مریم سلام‌الله علیها؛ یگانه عصر خویش

سرویس سبک زندگی فردا: قرآن کریم حضرت مریم سلام‌الله‌علیها را نمونه یک انسان صالح و مؤمن معرفی کرده؛ به‌نحوی‌که او را بر تمامی ‌زنان عصر خویش برتری داده است. زنی که عمر خویش را در طاعت خدا گذرانده و در پاکی و تقوا، سرآمد تمامی ‌پرهیزکاران و مؤمنان دوران خویش بوده است. بانویی که برترین‌ها را در تقوا و پاکدامنی به کمال رسانده تا پرورش‌دهنده مسیح باشد؛ مسیحی که هدایت‌گر است و رسولی است از رسولان الهی. حضرت عیسی علیه‌السلام باید در چنین دامانی پرورش یابد. در ادامه این یادداشت را به نقل از مهرخانه بخوانید.

مریم از خاندانی برگزیده بود که خداوند در مورد آن می‌فرماید: خدا آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید (آل‌عمران ۳۳). همسر عمران در زمان بارداریش به خدا گفت: خدایا آن‌چه را که در شکم دارم، به‌گونه آزاد نذر تو می‌کنم، پس از من قبول کن که تو شنوا و دانایی (آل‌عمران ۳۵). وقتی وضع حمل کرد گفت :رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثى: پروردگارا! من دختر به دنیا آورده‌ام. این سخن را همسر عمران از روى حسرت و اندوه اظهار داشت؛ زیرا او امیدوار بود كه پسر به دنیا می‌آورد، از‌این‌رو نذر كرد كه او را خادم معبد قرار دهد. خداى سبحان این نذر را قبول کرده و می‌فرماید:"فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً (ترجمه المیزان، ج‏۳، ۲۹۵ و ترجمه جوامع الجامع، ج‏۱، ۴۰۶). خداوند براى عظیم شمردن مولودش (در پاسخ او) فرمود: وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ‏؛ یعنى خدا به «مریم» و به آن‌چه مربوط به اوست، از امور مهمه‌اى كه مادرش آن را نمی‌داند، داناتر است (أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۳، ۱۸۳، [سوره آل‏عمران(۳): آیه ۳۷). خداوند آن دختر را به نیکی از او پذیرفت و به وجهی پسندیده پرورش داد و زکریا را به سرپرستی او گماشت. هر چه بر سن مریم افزوده می‌شد، آثار عظمت و جلال در او نمایان‌تر می‌گشت و به جایى رسید كه قرآن در ادامه این آیه درباره او می‌گوید: وَ كَفَّلَها زَكَرِیا كُلَّما دَخَلَ عَلَیها زَكَرِیا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیمُ أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ‏. زكریا علیه‌السلام كه تصدى و مراقبت امور مریم صدیقه سلام‌الله‌علیها را در مسجد اقصى به‌عهده داشت، براى او محل عبادتى آماده کرده كه هیچ‌گاه كسى به آن محل دسترس نداشت و فقط زكریا شوهرخاله مریم صدیقه بود كه براى سرپرستى و مراقبت از مریم به محل عبادت او می‌رفت. در این مدت متمادى زكریا علیه‌السلام هر وقت به محل عبادت او می‌رفت میوه‏‌ها و غذاى بهشتى را در نزد او مشاهده می‌كرد سبب تعجب زكریا می‌شد (انوار درخشان، ج‏۱۱، ۹۶. ترجمه بیان السعاده، ج‏۳، ۲۳۸. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۳، ۱۸۳). وَ اذْكُرْ فِی الْكِتابِ مَرْیمَ‏ اذانتبذت من اهلها مکانا شرقیا: در قرآن مجید در مورد داستان مریم می‌گوید: داستان مریم و تولد عیسى و شایستگى آن‌ها را شرح بده، تا مردم متنبه شوند و براى تو معجزه‌اى باشد (سوره مریم(۱۹): آیه ۱۷). فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً: مریم سلام‌الله‌علیها در معبد نظر به این‌كه در مقام این بود كه دائماً در بیت‌المقدس مشغول عبادت باشد، حجابى بر خود اتخاذ كرد كه دیگران كه در بیت‌المقدس می‌آیند او را نظر نكنند و محجوب باشد كه احدى نتواند بر او وارد شود. قرآن داستان بارداری مریم را چنین ادامه می‌دهد: فَأَرْسَلْنا إِلَیها رُوحَنا؛ پس ما فرستادیم به‌سوى او روح خود را كه حضرت جبرئیل باشد كه او را روح‌الامین نامند، پس خود در مقابل مریم متمثل شد به‌صورت بشرى جوان وخوش‌سیما (سورة مریم(۱۹): آیة ۱۸). پیداست كه در این موقع مریم از دیدن چنین منظره‌‏اى كه مرد بیگانه زیبایى به خلوتگاه او راه یافته است، دچار چه ترس و وحشتى می‌شود؛ لذا بلا فاصله «صدا زد: من به خداى رحمان از تو پناه می‌برم اگر پرهیزكار هستى» (قالَتْ إِنِّی أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِیا) (ترجمه المیزان، ج‏۱۴، ۵۳). گفت و شنود مریم سلام‌الله‌علیها و جبرئیل علیه‌السلام: إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِیا؛ از شنیدن این سخن لرزش شدیدى وجود مریم را فراگرفت و بار دیگر در نگرانى عمیقى فرورفت و «گفت: چگونه ممكن است من صاحب پسرى شوم، درحالی‌كه تاكنون انسانى با من تماس نداشته و هرگز زن آلوده‌‏اى نبوده‌ام»؟! (قالَتْ أَنَّى یكُونُ لِی غُلامٌ وَ لَمْ یمْسَسْنِی بَشَرٌ وَ لَمْ أَكُ بَغِیا) (ترجمه جوامع الجامع، ج‏۴، ۳۳). اما به زودى طوفان این نگرانى مجدد با شنیدن سخن دیگرى از پیك پروردگار فرونشست؛ او با صراحت به مریم «گفت: مطلب همین است كه پروردگارت فرموده، این كار بر من سهل و آسان است». سپس افزود: «و ما می‌خواهیم او را آیه و اعجازى براى مردم قرار دهیم (وَ لِنَجْعَلَهُ آیةً لِلنَّاسِ وَ رَحْمَةً مِنَّا)(برگزیده تفسیر نمونه، ج‏۳، ۸۴. ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵). وَ كانَ أَمْراً مَقْضِیا؛ خلقت عیسى بدون داشتن پدر، امرى است حتمى و اراده خداوند بر انجام آن تعلق گرفته است (تفسیر اثنا عشری، ج‏۸، ۱۶). در همان حال، مریم به عیسى باردار شد. برخى گویند: جبرئیل در گریبان او دمید و همان‌وقت احساس حمل كرد. برخى گویند در آستینش دمید. از امام باقر علیه‌السلام نیز روایت شده است كه جبرئیل در گریبان مریم دمید و در همان لحظه عیسى در رحم مادر ایجاد شد (ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵). وقتی زمان حمل مریم نزدیک شد: فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكاناً قَصِیا؛ مریم به نقطه‌‏اى دوردست، رفت. برخى گویند یعنى از حیا و ترس تهمت، به جاى دوردستى رفت (فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ ‏به مکانا قصیا) و گفت: (یا لَیتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا وَ كُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیا)؛ کاش پیش از این می‌مردم و یکسره از خاطره‌ها فراموش شده بودم. اما این حالت زیاد به طول نیانجامید و همان نقطه روشن امید كه همواره در اعماق قلبش وجود داشت درخشیدن گرفت: «ناگهان از طرف پایین پایش صدا زد كه: غمگین مباش! پروردگارت زیر پاى تو چشمه آبى (گوارا) قرار داده است» (فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلَّا تَحْزَنِی قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِیا) (ترجمه المیزان، ج‏۱۴، ۶۸. ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵، ۱۶. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۸، ۴۳۳). بعد از متولد شدن عیسی علیه‌السلام، به مریم سلام‌الله‌علیها گفته می‌شود: وَ هُزِّی إِلَیكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِتساقِطْ عَلَیكِ رُطَباً جَنِیا؛ حركت ده شاخه نخله را كه سال‌هاى دراز خشك بوده تا فروریزد یا بیاندازد بر تو خرماى تر و تازه (أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۸، ۴۳۳) و تناول كن از این رطب‌ها و بیاشام از این آب و چشم خود را روشن كن. سپس به مریم دستور داده می‌شود اگر به کسی برخوردى و از تو سؤال كرد كه این طفل را از كجا آوردى بگو: فَإِمَّا تَرَینَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً؛ من روزه صمت گرفته‌ام. یعنى: با خداى خود عهد كرده‌ام كه با كسى تكلم نكنم (تفسیر اثنا عشری، ج‏۸، ۱۷۰) خاندان مریم در میان بنی‌اسراییل به ورع و تقوى و صلاحیت معروف بودند و او به سمت عصمت و طهارت و پاكدامنى مشهور و معروف بود. وقتی مریم با نوزاد خود به میان قوم رفت، چون این حال را دیدند، منزجر شدند و گفتند: فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُهُ‏ قالُوا یا مَرْیمُ‏ لَقَدْ جِئْتِ شَیئاً فَرِیا (تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج‏۵، ۳۹۹. تفسیر نمونه، ج‏۱۳، ۵۰). تا آن‌جا كه بعضى به شك و تردید افتادند و برخی دیگر هم كه در قضاوت و داورى، عجول بودند زبان به ملامت و سرزنش او گشودند، و گفتند: حیف از آن سابقه