مهمترین تحولات ترکیه در سال ۲۰۱۶

خبرگزاری تسنیم: ترکیه پس از گذشت حدود 6 سال از بحران سوریه برای اولین بار در یک اقدام مداخله‌جویانه نظامی،نیروهای مسلح خود را وارد خاک سوریه کرد و پس از توافق با اتحادیه اروپا درباره مهاجران خارجی، نتوانست امتیاز سفر بدون روادید شهروندان ترکیه به اروپا را به دست آورد. کودتای نافرجام 15 جولای علاوه به تأثیرات داخلی در ترکیه، روابط ترکیه با آمریکا و اتحادیه اروپا را به شدت متأثر کرد.تغییر نخست‌وزیری ترکیه از «احمد داود اوغلو» به «بن‌علی یلدریم» و عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه و رژیم صهیونیستی،دوران جدیدی را در سیاست خارجی ترکیه رقم زد. اولین رویداد مهم در سیاست خارجی ترکیه در سال 2016 مذاکره با اتحادیه اروپا درباره مهاجران خارجی بود. این مذاکرات که از اواخر سال 2015 آغاز شده بود با تلاش‌های «احمد داود اوغلو» نخست‌وزیر سابق ترکیه و «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در 18 مارس 2016 به نتیجه رسید و به عنوان یکی از مهم‌ترین توافقات معاصر بین ترکیه و اتحادیه اروپا در بروکسل امضاء شد. به موجب این توافق، ترکیه از ورود مهاجران غیرقانونی از جمله آوارگان سوری به اتحادیه اروپا جلوگیری می‌کند و در ازای میزبانی از مهاجران سوری، سه میلیارد یورو از اتحادیه اروپا پاداش مالی دریافت می‌کند، به علاوه روادید لازم برای سفر اتباع ترکیه به اتحادیه اروپا لغو و در مذاکرات آنکارا برای عضویت در اتحادیه اروپا پیشرفت حاصل می‌شود. این توافق از 4 آوریل 2016 با تحویل آوارگان سوری از جزایر یونان توسط ترکیه آغاز شد. اما امتیاز سفر بدون روادید شهروندان ترکیه به اروپا داده نشد. اتحادیه اروپا ادعا کرد به خاطر اینکه ترکیه نتوانسته است همه 72 معیار و شرط اتحادیه اروپا برای لغو روادید را برآورده کند، این بند از توافق معلق مانده است. به نظر می‌رسد با وجود تفاوت در نگرش نسبت به گروه‌های تروریستی بین ترکیه و اتحادیه اروپا، ترکیه نمی‌تواند انتظارات این اتحادیه را برآورده کند. با این حال ترکیه قبول کرده است که امتیاز سفر بدون روادید شهروندان ترکیه به اروپا در سال 2017 بررسی شود. مذاکرات ترکیه با اتحادیه اروپا به منظور پیوستن به این اتحادیه با اختلافات به وجود آمده بین «احمد داود اوغلو» و «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر و رئیس جمهور ترکیه به چالش کشیده شد. حذف «احمد داود اوغلو» توسط اردوغان در دیدار 4 می 2016 داود اوغلو با اردوغان، اختلافات بین این دو مقام شدت گرفت و باعث شد که اردوغان داود اوغلو را مجبور به استعفا کند و بن‌علی یلدریم دست راست خود را ریاست حزب عدالت و توسعه و نخست‌وزیری ترکیه برساند. یلدریم با پیام «تعداد دشمنان ترکیه را کم و تعداد دوستان ترکیه را زیاد خواهم کرد» تغییرات اساسی در سیاست خارجی ترکیه ایجاد کرد. یلدریم به عنوان سیاستمدار عمل‌گرا توانست با مذاکرات فشرده و تلاش‌های دیپلماتیک قبل از پایان ماه ژوئن، گام‌های اساسی در عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه بردارد. اردوغان با نوشتن نامه عذرخواهی به پوتین به خاطر سرنگونی جنگنده روسی، درخواست عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه را به زبان آورد. در همان روزها در حالی که روابط سیاسی ترکیه با رژیم صهیونیستی از سال 2010 با حادثه کشتی «ماوی مرمره» قطع شده بود، دو طرف پس از 6 سال با یکدیگر آشتی کردند و دوران جدیدی در مناسبات خود را آغاز کردند. توافق آشتی بین ترکیه و رژیم صهیونیستی، این‌گونه حاصل شد که تل‌آویو 20 میلیون دلار غرامت به قربانیان حادثه کشتی ماوی مرمره پرداخت کرد و ترکیه اجازه یافت که کمک‌های بشردوستانه خود را با نظارت اسرائیل به غزه ارسال