چرا ترکمنستان شیر گاز خود رابه روی ایران بست؟

خبرگزاری فارس: مسؤولان شرکت ترکمن گاز روز یکشنبه 12 دی ماه سال 95 باوجود مذاکرات فشرده بین مسؤولان شرکت ملی گاز ایران با این شرکت به یکباره گاز صادراتی خود را به ایران قطع و به تعطیلات کریسمس رفتند. بلافاصله پس از این اقدام، مسؤولان شرکت ملی گاز ایران با انتشار بیانیه‌ای ضمن درخواست از مشترکان برای صرفه جویی در مصرف توضیحاتی را نسبت به چرایی این رفتار ترکمن‌ها داد. اطلاعیه شرکت ملی گاز درباره قطع گاز وارداتی از ترکمنستان به ایران در اطلاعیه شرکت ملی گاز آمده بود: به آگاهی ملت شریف ایران می رساند براساس قراردادی که از بیست سال پیش میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن گاز منعقد شده است بخشی از گاز مصرفی مناطق شمالی با واردات از این کشور تأمین می شود. اما در طول این مدت هراز گاهی رفتارهایی مغایر با اصول قرارداد از شرکت ترکمنی سر زده است که مهمترین آن قطع جریان گاز در اوج سرمای سال 86 بود که متأسفانه منجر به پذیرش خواست نامعقول شرکت ترکمن گاز و افزایش 9 برابری قیمت گاز شد. در 3 سال اخیر و با تلاش‌های صورت گرفته خوشبختانه مبالغ مربوط به خرید گاز به طور کامل به شرکت ترکمن پرداخت شد و مذاکرات برای چگونگی بازپرداخت بدهی های گذشته با حفظ ادعاهای ایران مبنی بر خسارت کمی و کیفی نیز آغاز شد که در مذاکرات اخیر مورد توافق طرفین قرار گرفت. اما شرکت ترکمن گاز بطور ناگهانی و خارج از توافق بعمل آمده به صورت غیر منطقی و در اقدامی مغایر با چهارچوب قرارداد بار دیگر با آغاز فصل سرما با این ادعا که باید مبلغ مورد مناقشه و اختلاف را به سرعت دریافت کند، از صبح امروز اقدام به قطع گاز ارسالی به ایران کرده است. از آنجا که این رفتار شرکت ترکمن گاز خلاف قرارداد فی مابین دو شرکت می باشد، ما همچنان بر موضع به حق خود پافشاری نموده و ضمن درخواست از عموم مردم برای مصرف بهینه گاز، اعلام می داریم در سایه سخت کوشی پرسنل زحمتکش صنعت نفت در سه سال اخیر میزان تولید گاز به حدی افزایش یافته که دیگر نیازی به واردات نداشته و صرفاً با صرفه جویی در نیروگاه‌ها، صنایع و بخش خانگی در فصل زمستان می‌توان آن را جبران کرد. همچنین به آگاهی می‌رسانیم همکاران ما در صنعت نفت و شرکت گاز تمهیدات لازم را برای جلوگیری از بروز مشکل در شبکه گاز خانگی استان‌های شمالی در دوره سرما در نظر گرفته‌اند و با یاری خداوند و همراهی مردم این دوره سرما نیز با حداقل مشکل سپری خواهد شد. پس از انتشار این اطلاعیه، وزارت امور خارجه ترکمنستان بیانیه ای را در واکنش به ادعاهای مطرح شده توسط شرکت ملی گاز منتشر کرد. بیانیه اول وزارت امور خارجه ترکمنستان در این بیانیه که نسخه‌ای از آن در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس قرار گرفت، آمده است: در روزهای اخیر در رسانه‌های جمعی ایران و سایر کشورها خبرهای ضد و نقیض در ارتباط با روابط بین ترکمنستان و ایران در زمینه خرید و فروش گاز منتشر شده‌ است. در برخی این خبرها نوشته شده است که گویی «طرف ترکمنی از یکم ژانویه سال 2017 میلادی صادرات گاز به ایران را غافلگیرانه