درخشان، با این آلودگى! و صد حیف از آن دودمان پاكى كه این‌گونه بدنام شد. "گفتند: اى مریم! تو مسلماً كار بسیار عجیب و بدى انجام دادى" (ترجمه رهنما، ج‏۲، ۵۹۷. تفسیر آسان، ج‏۱۱، ۱۱۴). این آیه هم دنباله سخنان و اتهامات و اعتراضاتى است كه یهودیان لجوج به حضرت مریم سلام‌الله‌علیها روا می‌داشتند، و آن بانوى پاكدامن را اذیت و آزار می‌كردند! از جمله طعنه و زخم‌زبان‌هایى كه به آن بانو زدند این بود كه به او گفتند: یا أُخْتَ‌ هارُونَ ما كان أبوك امرأ سوء و ما كانت أمك بغیا. یعنى اى خواهر ‌هارون. زیرا‌ هارون برادر حضرت موسى، هم پیامبر بود و هم فوق‌العاده پرهیزكار. یهودیان این موضوع را كه مریم بدون شوهر حامله شده و وضع حمل كرده بود از این لحاظ براى آن بانو نقطه‌ضعف گرفته بودند كه می‌گفتند: چرا باید بانویى نظیر تو كه از نظر قداست و تقوا شبیه و تالی‌تلو ‌هارون هستى، بدون شوهر حامله شوى و وضع حمل کنی!؟ و از سوى دیگر تو دختر شخصیت مذهبى نظیر عمران هستی كه مرد زناكار و بدعملى نبود. پس چگونه تو مرتكب این عمل شدى؟ و از طرف دیگر مادر تو كه ما او را به خوبى می‌شناختیم بدعمل و زناكار نبود (ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵، ۱۶۲). مریم در پاسخ به اعتراض آنان به کودکش اشاره کرد. آن‌ها از این اشاره مریم در شگفت مانده، گفتند: چگونه با طفلى كه در گهواره است و هنوز شیر می‌خورد، تكلم كنیم؟ قالُوا كَیفَ نُكَلِّمُ مَنْ كانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیا (تفسیر آسان، ج‏۱۱، ۱۰۹. انوار درخشان، ج‏۵، ۱۸۶). طفل گفت: قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِی الْكِتابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیا؛ این آیه پاسخ عیسى علیه‌السلام از سؤال و اعتراض مردم است؛ در آغاز به عبودیت نسبت به آفریدگار اقرار می‌کند و نیز رسالت از جانب پروردگار و نزول كتاب انجیل آسمانى را بر خود اعلام می‌دارد. در ضمن، پاسخ اعتراض مردم نیز داده شد زیرا هر كه از كودك در گهواره این كلمات و حقایق را بشنود، به‌طور حتم پاسخ اعتراض خود را تصدیق خواهد کرد كه مریم صدیقه از هر قذارت و آلودگى پاكیزه و طاهر است (أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۶. ترجمه المیزان، ج‏۴، ۵۲۷). وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیا؛ خدا مرا نیكوكار نسبت به مادرم كرده، و مرا جبار و شقى نكرد (تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج‏۵، ۴۰۳). آیه:«وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِینَ» علامه در المیزان در مورد برگزیده بودن مریم سلام‌الله‌علیها می‌گوید: خداى تعالى مریم را دو بار اصطفا كرد: اول این‌كه او را اصطفا كرد یعنى او را از میان سایر زنان انتخاب کرد و دوم این‌كه بدون داشتن شوهر به او فرزند داد و او را با این امتیاز بر همه زنان عالم ممتاز کرد (ترجمه جوامع الجامع، ج‏۱، ۴۱۴. ترجمه المیزان، ج‏۳، ۳۳۸). اى مریم خداوند نخست تو را برگزید، هنگامى كه تو را [به عنوان نذرش‏] پذیرفت و تربیت كرد و كرامت‌هاى ویژ‌ه‌اى بخشید و تو را از آلودگی‌ها و ناپاكی‌هایى كه زنان دچار آن می‌شوند، مانند حیض و نفاس، پاك گردانید. و بالاخره تو را از میان همه زنان جهان برگزید و بر همه برترى داد به‌واسطه این‌كه عیسى علیه‌السلام را بدون داشتن پدر به تو عطا كرد و این منزلت براى هیچ‌یك از زنان وجود نداشت (ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۴، ۶۵). قرآن کریم با بیان جلالت قدر و منزلت مقام مریم سلام‌الله‌علیها، او را عابدی پارسا معرفی کرده است که مورد خطاب ملائکه الهی قرار گرفته و از چنان عظمتی برخوردار است که او را برگزیده و بر تمامی ‌زنان عصر خویش برتری داده است. قرآن با بیان داستان مریم و تولد مسیح علیه‌السلام به ارائه چهره روشنی از زندگانی آن دو می‌پردازد تا عقاید موهن را از دامان پاک آنان بزداید و این را آشکار سازد که مریم و فرزندش عیسی تا همیشه تاریخ معجزه‌ای جاودان خواهند بود برای دین‌باوران و هدایتی روشن برای جویندگان سبیل خداشناسی.