کابوس اقتصادی زنان مطلقه

سرویس اجتماعی فردا: روزی روزگاری زنان با لباس سفید به خانه بخت می آمدند و با کفن سفید از کانون خانواده جدا می شدند و به دیار باقی می رفتند. بسیاری ازدواج ها، نشان از همدلی و تفاهم داشت و بسیاری هم لنگان خرک خود را با حداقلی از مشترکات، کج دار و مریز به مقصد می رساندند اما سوختن و ساختن هم سرنوشت بسیاری از پیوندهایی بود که نشانی از عشق در آنها دیده نمی شد. طلاق تابویی بود که نه به عنوان یک راه حل بلکه به مثابه یک ننگ مسلم به آن نگریسته می شد. با گردش روزگار و در سیر تحولات، به دلایل عدیده، طلاق قبح خود را - درست یا غلط - از دست داد و تابوی آن در بسیاری از خانواده ها شکست. این پدیده با چنان سرعتی رو به فزونی گذاشت که تمام خانواده ها و حتی تحلیل گران و مسئولان را حیرت زده کرد. اکنون دیگر طلاق را در ایران، نمی توان تنها موجی فزاینده و تخریب کننده ساختار خانواده ها تلقی کرد، این قطعا یک سونامی ویرانگر است که آینده جامعه را از ابعاد مختلف - از جمله بعد اقتصادی - تحت تاثیر شدید قرار می دهد.

مشکلات طلاق برای زنان کم سواد و کم مهارت حادتر است

ساناز طغرائی پژوهشگر آسیب های اجتماعی که تحقیقات مفصلی در زمینه علل و پیامدهای شیوع طلاق در جامعه ایران انجام داده، در گفت و گو با «فردا» بحث پیامدهای اقتصادی طلاق را این گونه طرح می کند: «یکی از مهمترین مشکلات زنان پس از طلاق، مسئله اقتصادی است. این موضوع برای زنان کم سواد و فاقد مهارت به صورت حادتری جلوه می کند. بسیاری از زنان در مقابل طلاق از سوی شوهر، از تمام حق و حقوق قانونی خود چشم پوشی می کنند که یکی از آنها مهریه است. به دلیل این که بسیاری از زنان در خارج از خانه به شغلی مشغول نیستند و حتی در صورت داشتن مدرک تحصیلی عالی، بسیاری از آنها پس از ازدواج بنابه هر دلیلی دست از کار کشیده اند، پس از طلاق برای یافتن شغلی مناسب و تامین خود، دچار مشکلات فراوانی می شوند.»

طغرائی می افزاید: «مردان عملا برای کار خارج از خانه ساخته شده اند و نقش اجتماعی آنها نان آوری برای خانواده است اما زنان الزاما چنین نقشی ندارند و بیشتر به تربیت فرزندان و سر و سامان دادن خانواده می پردازند. هر چند که در جامعه امروز، زنان پا به پای مردان کار می کنند و در اقتصاد خانواده نقش موثری دارند اما این نقش در قالب مکمل و کمک حال مرد تعریف می شود و اگر یک زن بخواهد همه مخارج زندگی را متحمل شود با دشواری های زیادی مواجه خواهد شد.»

چالش های اقتصادی طلاق برای زنان

این کارشناس روانشناسی در پاسخ به این پرسش که بیشترین دغدغه زنانی که در فرآیند متارکه قرار دارند، چیست، می گوید: «یافته های تحقیقی که در نیم سال اول 1395 در دادگاه خانواده شهر تهران انجام دادم نشان دهنده این مطلب است که بیش از 90 درصد زنان ارائه کننده دادخواست طلاق، ترس از دادن امنیت مالی را بیشترین دغدغه خود بعد از طلاق عنوان می کنند. ناگفته پیداست که طلاق چالش های اقتصادی بسیاری همچون از بین رفتن اشتراکات مالی در مسکن، هزینه های زندگی، تفریحات و حتی تغذیه بر زندگی زنان دارد. این چالش ها گاه موجب تعمیق فقر در میان زنان مطلقه می گردد. طغرائی با بیان این که بعد از طلاق زنان مطلقه حتی با داشتن تحصیلات عالی و مهارت با مشکل برچسب اجتماعی مواجه اند خاطرنشان کرد: فرد مطلقه نه در مقام یک مجرد است و نه در مقام یک متاهل، جامعه تعریف و جایگاه مناسبی برای وی در نظر نمی گیرد و نگرش منفی نسبت به فرد مطلقه وجود دارد، گویی آنان افرادی بوده اند که از تمایلات و خواهش های خود پیروی کرده و از برخورد با واقعیات زندگی خودداری کرده اند و منافع خود را بر مصالح خانواده ترجیح داده اند. بر این اساس زنان مطلقه حتی در صورت جذب در محیط های کار، با انواع تبعیض، خشونت و بهره کشی مواجه می شوند و از امنیت شغلی بسیار ناپایداری نسبت به دیگر زنان برخوردارند.

پاسخگویی به نیازهای زنان مطلقه؛ نیازمند رویکرد مسئولانه و علمی

این پژوهش گر آسیب های اجتماعی، در ادامه به تشریح برخی دیگر از چالش های پس از دوران طلاق که کارایی زنان مطلقه و توانایی جذب آنها در جامعه را کاهش می دهد پرداخت و اظهار داشت: «تحولاتی که طلاق در زندگی شخصی و خانوادگی ایجاد می کند موجب به هم ریختگی سلامت روان و تعارضات فکری و بحران هویت در بین زنان خواهد شد. احساس گناه و تغییر در خصوص سرنوشت خود و فرزندان، خود انتقادی و ارزیابی منفی از عملکرد طلاق، هویت آشفته و نگرانی، اضطراب، خشم، وحشت ، افسردگی، احساس شکست، تغییر در سبک زندگی و تنهایی برخی از پیامدهای روانی و شخصیتی طلاق در بین زنان است. فرآیند طلاق، فرآیندی طولانی مدت است و مقابله و فائق آمدن بر آسیب های آن زمان بر خواهد بود و مدت زمان طولانی خواهد کشید تا زنان بعد از طلاق تعادل روحی گذشته خود را بازیابند.»

طغرائی در پایان با اشاره به شکل گیری سونامی طلاق در کشور طی یک دهه اخیر، ابعاد اقتصادی این پدیده را ویران گر توصیف و تصریح کرد: «ما با وضعیتی روبرو هستیم که نه تنها در کشور، حتی در منطقه و جهان هم بی سابقه است و به اعتقاد من، خوشبینانه ترین تحلیل ها هم نمی تواند تهدیدهایی که سونامی طلاق برای جامعه ما ایجاد می کند را خفیف نشان دهد. واقعیت این است که روز به روز بر خیل عظیم زنان مطلقه که اغلب کم توان و کم مهارت هستند افزوده می شود و اگر صرفا از بعد اقتصادی به این پدیده بنگریم هم پاسخگویی به نیازهای اقتصادی این زنان ،از جمله اشتغال، نیازمند رویکرد علمی تر، کارشناسی تر و برنامه ریزی جدی تر مسئولان کشور است.»