و مغایر با توافقنامه دوجانبه» قطع کرده است که در رسانه های دیگر نیز تائید شده است که «ترکمنستان قرارداد 5 ساله صادرات گاز به ایران» منعقد کرده است. وزارت امور خارجه ترکمنستان در این زمینه اعلام می‌دارد که چنین اخبار و گزارشاتی صحت ندارند. درحقیقت از سال 1997 میلادی ترکمنستان به موجب قرارداد، گاز طبیعی را به ایران صادر می‌کرد و کلیه شرایط و تعهدات قراردادی خود را به صورت جدی رعایت و اجرا کرده است. با این حال، متاسفانه، شرکت ملی گاز ایران از سال 2013 میلادی ،تعهدات لازم جهت پرداخت بدهی خود بابت گازهایی که پیشتر به جمهوری اسلامی ایران صادر شده را انجام نداد و در نتیجه میزان بدهی ایران افزایش یافت البته این موضوع نیز مشکلاتی را در زمینه تامین مالی جهت اجرای کارهای فنی و عملکرد خط لوله گاز ترکمنستان که برای صادرات بلند مدت گاز به ایران تمرکز یافته، ایجاد کرده است. در طول سال 2016 میلادی به صورت رسمی بارها این وضیعت به طرف ایرانی اعلام و احتمال محدودیت انتقال گاز ترکمنستان به طرف ایرانی اطلاع داده شده است. ضمنا تاکید شده که تاخیر در پرداخت نقدی طلب شرکت ملی گاز ترکمنستان، در حالی است که این نهاد براساس اصول خودکفایی تامین مالی فعالیت می‌کند و عدم تامین مالی می‌تواند منجر به تعطیلی فعالیت فنی برخی میادین و چاه های گازی، تجهیزات و دستگاه های مربوطه از جمله ایستگاه تقویت فشار گاز و سایر سیستم های ضروری که در انتقال گاز ترکمنستان به ایران به کارگرفته شده‌، باشد. بیانیه شرکت ملی گاز ایران در عین حال موضع به این جا ختم نشد و بیانیه شرکت ملی گاز ایران در پاسخ به بیانیه وزارت امورخارجه ترکمنستان صادر شد. در این بیانیه آمده است: روابط عمومی شرکت ملی گاز ایران در پاسخ به اطلاعیه صادره مورخ 3 ژانویه 2017 وزارت محترم خارجه ترکمنستان در خصوص قطع صادرات گاز به ایران موارد زیر را به استحضار عموم می رساند: 1) شرکت ملی گاز ایران در طول سال های اخیر،مطالبات جاری وبخشی از بدهی قبلی خود را به شرکت ترکمن گاز که بالغ بر بیش از4.5میلیارد دلار گردیده ، با حسن نیت و از طرق مختلف پرداخت نموده است . بنابراین آنچه به عنوان بدهی شرکت ملی گاز ایران مطرح می باشد ، مربوط به سال های تحریم بوده ، ضمن اینکه در آن دوره نیز اگرچه امکان پرداخت مستقیم به دلیل تحریم های بین المللی مقدور نبوده اما مبالغ متنابهی با توافق طرفین در قالب صادرات کالا و خدمات به شرکت ترکمن گاز پرداخت گردیده و نیز صدها میلیون دلار برای صادر کنندگان صادرات کالا و خدمات، از طرف شرکت ملی گاز ضمانت نامه صادر شده است . 2) به موازات مذاکرات در خصوص نحوه بازپرداخت بدهی ها، شرکت ملی گاز به علت تخلفات عدیده شرکت ترکمن گاز از مفاد قرارداد از جمله درکیفیت و کمیت گاز تحویلی که شرکت اخیر را مشمول جرایم مقرر در قرارداد می نماید ، به جدّ متقاضی مذاکره و تصمیم گیری در این موارد نیز بوده که در عمل بدون پاسخ مانده است. 3) در هرحال شرکت ملی گاز ایران بر این باور است که راه حل اختلافات حقوقی، قراردادی و مالی بین این شرکت و شرکت ترکمن گاز در قرارداد به روشنی پیش بینی شده و دو طرف باید منحصرا از