کرمانی‌ها «چهاربیتوی یلدا» می‌خوانند

خبرگزاری مهر: شب یلدا از گذشته تا کنون با قصه و افسانه هایی گره خورده است که طولانی ترین شب سال را برای مردم شیرین تر از همیشه می کند.

کرمانی ها در ادبیات ایران به قصه خوانی و افسانه هایی شهرت دارد که از دل مردمان کویر بر می خیزد، مردم در شب یلدا نیز طبق افسانه ای قدیمی اعتقاد دارد فردی ثروتمندی که به قارون مشهور است، کاروانی از شتر به همراه دارد که روی آن ها هیزم گذاشته است، قارون که خود را به شکل مردی هیزم شکن در آورده است گرداگرد خانه ها می گردد و به اعضای خانه هایی که در سال قبل نیکوکار بوده اند هیزم هایی می دهد که صبح روز بعد تبدیل به طلا می شوند.

اوماچو، کلمپه، قهوه قوتو و کماچ سر سفره کرمانی ها

شب یلدا در تاریخ ایران زمین با افسانه پردازی گره خورده است و موسفیدان هر خانواده سعی می کنند سنت های قدیم را با بیان این افسانه ها زنده نگه دارند.

کرمانی ها مطابق آنچه که سال ها توسط اجدادشان انجام می شده در شب یلدا در خانه بزرگ هر خانواده دور هم جمع می شوند، سفره ای از پته بر روی قالی کرمانی پهن می کنند و دور اتاق را پشتی های پته دوز قرار می دهند

کرمانی ها نیز مطابق آنچه که سال ها توسط اجدادشان انجام می شده است در شب یلدا در خانه بزرگ هر خانواده دور هم جمع می شوند، سفره ای از پته بر روی قالی کرمانی پهن می کنند و دور اتاق را پشتی های پته دوز قرار می دهند.

در میانه سفره نیز ظرفی از پسته، هنداونه، انارهای سیاه دانه روستاهای اطراف، کلمپه«شیرینی سنتی کرمان»، قهوه قوتو و تنقلات دیگر می گذارند.

در این شب مردم آشی به نام «اوماچو» طبخ می کنند و از ابتدای شب تا بامداد دور هم جمع می شوند و شاهنامه خوانی می کنند و قصه های قدیمی مردم کرمان را نقل می کنند.

محمد کاربخش از قدیمی های شهر کرمان است که حدود ۹۷ سال سن دارد و با این وجود هر روز صبح در حجره اش در بازار کرمان حضور می یابد، چهره وی وقتی اسم شب یلدا می آید می شکفد و با شعف به خبرنگار مهر می گوید: این شب برای مردم کرمان مملو از خاطره است چون کرمانی ها از گذشته تاکنون جشن های سنتی را با شکوه خاصی برگزار می کنند مثلا برگزاری جشن سده و جشن چهارشنبه سوری با زندگی مردم کرمان عجین شده است.

وی می گوید: شب چله از گذشته در کرمان مورد توجه مردم بوده و بنده به یاد دارم این شب ها را در کنار پدر بزرگ و مادر بزرگم به صبح می گذراندیم.

این پیرمرد کرمانی می فزاید: در کرمان سعی می شد برای برگزاری تمام جشن ها خانواده محور اصلی باشد به همین دلیل صله رحم انجام می شد و کدورت های بین خانواده ها نیز با روبرو کردن آن ها رفع می شد در این روز تمام اعضای یک خانواده بزرگ در خانه بزرگترین فرد جمع می شدند و این سنت هنوز هم ادامه دارد.

وی با ابراز تاسف از اینکه با برگزاری جشن هایی در خارج از خانه این روزها سعی می کنند مردم را به خارج از خانه ها ببرند می گوید: ما باید نقش تمام سنت ها را حفظ کنیم و آن ها را به وسیله ای برای دوری فرزندان از خانه ها تبدیل نکنیم.

وی می گوید: در این شب شیرینی های خانگی از جمله کلمپه، کماچ را طبخ می کنیم که این کار توسط زنان هر خانه انجام می شود و میوه هایی مانند هندوانه، انار را نیز در سفره قرار می دهیم در واقع در گذشته برای نگهداری انار آن ها را نخ می کردند و بهترین انارها را دست چین شده به نخ ها آویزان می کردیم و در زمستان با آن ها از میهمانان یلدا پذیرایی می شد هندوانه را نیز در میان کاه نگهداری می کردیم.

اهریمن تاریکی در شب تولد خورشید می میرد

وی می گوید: یکی از کارهایی که انجام می شد «چهاربیتو» خوانی بود همین طور فال نخود و حافظ خوانی هم انجام می شد و هنوز هم این رسوم انجام می شود.

