قوانین فرزندخواندگی چقدر تغییر کرده است؟

صبح نو: مدت‌ها قبل تصور عموم مردم بر این موضوع بود که هرزمان که اراده کنند می‌توانند سراغ سازمان بهزیستی بروند و دست یک کودک را گرفته و به فرزندخواندگی بپذیرند و به خانه ببرند، اما پس از ساخت چندین فیلم سینمایی و سریال و نوشتن و گفتن در این باره و قوانین آن ذهنیت کاملاً برعکس و به شکلی شد که تقریباً فرزندخواندگی را غیرممکن یا برای عده‌ای خاص می‌دانستند که البته خیلی هم دور از واقعیت نیست. فرزندخواندگی قوانین پیچیده‌ای دارد که در اصل به دلیل حمایت و تأمین امنیت و آینده کودک است، اما مسأله اصلی این است که حمایت از کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست فقط در قالب فرزندخواندگی نیست و این فقط یکی از راه‌های حمایتی‌است که به دلایلی شهرت بیشتری دارد.

فرزندخواندگی

کودکان بین صفر تا 14 سال که والدین یا جد پدری آنها در دسترس نباشند یا والدین و جد پدری آنها در قید حیات نباشند یا کودکانی که به مؤسسه خیریه سپرده شده‌اند و سه سال از والدین یا جد پدری آن‌ها خبری نباشد طبق قانون اولیه به فرزندخواندگی سپرده می‌شدند. یا به عبارت دیگر کودکی را می‌توان به فرزندخواندگی گرفت که به سازمان بهزیستی تحویل داده شده ‌باشد اما تمام تلاش‌های این سازمان برای یافتن والدین یا جد پدری او بی‌نتیجه مانده باشد. البته این فرزندخواندگی شرایط خاص خودش را دارد. 1. زن و شوهر، ایرانی و مقیم ایران باشند. 2. پنج سال از تاریخ عقد ازدواج زوجین گذشته باشد اما صاحب فرزند نشده باشند. 3. حداقل یکی از زوجین بالای 30 سال سن داشته باشد و حداکثر سن زوجین 49سال باشد. 4. هیچ یک از زوجین دارای محکومیت جزائی مؤثر به علت ارتکاب جرائم عمدی و مجهور نباشد. 5. دارای صلاحیت اخلاقی باشند. 6. دارای تمکن مالی برای ضمانت آینده کودک باشند. 7. هیچ‌یک مبتلا به بیماری واگیردار یا صعب‌العلاجی نباشند. 8. اعتیاد به مواد مخدر، مشروبات الکلی یا هر اعتیاد مضر دیگری نداشته باشند. 9. اگر دارای گواهی قطعی عدم بارداری توسط پزشک باشند بند 2 و سه با موافقت دادگاه حذف می‌شود.

امین موقت

در قانون برای امین موقت شرط زوج بودن یا بچه‌دار نشدن زوجین وجود ندارد. به عبارت دیگر خانم‌های بالای 30سال که مجرد باشند یا زوجین دارای فرزند و تمکن مالی در صورت تأیید دادگاه می‌توانند به صورت امین موقت فرزندی را سرپرستی کنند. برای سرپرستی امین موقت شروط فرزندخوانده بسیار ساده‌تر دیده شده است، به شکلی که فرزندان بدسرپرست یا فرزندانی که والدین آن‌ها محکوم به زندان طولانی یا ابد هستند هم به امین موقت سپرده می‌شوند ولی شناسنامه کودک در اکثر موارد این حالت به نام سرپرست حقوقی یا همان امین موقت تغییر نمی‌کند و به نام بهزیستی یا پدر و مادر حقیقی باقی می‌ماند.� بنا به اختیارات بهزیستی در اغلب مواقع کودکانی که شرایط فرزندخواندگی داشته باشند به امین موقت سپرده نمی‌شوند، اما کودکان زیادی هستند که سالانه بر تعداد آنها افزوده می‌شود ولی شرایط فرزندخواندگی را ندارند.

البته لازم به ذکر است که هیچ یک از این دو حالت صددرصد و بدون امکان فسخ نیست. هم در فرزندخواندگی و هم در امین موقت در صورتی که والدین یا جد پدری کودک بازگردند و درخواست بازگشت کودک را داشته باشند، دادگاه بررسی می‌کند اگر در رها کردن کودک دست داشته باشند بنا به قانون مرتکب سلب نسب شده و مجرم شناخته می‌شوند که محکومیت خاص خودش را دارد اما اگر در رها کردن کودک دست نداشته باشند و صلاحیت‌شان تأیید شود دادگاه حکم به بازگشت کودک به خانواده حقیقی می‌دهد.� البته درصورتی که کودک بین 14-9 سال باشد می‌تواند تقاضای حکم رشد دهد و پس از تأیید رشد عقلی او توسط دادگاه، حق انتخاب دارد که درکنار خانواده حقوقی خود بماند یا با خانواده حقیقی زندگی کند.� و اما حالت دیگری که برای حمایت از این کودکان وجود دارد، حمایت مالی است. حمایت مالی اغلب برای کودکانی است که با وجود تحت حمایت بهزیستی بودن شرایط فرزندخواندگی یا امین موقت را ندارند اجرا می‌شود. برای مثال کودکان بیمار که در بیشتر موارد برای فرزندخواندگی یا امین موقت انتخاب نمی‌شوند یا کودکان بدسرپرست یا تک سرپرست ضعیف ...

کودکان تحت حمایت مالی می‌توانند با خانواده حامی دیدار داشته باشند یا برای چند ساعت به مهمانی یا تفریح بروند اما باز بنا به صلاحدید بهزیستی برای چند روز اجازه خروج از خوابگاه داده نمی‌شود. دلیل این موضوع هم حمایت روحی از کودک است که دچار فشار یا ضربه عاطفی نشود، اما همه قوانین حمایتی از کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست ایرادات و اشکالات زیادی داشت که هم برای کودکان و هم برای خانواده‌های متقاضی آسیب‌هایی را به همراه داشت.

البته هیچ‌کس منکر حمایت‌های کاملی که دولت از این کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست انجام می‌دهد، نیست اما زندگی و پرورش در خانواده بسیار سعادت‌مندانه‌تر و مفیدتر از رشد یافتن در بهزیستی و پرورشگاه‌های دولتی است. درصورتی که پیچیدگی‌های قانون این اتفاق شیرین را سخت و محدود کرده بود.

در نتیجه بهزیستی با همکاری و هم‌یاری نهادهایی از جمله قوه‌قضائیه، پیش‌نویس لایحه قانون جدید فرزندخواندگی را تدوین کرده و به مجلس شورای‌اسلامی ارائه دادند که پس از تلاش‌های مؤثر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان تأیید و به شکل قانون درآمد که این قانون جدید بسیاری از این موارد را سهولت بخشیده.