ما و غفلت از سفر ارزان

در حال حاضر اکثر گردشگران ایرانی یا از امکانات دنیای مجازی بی اطلاع هستند یا اینکه حوصله جست‌و‌جو در این زمینه را به خود نمی‌دهند و با استفاده از خدمات آژانس‌های گردشگری سعی در انتخاب مقصد سفر دارند. در حالی که صدها یا شاید هزاران وبسایت و شرکت‌های آنلاین در دهکده جهانی مشغول برنامه ریزی و خدمات رسانی به گردشگرانی که قصد ارزان سفر کردن دارند یا همان بک پکرها (توریست‌هایی که با یک کوله پشتی حاوی حداقل ملزومات، یک سفر توریستی کم هزینه را آغاز می‌کنند) هستند. جای تردید نیست بسیاری از امکانات ارزان سفر کردن هم اکنون در زیرساخت‌های گردشگری ایران مهیا نیست و نمی‌توان انتظار داشت که گردشگران ایرانی با آنها آشنا باشند. این در حالی است که در اغلب کشورهای گردشگرپذیر جهان سیاست‌ها یا راهکارهایی نوین برای ارزان سفر کردن به وجود آمده که باعث افزایش تعداد سفر در میان افراد با هزینه‌هایی پایین شده است.

ایرانیان و سفر

ایرانی‌ها از گذشته به تفریح و گشت‌وگذار علاقه‌مند بودند، اما با گذشت زمان به دلیل کاهش استطاعت مالی به نسبت میزان گشت و گذار‌ها تنزل یافته است. این امر نیز در حال حاضر در زندگی تک تک افراد مشهود است و به نسبت هر فرد یا خانواده با استطاعت مالی و درآمد مطلوب می‌تواند سفرهای متعدد داشته باشد. در شرایط کنونی نیز می‌توان از روزهای تعطیل و ایام نوروز در کشور به عنوان ایامی که در آن سونامی گردشگری رخ می‌دهد، یاد کرد. این در حالی است که هنوز هتل‌ها و تاسیسات گردشگری در کشور ما با نارسایی‌های فراوانی رو به روست. در شرایط کنونی سطح اقتصادی مردم چندان پاسخگوی خرج و مخارج سفر نیست و به نسبت هزینه هتل‌ها نیز گران است. این مقوله را می‌توان به عنوان یکی از عوامل بازدارنده در زمینه سفر محسوب کرد. با بررسی وضعیت سفر در کشور می‌توان گفت که تمایل ایرانی‌ها به سفر در مقایسه با مردم دیگر کشورها بیشتر است، اما کم و کیف سفر به وضعیت اقتصادی افراد بستگی دارد.

ظرفیت‌های گردشگری کشور مغفول مانده است

کشور ایران به دلیل طبیعت چهار فصل به عنوان مجموعه‌ای از تنوع و تعدد اقوام و فرهنگ‌ها محسوب می‌شود. برای مثال با مشاهده فرهنگ ترکمن‌ها، گیلکی‌ها، مازندرانی‌ها، کردها، بختیاری‌ها و... متوجه می‌شویم که هر یک نوع خاصی از فرهنگ‌ها را دارند. از سوی دیگر استان‌های غربی کشور از موسیقی، آداب و رسوم متفاوت به نسبت دیگر مناطق برخوردار هستند. از بابتی هم سیستان و بلوچستان از لحاظ اقلیمی متفاوت است و هم از لحاظ فرهنگی از صنایع دستی، بنای تاریخی و... منحصر به فرد برخوردار است. در اصل تنوع اقلیمی باعث بروز تنوع فرهنگی در هر یک از مناطق نیز می‌شود. در ضمن این امر باعث ایجاد جاذبه‌های گردشگری برای ایرانی‌ها شده و باعث ارضای حس کنجکاوی، تنوع و... می‌شود. بنابراین سفرهای داخلی در بین ایرانی‌ها از فراوانی قابل ملاحظه ای برخوردار است، چون تنوع فرهنگی خود می‌تواند دلیل موثر در افزایش استقبال همگان به سفر باشد. اغلب افراد در کشور استان‌های مشهد، شیراز، اصفهان، کرمان، بندرعباس، کیش، قشم، سواحل شمالی دریا، بابلسر، گیلان، آستارا، بندرترکمن را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب می‌کنند. در واقع هر یک از استان‌های کشور به شکل متنوع می‌توان یکصد مسیر گردشگری را به گردشگران معرفی کنند. در این شرایط می‌توان گفت با وجود ۳۱ استان در کشور ما سه هزار و ۱۰۰ مقصد گردشگری وجود دارد. اما دفاتر گردشگری کشور تورهای ایرانگردی را به مشهد، شیراز و کیش محدود کرده اند. در واقع ظرفیت‌های گردشگری کشور ما آن‌طور که باید و شاید به گردشگران معرفی نمی‌شود. منابع فرهنگی و میراثی فاخری از گذشتگان وجود دارد، اما وقتی اینها تبدیل به جاذبه گردشگری می‌شود که بتوان آنها را تبدیل به محصولی برای جذب گردشگران کرد، یعنی از لحاظ امکانات حمل و نقل، اقامتی، پذیرایی و دیگر خدماتی که برای جذب گردشگر مورد نیاز است در تمام این مقاصد فراهم باشد. نبود چنین زیرساخت‌هایی امکان رقابت و ایجاد بازار گسترده در بعد جهانی را از بین برده است.