وی می گوید: اصلی ترین میوه این شب هنداونه است که معمولا از مزارع جنوب کرمان تهیه می شود دلیل استفاده از این میوه هم این بود که مردم اعتقاد داشتند با سرد شدن بدن بعد از خوردن هندوانه و لرز گرفتن، بدن در مقابل گرمای تابستان مقاوم می شود.

در کرمان سعی می شود برای برگزاری تمام جشن ها خانواده محور اصلی باشد به همین دلیل صله رحم انجام می شود و کدورت های بین خانواده ها نیز با روبرو کردن آن ها از بین می رود

وی با خنده می گوید: افسانه گنج قارون هم اینگونه بود که مردم تصور می کردند در این شب امکان دارد بنا به تقدیر پول دار شوند و فردی هیزم شکن که در واقع صاحب گنج قارون است با شترهایش در شهر می گردد و اگر به کسی تصادفی هیزم بدهد این هیزم ها تبدیل به طلا می شوند اما هیزم شکن فقط به فردی هیزم می دهد که سال قبل کاری نیک انجام داده باشد.

پیرمرد کرمانی ادامه می دهد: مردم همچنین اعتقاد داشتند باید در شب یلدا هفت نوع میوه بخورند چون باعث سلامتی آن ها می شود.

وی در خصوص بازی های این شب می گوید: در این شب بازی های سنتی بسیاری وجود داشت که حالا دیگر اثری از آن ها نیست و سعی می شد با این بازی ها که بسیار ساده و دسته جمعی بود مهمانان سرگرم شوند و دور هم شاد باشند.

کرمان یکی از شهرهای مرکز تجمع زرتشتیان است که اعتقاد دارند شب چله طولانی ترین شب است، به عقیده آن ها تاریکی اهریمن است و در این شب که تاریکی از همه سال بیشتر و بدیمنی است، زرتشتیان تا سحر بیدار می‌مانند و فدیه می‌دهند.

رئیس مرکز کرمان شناسی و مورخ کرمانی نیز در خصوص آداب و رسوم شب چله در کرمان می گوید: مردم کرمان یکی از اصیل ترین آداب و رسوم چله را دارند که سال ها دست نخورده مانده است زیرا کرمان از جمله مراکز جمعیتی بکر ایرانیان است که با خرده فرهنگ های دیگر تداخل پیدا نکرده است و بر اصول پارسی اجدادش مانده است.

سید محمدعلی گلابزاده افزود: مردم کرمان اعتقاد داشتند در شب چله در واقع خورشید متولد می شود و این شب را به جشن می نشستند.

وی می گوید: شب زایش خورشید در واقع شب تسلط خورشید براهرمین تاریکی بوده است و مردم به همین سبب دور هم جمع می شدند و جشن می گرفتند.

شب چله و جشن های خانوادگی کریمان

وی با اشاره به اینکه برگزاری جشن شب چله در کرمان سابقه ای بسیار طولانی دارد افزود: یکی از باورهای مردم خوردن میوه در این شب بوده است اما چون کرمان کویری بوده و بسیاری از میوه ها را نداشته اند مردم سعی می کردند حتما از هندوانه استفاده کنند و تصور می کردند اگر هندوانه بخورند تابستان سال بعد را با راحتی بیشتری پشت سر خواهند گذاشت.

وی در خصوص نوع هنداونه هم می گوید: کرمانی ها از هنداونه ها راه راه استفاده می کردند و به این دلیل به این نوع هندوانه ها انباری می گفتند چون به سادگی می توانند آن ها را انبار و از خراب شدن میوه جلوگیری کنند و بهترین مکان برای نگهداری هنداونه نیز بادگیرها بوده است.

وی در خصوص خوردن انار هم می گوید: مردم اعتقاد داشتند اگر انار بخورند از گزند نیش حشرات در امان می مانند و سعی می کردند انارهای سرشاخه ها را نچینند و برای شب یلدا نگهداری کنند همین طور مردم انگور می خوردند و انگور را هم بر روی شاخه درخت در کیسه هایی به نام کیسه انگوری نگهداری می کردند که توسط پرندگان خورده نشود و بر روی زمین نریزد.

وی می گوید: جشن های خانوادگی و الفت و مهربانی جزیی از زندگی مردم کرمان است که در این شب هم نمود پیدا می کرده است.

هم اکنون نیز مردم کرمان در بازار در حال تهیه لوازم این شب هستند و سعی می کنند شب خاطره انگیز دیگری را پشت سربگذارند و اهریمن تاریکی را به امید رسیدن به خورشید پشت سر بگذارند.