مسیر تعیین شده در آن برای حل اختلافات خود اقدام نمایند. بر این اساس شرکت ملی گاز ایران همواره در خصوص اختلافات با شرکت ترکمن گاز تنها راه حل را مذاکرات رو در رو می دانسته که با توجه به اینکه این رویه به رغم ده ها ساعت مذاکره و پیگیری های مستمر این شرکت ، تاکنون نتیجه ای در بر نداشته است لذا شرکت ملی گاز ایران ، فرایند ارجاع اختلافات به داوری بین المللی را در دستور کار خود قرار داده است. 4) لازم به تاکید است که بر اساس مفاد صریح قرارداد، شرکت ترکمن گاز، حتی در صورت وجود بدهی یا تاخیر در پرداخت ، مجاز به قطع جریان گاز نبوده و چنین اقدامی نقض آشکار قرارداد بوده و نشانگر اینست که شرکت ترکمن گاز در مبادلات بین المللی، شریکی قابل اطمینان نیست. 5) با توجه به اینکه شرکت ملی گاز ایران بر این باور است که اختلافات مالی و حقوقی مطرح شده صرفا بین دو شرکت ترکمن گاز و شرکت ملی گاز ایران می باشد ، لذا انتظار براین است که مقامات محترم سیاسی ترکمنستان اجازه دهند که طرفین در چارچوب مفاد قرارداد و اصول تجاری به مذاکره و حل و فصل اختلافات خود بپردازند. ضمن اینکه دخالت وزارت محترم امور خارجه ترکمنستان در دعوای حقوقی بین دو شرکت ، خلاف صریح مفاد قرارداد موجود نیز می باشد. 6)موضع رسمی شرکت ملی گاز ایران در خصوص قطع جریان صادرات گاز به وسیله شرکت ترکمن گاز، قبلا در تاریخ 1 ژانویه 2017 از طریق تارنمای اینترنتی این شرکت منتشر گردیده و با توجه به آزادی بیان برای رسانه ها در جمهوری اسلامی ایران ، شرکت ملی گاز ایران مسئولیتی در قبال سایر مطالب انتشار یافته در رسانه ها در این مورد و صحت و سقم آن ها ندارد. ماجرای صدور بیانیه ها و مناظره از راه دور بین شرکت ملی گاز ایران و وزارت امور خارجه ترکمنستان به اینجا ختم نشد به طوریکه دفتر مطبوعاتی وزارت خارجه ترکمنستان در پاسخ به شرکت ملی گاز ایران بیانیه جدید را صادر کرد. در این بیانیه که نسخه‌ای از آن در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس قرار گرفت، آمده است: وزارت امور خارجه ترکمنستان تاکید می‌کند ،اطلاعیه شرکت ملی گاز ایران به دور از انصاف صادر شده زیرا در این اطلاعیه همه ایرادات متوجه کشور ترکمنستان است، در صورتی که این موضوع صحت ندارد. وزارت امور خارجه ترکمنستان تاکید می‌کند ،اطلاعیه شرکت ملی گاز ایران به دور از انصاف صادر شده زیرا در این اطلاعیه همه ایرادات متوجه ترکمنستان است، در صورتی که این موضوع صحت ندارد. در ادامه بیانیه آمده است، در اطلاعیه شرکت ملی گاز ایران، نقض قرارداد از طرف شرکت ملی گاز ترکمنستان در ارتباط با کیفیت و حجم گاز ارسالی مورد انتقاد قرار گرفته است که این موضوع حقیقت ندارد. در ادامه این بیانیه ادعا شده است، یکی از اصول اصلی قرارداد، تعهد به پرداخت بدهی در موعد مقرر بوده است در صورتی که شرکت ملی گاز ایران طی چند سال متمادی این بند از قانون را نقض و ضمنا در این خصوص، شرکت به طرف ترکمنی هیچگونه خسارت مالی پرداخت نکرده است. در همین حال، وزارت امور خارجه ترکمنستان مدعی شد، به ابتکار طرف ترکمنی به صورت منظم ملاقات و مذاکراتی با نمایندگان وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران برگزار شده است و همواره سعی در رفع موانع موجود نیز بوده است. همچنین در بیانیه وزارت خارجه ترکمنستان آمده است، طرف ترکمنی بارها پیشنهاداتی را جهت نه تنها حل و فصل مسائل مذکور در ارتباط با انتقال گاز براساس قرارداد بلند مدت، بلکه در زمینه گسترش تعاملات ترکمنستان و ایران در عرصه گاز مطرح و ارائه داده است. بیانیه نیز این موضوع را متذکر شده است که ادعای دخالت وزارت خارجه ترکمنستان به اختلافات حقوقی 2 شرکت، دور از واقعیت است زیرا برای همگان معلوم است که یکی از وظایف اصلی دستگاه سیاست خارجی هر کشوری، صیانت و حفاظت از منافع کشور (از جمله منافع اقتصادی) حقوق شهروندان خود و اشخاص حقوقی می‌باشد. باج‌خواهی دو میلیارد دلاری ترکمنستان در فصل سرد برای بررسی این موضوع به 14 روز قبل از تاریخ قطع گاز صادراتی ترکمنستان به ایران باز می گردیم. در تاریخ 29 آذرماه یک مقام مسؤول در وزارت نفت به خبرنگار فارس گفت: ترکمنها به دنبال 2 میلیارد دلار اضافه پرداخت هستند وی تصریح کرد: ترکمنستان قصد دارد با احتمالا قطع گاز صادراتی خود، ایران را برای برای پرداخت 2 میلیارد دلار بابت ما به التفاوت افزایش قیمت گاز وارداتی از این کشور تحت فشار قرار دهد. وی با بیان اینکه موضوع ادعای ترکمن‌ها مربوط به افزایش چند برابری قیمت گاز وارداتی در دولت قبل است، افزود: این موضوع فاقد مبنای قراردادی است و طرف ترکمن باید این موضوع را در دادگاه پیگیری کند نه اینکه با گروکشی و در فصل زمستان تلاش کند تا حرف زور بزند. این موضوع واکنشهای مختلفی را در محافل سیاسی و اقتصادی داشت به طوریکه با این شرایط که این منبع آگاه اظهار کرده بود هیچ ایرانی راضی به باج دادن به ترکمن‌ها برای دریافت گاز نبود و نیست. با این حال حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران برای مذاکره با ترکمنها به عشق آباد رفت تا از طریق مذاکره این موضوع را حل و فصل کند. در طول سفر دو روزه عراقی به ترکمنستان خبرهای ضد و نقیض در خصوص بدهی ایران به ترکمنستان در رسانه های داخلی منتشر می شد تا جایی که برخی اعلام کردند به احتمال بسیار زیاد مذاکرات شکست خواهد خورد و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران دست‌خالی از عشق آباد باز خواهد گشت. اما به یکباره شامگاه جمعه 10 دی ماه در رسانه های داخلی اعلام شد که ایران با ترکمنستان در خصوص ادامه واردات گاز به توافق رسیده و تفاهم نامه صادرات گاز تا 5 سال آینده نیز امضا شده است. حتی برخی از رسانه های داخلی روز شنبه با تیترهای مختلفی مانند «برجام گازی زنگنه»، «مذاکرات گازی جواب داد؛ ترکمنستان کوتاه آمد» به استقبال مدیرعامل شرکت ملی گاز رفتند. اما کمتر از 24 ساعت بعد از این گفت‌وگو ها، ترکمن گاز به یکباره گاز خود را به سوی ایران قطع کرد و به تعطیلات کریسمس رفت. ترکمنها: ایران پول گازبها را نداد گاز را قطع کردیم همانطور که ملاحظه شد مسؤولان صنعت نفت مدعی هستند که ترکمنستان به دلیل درخواست اضافه گازبها اقدام به قطع گاز کرده است اما در طرف مقابل ترکمنها می گویند آنچه که موجب به قطع گاز شده است