیویورك تایمز در گزارشی به انتقادات كنگره آمریكا نسبت به این تفاهم نامه اشاره كرده و آن را نقض آشكار تحریم ها عنوان می كند. در همین راستا سایت بلومبرگ در گزارشی به نقل از یكی از اعضای ارشد بنیاد دفاع از دموكراسی در واشنگتن، خواستار تحریم های سخت تر علیه ایران می شود. همه این تهدیدهای باالقوه توسط كنگره آمریكا و دیگر رسانه ها در حالی صورت می گیرد كه هنوز رئیس جمهور آمریكا، اوباما بوده و دولت ایران به امید عدم نقض برجام توسط رئیس جمهور مستقر به ادامه روند قرارداد خرید ایرباس می پردازد. پس از روی كار آمدن ترامپ به عنوان رئیس جمهور جدید آمریكا و همچنین در دست گرفتن كامل كنگره توسط جمهوری خواهان، رابطه میان ایران و آمریكا در مساله برجام با هاله ای از ابهام روبرو شده تا جایی كه پس از تصویب قانون ISA كه علنا نقض برجام را در پی داشته است، هرگونه قرارداد اقتصادی میان ایران و دیگر كشورها در سطح كلان هنوز پشتوانه اجرایی نخواهد داشت. در واقع هیاهوی ایجاد شده پیرامون خرید هواپیماهای ایرباس چیزی شبیه یادگاری نوشتن بر روی یخ بوده كه هر لحظه احتمال آب شدنش وجود دارد. متاسفانه سیاست های الاكلنگی دولت در حوزه برجام كه هرمساله اقتصادی را به برجام گره زده اند موجب شده تا شاهد هیچ گونه ثباتی و اطمینانی در قراردادهای اقتصادی نباشیم و هر لحظه امكان نقض قراردادها و تفاهم های تصویب شده وجود داشته باشد. اتفاقی كه به راحتی توسط تصویب قانونISA افتاده و دست اندركاران سیاست خارجی كشور از جناب ظریف گرفته تا عراقچی و صالحی هیچ كدام پاسخگو نبوده و صرفا به عبارت"مقابله به مثل می نماییم" بسنده می نمایند. امیدواریم مساله خرید ایرباس ها نیز همچون برجام با شكست مواجه نشود تا همانطور كه سیمان را در قلب راكتور هسته ای كشور ریختیم این بار قراردادهای اقتصادی كشور با انسداد روبرو نشوند!!