روزنامه ایران: روز پنجشنبه هفته گذشته، نخستین هواپیمای خریداری شده در قرارداد اخیر هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با شرکت هواپیماسازی اروپایی ایرباس در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشست.
این فرود پر معنی، نشانه‌ای کلیدی برای آغاز یک دوره جدید در صنعت حمل و نقل هوایی در کشور است. به این بهانه، خوب است نگاهی دوباره به ارزش حمل و نقل هوایی در توسعه کشور و ضرورت افزایش توان ملی در این حوزه داشته باشیم.
حمل و نقل هوایی، یک تسهیل‌گر برای فعالیت‌های کلیدی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی علمی است. سرعت بالای دسترسی، سادگی ایجاد کریدورهای متنوع و منعطف در قیاس با دیگر الگوهای حمل و نقل و امکان اتصال هر دو نقطه‌ای از جهان با احداث یک فرودگاه در آن نقاط، مزیت‌های عمده حمل و نقل به شکل هوایی هستند. با توجه به نقش تسهیل‌گری و کاتالیزوری حمل و نقل هوایی و یکپارچگی و جهانی بودن شبکه حمل و نقل هوایی، باید دانست که رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی، باعث ایجاد تقاضای سفر هوایی میشود. در صورتی که این تقاضا به درستی و در زمان مناسب پاسخ داده نشود، آنگاه یا زمینه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه فراهم نخواهد شد و یا اینکه دیگر بازیگران و رقبا به تأمین نیازهای حمل و نقلی ناشی از توسعه خواهند پرداخت.
امروزه، تمام سعی بازیگران حمل و نقل هوایی، گسترش خدمات این صنعت به دهک‌های پایین‌تر جامعه است. فرودگاه‌ها اماکنی عمومی تلقی می‌شوند، به این معنی که همان ترکیب اجتماعی مشاهده شده در اماکن عمومی جامعه، باید در فرودگاه ها دیده شوند. مشتریان صنعت حمل و نقل هوایی، نباید محدود به بازرگانان، مدیران، هنرمندان و ورزشکاران با درآمد بالا و به بیان دیگر قشر برخوردار جامعه شود. در این صورت، صنعت حمل و نقل هوایی، صنعتی محدود خواهد بود که از یک طرف فرصت ارائه خدمت به تمام اقشار جامعه را نخواهد داشت و از طرف دیگر، خود را از کسب درآمد از قسمت عمده اجتماع محروم خواهد کرد. امروزه بخش قابل توجهی از درآمد شرکت های هواپیمایی در منطقه ما از جابه‌جایی کارگران به نسبت فقیر مناطق شرق و مرکز آسیا به مناطق برخوردار خاورمیانه واروپا حاصل میشود. راز این توسعه و نفوذ به دهک‌های پایین اقتصادی جامعه در توسعه و تکمیل شبکه حمل و نقل هوایی و در نتیجه، اقتصادی شدن فعالیت ها است.
یک عنصر ارزشمند رقابتی در صنعت حمل و نقل هوایی، ایجاد شبکه حمل و نقل است. خطوط هوایی و یا کشورهایی که شبکه حمل و نقل جهانی خود را بخوبی توسعه داده باشند، چنان در بازار ماندگار می‌شوند که تنها با قدرت اقتصادی و برخورداری از سخت‌افزارهای مناسب می‌توان به رقابت با آنها پرداخت. واقعیت این است که جامعه ایران، یک جامعه برخوردار از نظر سطح فرهنگی، رفاه، معیشت و ارتباطات در سطح منطقه است. این جامعه، متقاضی سفرهای هوایی داخلی و خارجی است. در صورتی که شبکه حمل و نقل هوایی داخلی متناسب با نیاز جامعه نباشد، آنگاه صنعت حمل و نقل هوایی تبدیل به یک گلوگاه توسعه داخلی خواهد شد. در صورتی که در حوزه حمل و نقل هوایی بین‌المللی، این نیاز توسط توان داخلی برطرف نشود، آنگاه تقاضای سفر توسط رقبای خارجی جذب خواهد شد و در هر صورت، جامعه بهای حمل و نقل هوایی را خواهد پرداخت، لیکن این هزینه تنها منجر به توسعه رقبای منطقه‌ای ایران میشود.