کند و ترکیه هم متعهد شد که همه پرونده‌های شکایت داخلی و خارجی علیه نظامیان صهیونیستی در حادثه کشتی ماوی مرمره را مختومه کند. پس از اجرایی شدن همه بندهای توافق، دو طرف سفیران خود را در ماه دسامبر تعیین و به پایتخت‌های همدیگر فرستادند و روابط عادی سیاسی بین دو طرف پس از 6 سال برقرار شد. در آن روزها بن‌علی یلدریم نخست‌وزیر ترکیه با انتشار بیانه‌ای از آمادگی ترکیه برای عادی‌سازی روابط با سوریه، مصر و عراق خبر داد و تأکید کرد که صفحه جدیدی در سیاست خارجی ترکیه باز شده است. کودتای نافرجام 12 ساعته و تیرگی روابط ترکیه با اتحادیه اروپا کودتای نافرجام 15 جولای در ترکیه باعث شد که مشکلات جدیدی در روابط خارجی ترکیه به وجود آید. کودتای نافرجامی که از شب 15 جولای تا صبح 16 جولای به مدت 12 ساعت طول کشید همان اندازه که بر سیاست داخلی تأثیر گذاشت، به همان اندازه سیاست خارجی ترکیه را عمیقاً متأثر کرد. پس از کودتای نافرجام در ترکیه، اتحادیه اروپا نه تنها حمایت کاملی از دولت ترکیه انجام نداد بلکه برعکس از همان روز اول به دولت ترکیه هشدار می‌داد که نباید به بهانه کودتای نافرجام مخالفان خود را سرکوب کند. سفر دیرهنگام مقامات اروپایی به آنکارا و اتهامات آنان نسبت به مقامات دولتی ترکیه در کنفرانس‌های خبری باعث تیرگی بیش از پیش روابط ترکیه با اتحادیه اروپا شد. اعلام وضعیت اضطراری در ترکیه و به تبع آن اخراج ده‌ها هزار کارمند دولتی، بازداشت هزاران روزنامه‌نگار، آکادمیسین و تعطیلی ده‌ها روزنامه و انجمن توسط دولت ترکیه باعث شد که روابط ترکیه و اتحادیه اروپا به تیره‌ترین دوران تاریخی خود برسد. اتحادیه اروپا با تصویب قطعنامه غیر الزام‌آور تعلیق مذاکرات عضویت ترکیه در این اتحادیه یکی از برجسته‌ترین نشانه‌های تیرگی روابط دو طرف را نمایان کرد. اختلافات آنکارا و بروکسل به بالاترین سطح خود نیز رسید به طوری که اتحادیه اروپا ترکیه را تهدید کرد که اگر مجازات اعدام به این کشور برگردد، پرونده عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را برای همیشه می‌بندد. اتحادیه اروپا در هر فرصتی درباره سرکوب دموکراسی و آزادی بیان در ترکیه ابراز نگرانی می‌کرد و حتی صدراعظم آلمان تأکید کرد که با این وضعیت ادامه مذاکرات اتحادیه اروپا با ترکیه در مورد عضویت این کشور در اتحادیه اروپا غیرممکن خواهد بود. تنش بین ترکیه و اتحادیه اروپا در نتیجه مذاکرات فشرده مقامات دو طرف در اواخر سال 2016 کمی کاهش یافت. تنش در روابط آمریکا و ترکیه پس از کودتای نافرجام 15 جولای در ترکیه روابط بین ترکیه و آمریکا درباره بازگرداندن فتح‌الله گولن به تنش گرایید. دولت ترکیه تشکیلات فتح‌الله گولن را متهم اصلی کودتا در ترکیه می‌دانست و برای ادعای خود مستندات محکمی هم به آمریکا فرستاد و از آمریکا درخواست رسمی کرد تا فتح‌الله گولن بازداشت و به ترکیه بازگردانده شود. بازگرداندن فتح‌الله گولن آن چنان برای دولت ترکیه حیاتی بود که مقامات این کشور آمریکا را تهدید می‌کردند که آینده روابط دو کشور بستگی به این مسئله دارد. دولت ترکیه با فرستادن هیئت بلند مرتبه با ریاست «بکر بوزداغ» وزیر دادگستری ترکیه به واشنگتن جدیت خود را نشان داد و بر خواسته خود اصرار می‌کرد. دولت آمریکا با بهانه اینکه بازداشت فتح‌الله گولن به قوانین داخلی ایالت پنسیلوانیا بستگی دارد و دولت آمریکا نمی‌تواند دخالتی در این مورد داشته باشد، فقط اعلام کرد که می‌تواند همکاری‌های حقوقی و قضایی با ترکیه انجام دهد. موضوع بازگرداندن فتح‌الله گولن می‌تواند از 20 ژانویه با آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ دوباره به بحث داغ بین ترکیه و آمریکا تبدیل شود. بدون شک نیروهای مسلح ترکیه بیشترین آسیب را پس از کودتای