سفرهای داخلی شخصی انجام می‌شود

سیستم حمل و نقل پیشرفته و استاندارد، یکی از پیش شرط‌ها و از سوی دیگر یکی از نمادهای توسعه یافتگی است که همواره مورد توجه قرار می‌گیرد. یک سیستم حمل و نقل گسترده و پیشرفته، امکان انجام مراودات و مبادلات را در حداقل زمان، با کمترین هزینه و بالاترین سطح ایمنی و استاندارد فراهم می‌سازد. مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی درباره وضعیت گردشگری در کشور به «آرمان» می‌گوید: براساس گزارش‌های منتشر شده از سوی سازمان مرکز آمار ایران ۵۶ درصد از سفرها در کشور به شکل شخصی و با استفاده از وسایل نقلیه حمل و نقل شخص و اسکان در منزل اقوام و آشنایان انجام می‌شود. در این زمینه نیاز به تحول در زمینه گردشگری داریم. باید دانست که با این وضعیت مسافرت در کشور به هیچ عنوان صنعت گردشگری داخلی توسعه پیدا نمی‌کند. باید بتوان در زمینه میزان سفرها و استقبال از گردشگران اقدامات موثر انجام داد تا به این ترتیب میزان قابل توجهی از سفرها توسط تورها انجام شود. اردشیر اروجی می‌افزاید: هم اکنون سه درصد از سفرها با تورهای گردشگری انجام می‌شود. هنوز در کشور ما سفر با تورهای مسافرتی فرهنگسازی نشده و آن‌طور که باید و شاید سازمان میراث فرهنگی به رسالت خود عمل نکرده است. با بررسی‌های انجام شده فقط شش درصد از مسافران برای اسکان به هتل‌ها مراجعه می‌کنند. دلایل این بی توجهی را می‌توان به دلیل هزینه‌های گران هتل، تنزل درآمد مردم و عدم استقبال به امر جذب گردشگر داخل دانست.

ایرانی‌ها و گردشگری خارجی

هر سال حدود چهار میلیون ایرانی به کشورهای مختلف سفر می‌کنند. هزینه‌ای که گردشگران ایرانی برای سفر به کشورهای ترکیه، عربستان، مالزی، تایلند و امارات می‌پردازند، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان است. البته این رقم به غیر از هزینه‌های سفر به عتبات عالیات و دیگر کشورهاست. با توجه به تعداد سفرهای برون مرزی ایران به جرات می‌توان گفت که گردشگران ایرانی آمار بالایی از سفر به کشورهایی مشخص را تشکیل می‌دهند. برای مثال ایرانیان به عنوان دومین گروه پرجمعیت گردشگران مالزی از غرب آسیا در سال ۲۰۱۴ شناخته شدند که این امر سود قابل ملاحظه ای را برای کشور به همراه داشته است. اروجی تاکید می‌کند: در بخش گردشگری خارجی کشورهایی پر اهمیت از نظر وضعیت اقتصادی مورد توجه ایرانی‌ها هستند. اغلب در سفرهای خارجی به کیفیت مطلوب، قیمت پایین و امنیت توجه می‌کنند. اروجی می‌گوید: در دو دهه قبل ترکیه اولین مقصد سفر ایرانی‌ها محسوب می‌شد. بر اساس آمار سالانه دو میلیون گردشگر ایرانی به این کشور مراجعه می‌کردند و حتی در یک برهه زمانی ایران به عنوان یکی از فرصت‌های ترکیه محسوب می‌شد. اما هم اکنون به دلیل نا امنی‌های موجود در کشور مقصد به نسبت میزان توریسم‌های ایران به این کشور نیز کاسته شده است. هم اکنون ارمنستان، گرجستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، یونان، بلغارستان، روسیه، قزاقستان، مالزی، تایلند و دبی به عنوان مسیرهای جایگزین بعد از ترکیه مقصد عمده گردشگران ایران است. برخی از این کشورها نیز با لغو ویزا سعی در جذب گردشگر ایرانی دارند. او در پاسخ به این سوال که آیا بر اساس شاخص‌های توسعه می‌توان معیار مشخص برای مسافرت افراد تعریف کرد، می‌گوید: شاخص ویژه ای در این زمینه وجود ندارد، میزان سفر افراد به وضعیت اقتصادی آنها بستگی دارد. برای هر فرد در صورت وجود شرایط اقتصادی مناسب سالانه دو تا سه سفر به مقاصد داخلی و خارجی مناسب است.

سفرهای زیارتی، مقصد گردشگران ایران

به گفته اروجی حج عمره و تمتع در گذشته از جمله سفرهای مورد توجه زائران ایرانی بود، اما در کشور به دلیل بروز شرایط خاص امکان ایجاد این سفر وجود ندارد. همچنین در گذشته سفر به سوریه هم از دیگر سفرهای زیارتی مورد استقبال ایرانی‌ها بود که هم اکنون به دلیل شرایط کشور مقصد به میزان قابل توجهی از آن کاسته شده است. این در حالی است که در گذشته سالانه ۵۰۰ - ۶۰۰ هزار ایرانی به کشور سوریه مسافرت می‌کردند. در گذشته حدود یک میلیون ۵۰۰ تا دو میلیون زائر ایرانی به عتبات عالیات مراجعه می‌کردند که این آمار همچنان بر قوت خود باقی مانده است.