کافی است یک نگاه به آمار حمل و نقل هوایی خارجی ایران و سهم شرکت های داخلی در آن انداخت. سهم قابل توجهی از مسافران ایرانی مشتری آن دسته خطوط هوایی هستند که کشور متبوع آن خطوط، فاقد هر نوع جذابیت سفر بوده و یا حتی در مواردی در صدور مجوز ورود به ایرانیان بشدت سختگیری می‌کنند.
این مسافران، در اصل تقاضای سفر به نقاطی ثانویه را دارند که به دلیل نبود شبکه حمل و نقلی به آن مقصد، مجبور به استفاده از فرودگاه ها و خطوط هوایی واسطه می‌شوند. در صورتی که امکان برقراری پرواز مستقیم و با تواتر کافی به نقاط هدف سفرهای خارجی توسط خطوط هوایی ایرانی وجود داشته باشد، آنگاه تنها آن دسته از شرکت های خارجی قادر به کسب منفعت از بازار حمل و نقل هوایی ایران خواهند بود که امکان کسب منفعت برابر از بازار کشور متبوع آنها برای شرکت های ایرانی موجود باشد.
همچنین لازم است دقت کنیم که ایجاد تقاضای سفرجدید که معادل با به کارگیری یک هواپیما باشد، تمامی صنعت حمل و نقل هوایی جهانی را به اندازه ظرفیت یک هواپیما توسعه خواهد داد. یعنی اگر در کشور ایران و بنا بر توسعه اقتصادی و یا گردشگری یک منطقه، نیاز به استفاده از یک هواپیمای بیشتر پدید آید، آنگاه باید یک هواپیما به ناوگان موجود جهانی افزوده شود. اگر این هواپیما به شکل دست دوم و از یک شرکت هواپیمایی دیگر تأمین شود، آنگاه این شرکت برای جبران نیاز خود، یک هواپیمای نو به شرکت سازنده سفارش خواهد داد. در هر صورت، ایجاد درخواست سفر در یک نقطه از دنیا، موجب ایجاد درخواست خرید هواپیما از یک سازنده خواهد شد. حال چه بهتر است که این هواپیما مستقیماً از کارخانه سازنده خریداری شود و یا به عبارتی از روی سبد برداشته شود. این نگاه که خرید هواپیما از کارخانه سازنده منجر به ایجاد شغل برای کارکنان آن کارخانه میشود تنها در صورتی صحیح است که از اصل نیاز چشم‌پوشی شده و به نیاز سفر پاسخ داده نشود. واقعیت این است که سفرهای هوایی ایرانیان نیازمند هواپیما است. یا این هواپیما توسط خطوط هوایی ایرانی خریداری شده و به دارایی‌های داخلی
افزوده خواهد شد و یا اینکه یک شرکت خارجی چنین هواپیمایی را مالک خواهد شد و با آن به کسب منفعت از بازار ایران خواهد پرداخت.
و در پایان، باید توجه داشت که ورود هواپیما به شکل مستقیم از کارخانه سازنده و با تأمین مالی تجاری و عدم وابستگی به بودجه عمومی یک معیار برای دسترسی به بازار فناوری و مالی دنیا است. آنچه شرکت های هواپیمایی را قانع به تأمین منابع مالی برای فروش هواپیما به ایران کرده است، مشاهده حجم رو به توسعه تقاضای سفرهای داخلی و خارجی ایرانیان است. نتیجه این رخداد، تنها ورود یک یا چند هواپیما به یک خط هوایی کشور نیست، بلکه بی‌رونق کننده بهانه‌های سودجویانه واسطه‌ها و دلالان جهانی هواپیما و تسهیل‌گر ورود انواع هواپیماها از تمامی مبداء‌های تأمین و برای تمامی خطوط هواپیمایی کشور است. امید است این روند همچنان تداوم داشته باشد و کارگزاران صنعت هواپیمایی کشور بتوانند بخوبی در ازای این گشایش کلیدی پاسخگو باشند.