نافرجام دیده است. پس از کودتای نافرجام با اقدامات دولت ترکیه تعداد زیادی از نظامیان تصفیه و نیروهای جوان جای آن‌ها را گرفتند و خیلی زود به نیروهای مسلح ترکیه سر و سامان داده شد و در 24 آگوست 2016 عملیات سپر فرات در شمال سوریه آغاز شد. این عملیات بلافاصله پس از حمله تروریستی از نوع انتحاری در مراسم عروسی در شهر «غازی عینتاب» که منجر به کشته شدن 50 نفر شد، آغاز شد. دخالت نظامی آشکار ترکیه در سوریه در سایه عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه، نیروهای مسلح ترکیه با نام عملیات سپر فرات وارد خاک سوریه شدند و به کمک گروه مسلح موسوم به ارتش آزاد سوریه 100 کیلومتر در شمال سوریه پیشروی کرده‌اند. بنا به ادعای مقامات ترکیه هدف از عملیات سپر فرات که بیش از چهار ماه از آن می‌گذرد پاک‌سازی شمال سوریه از وجود تروریست‌های داعش و جلوگیری از تشکیل کریدور کُردی از کوبانی تا عفرین توسط حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د) است. به همین خاطر تصرف شهر راهبردی الباب نقش حیاتی در رسیدن ترکیه به اهدافش دارد. در راستای آزادسازی رقه و موصل از داعش، ترکیه اختلافات عمیقی با آمریکا در مورد اینکه چه گروه‌هایی در آزادسازی مشارکت خواهند کرد، پیدا کرد. ترکیه حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د) را به عنوان شاخه سوری حزب کارگران کردستان یک گروه تروریستی معرفی می‌کرد و مخالف مشارکت نیروهای پ.ی.د در عملیات آزادسازی رقه بود اما آمریکا از این گروه حمایت کامل می‌کرد و همین مسئله باعث شد ترکیه از آمریکا دور و به روسیه نزدیک شود. در حالی که نیروهای ائتلاف علیه داعش تحت رهبری آمریکا حمایت بسیار محدوی از عملیات سپر فرات ترکیه در الباب انجام می‌داد، روسیه تصاویری در اواخر سال 2016 منتشر کرد که نشان از عملیات مشترک روسیه و ترکیه در سوریه بود. روی آوردن ترکیه به مذاکرات با روسیه و ایران درباره سوریه آنکارا آمریکا را متهم می‌کرد که نه تنها از عملیات نظامی ترکیه علیه داعش حمایت نمی‌کند، بلکه گروه تروریستی پ.ی.د را مسلح به سلاح‌های آمریکایی کرده است. در نهایت آنکارا تصمیم گرفت به مذاکره و همکاری مشترک با مسکو و تهران در مسئله سوریه بپردازد. پس از آزادسازی حلب توسط نیروهای دولت سوریه، ترکیه پس از مذاکرات فشرده با روسیه موفق شد 45 هزار غیرنظامی و 3 هزار از معارضان مسلح بشار اسد را از حلب تخلیه کند و آتش‌بس سراسری در سوریه را محقق کند. در 20 دسامبر 2016 در توافق‌نامه‌ای که بین ترکیه، روسیه و ایران امضا شد، با تعهد سه کشور آتش‌بس سراسری در سوریه بین دولت بشار اسد و مخالفان از 30 دسامبر برقرار شد و قرار شد مذاکرات صلح بین دولت سوریه و مخالفان در میانه‌های ماه ژانویه در آستانه قزاقستان برگزار شود. عقب‌نشینی رسمی ترکیه از سیاست براندازی نظام سوریه / ترور سفیر روسیه در آنکارا ترکیه با امضای این توافق، از سیاست سرنگونی بشار اسد که از سال 2011 بر آن اصرار داشت به صورت رسمی عقب‌نشینی کرد. یکی از تلخ‌ترین حوادث دیپلماسی برای ترکیه ترور «آندری کارلوف» سفیر روسیه در آنکارا بود که در 19 دسامبر 2016 به وقوع پیوست. بلافاصله پس از این ترور، روسیه اعلام کرد که این ترور یک روز قبل از اعلام نتیجه مذاکرات دو کشور در مورد سوریه و با هدف ضربه زدن به روابط روسیه و ترکیه انجام شده است و روسیه اجازه نخواهد داد که این مسئله به روابط دو کشور ضربه بزند. با این حال با اینکه دولت ترکیه تشکیلات فتح‌الله گولن را عامل این ترور معرفی کرد اما دولت روسیه با رد ادعای ترکیه خواستار تحقیقات مشترک در این خصوص شد. به نظر می‌رسد همه حوادثی که بررسی شد به ویژه مسئله سوریه در سال 2017 هم سهم بزرگی از سیاست خارجی ترکیه را به خود مشغول خواهد کرد.