عدم پرداخت گاز بها از سوی ایران است. در همین رابطه یک دیپلمات ترکمنستانی در گفت‌وگو با رسانه رسمی این کشور که در داخل کشور نیز ترجمه شده است اعلام کرد ترکمنستان به دنبال سیاسی کردن موضوع نیست بلکه موضوع قطع گاز صادراتی یک موضوع کاملا اقتصادی است. وی ادامه داد: در قرارداد هم آمده است که ایران ملزم به پرداخت گاز بها است و در قراردادهای اقتصادی خرید و فروش تا وقتی پول داده نشود کالا دریافت نخواهید کرد. آیا ایران پول گاز ترکمنستان را نمی داد؟ اگر به ابتدای گزارش بازگردیم و اطلاعیه شرکت ملی گاز در خصوص علت قطع گاز وارداتی از ترکمنستان را مرور کنیم در بخشی از این اطلاعیه آمده است «رفتارهایی مغایر با اصول قرارداد از شرکت ترکمنی سر زده است که مهمترین آن قطع جریان گاز در اوج سرمای سال 86 بود که متأسفانه منجر به پذیرش خواست نامعقول شرکت ترکمن گاز و ا فزایش 9 برابری قیمت گاز شد. در 3 سال اخیر و با تلاشهای صورت گرفته خوشبختانه مبالغ مربوط به خرید گاز به طور کامل به شرکت ترکمن پرداخت شد و مذاکرات برای چگونگی بازپرداخت بدهی های گذشته با حفظ ادعاهای ایران مبنی بر خسارت کمی و کیفی نیز آغاز شد.» براین اساس اول آنکه علت توقف صادرات گاز ترکمنستان به گردن مسؤولان سابق شرکت ملی گاز ایران افتاد که درخواست نامعقول ترکمن گاز را در خصوص افزایش 9 برابری قیمت گاز صادراتی پذیرفتند. دوم نیز پول درخواستی شرکت ملی گاز در سه سال گذشته نیز پرداخت شده است. با این شرایط اما وزیر محترم نفت در سال 93 هنوز به وجود مشکلات در پرداخت گازبها به ترکمنستان تاکید کرده بود به این معنا که بخشی از پول گاز وارداتی از ترکمنستان از طریق صدور کالا و خدمات در حال انجام است. از طرف دیگر یک منبع آگاه که در زمان وزارت غلامحسین نوذری در شرکت ملی گاز ایران مشغول به کار بود اعلام کرده است سال 86 وزارت نفت با مدیریت آقای نوذری به عنوان وزیر وقت نفت و آقای کسایی زاده به عنوان مدیر عامل شرکت ملی گاز، به علت افزایش قیمت جهانی گاز و بالا بردن قیمت گاز توسط روسیه در آن زمان و همچنین در اوج سرما، افزایش قیمت گاز وارداتی را تنها برای حداکثر یک دوره 6 ماهه پذیرفتند که پول گاز بها نیز در ان دوران کاملا پرداخت شد. اما موضوع تنها به اینجا ختم نمی شود بلکه باوجود ادعاهایی که در خصوص پرداخت گازبها به ترکمنستان از سوی شرکت ملی گاز ایران در سه سال گذشته مطرح شده است، نکته مهمی است، ظاهرا شرکت ملی گاز ایران به دلیل تحریم های بانکی نتوانسته است حدود 8 ماه پول گاز دریافتی از ترکمنستان را پرداخت کند و به همین دلیل واردات گاز از این کشور در ماه های اخیر از 20 میلیون متر مکعب در روز به حدود 2.5 میلیون متر مکعب رسیده است. در پایان این گزارش باید یادآور شد که اولا درصورت صحت موضوع عدم توانایی پرداخت گاز بها از سوی ایران شرکت ترکمن گاز براساس قرارداد حق قطع گاز را نداشت و باید طبق مفاد قرارداد به داوری مراجعه و از این کار ایران شکایت می کرد. بنابراین،این حق برای ملت ایران محفوظ است که شرکت ملی گاز ایران نسبت به این رفتار ترکمنها به داوری بین المللی شکایت کرده و از حقوق ملت ایران دفاع کند.