راز مُهرهای شکسته مراجع تقلید

صبح نو: حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی موسوی اردبیلی، فقط چهار روز پس از رحلت آیت‌الله‌العظمی موسوی اردبیلی در اطلاعیه‌ای خطاب به مسوولان دفتر مرحوم والدشان اعلام کرد:«نظر به اینکه اجازات و وکالات مرحوم والد معظم پس از ارتحال ایشان باطل گردیده‌است، از دریافت هرگونه وجوه شرعی به نام ایشان اجتناب کرده و مؤمنین را به وکلای دیگر مراجع معظم تقلید دامت برکاتهم ارجاع دهید» و در همین راستا صبح روز دوشنبه مُهر مرحوم آیت‌الله‌العظمی اردبیلی در حضور برخی از علما در دفتر ایشان شکسته شد. سنته حسنه شکستن مُهر!

آن‌گونه که در روایات تاریخی از مراجع عظام تقلید قدیم‌الایام نقل شده است، قانون نانوشته‌‌ای وجود داشت که بلافاصله پس از رحلت مرجع تقلیدی، در حضور برخی بزرگان و شاهدان مُهر ایشان شکسته می‌شد.این اقدام در واقع برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی بازماندگان و اعضای دفتر بوده و به مؤمنان این اطمینان داده می‌شد که دیگر زمینه‌ای برای سوءاستفاده از جایگاه مرجع درگذشته وجود ندارد.

این موضوع تاجایی اهمیت داشته که در احوالات مرحوم آیت‌الله‌العظمی حجت نقل شده‌است که در روزهای پایانی عمر شریفشان و زمانی که تعدادی از بزرگان مانند مرحوم آیت‌الله قاضی طباطبائی در بستر بیماری حضور داشتند، خطاب به آنان دستور دادند در همان مجلس مُهرشان شکسته شود.بزرگان حاضر در جلسه نیز این امر را به استخاره منوط کرده و پاسخ استخاره آیه شریفه«وله دعوت‌الحق» آمد و بعدها نیز به عنوان یکی از ویژگی‌های آن مرحوم در متن سنگ قبر شریفشان به تقریر مرحوم علامه طباطبائی نیز ذکر شد.

نقش مهم «مُهر مرجع تقلید» تا زمانی پررنگ بود که همه امور به صورت سنتی و کاملاً تحت نظر مراجع تقلید انجام می‌پذیرفت؛ اما در دهه‌‌های اخیر به واسطه گسترش امورات دفاتر و سیستمی شده امورمالی و سایر برنامه‌های دفاتر عملاً نقش نمادین «مُهر مرجع» جای خود را به اطلاعیه‌های رسمی داد تا از این طریق پایان دریافت وجوهات و هرآنچه‌ از نظر شرعی منوط به اجازه‌ مرجع تقلید است اعلام شود.از سوی دیگر فرزندان و دفتر مرجع درگذشته، گزارش کاملی از وجوهات باقی‌مانده را تهیه کرده و در اختیار یکی از مراجع اعلم قرار می‌دهند تا با اجازه شرعی و توسط مرجع تقلید اعلم و زنده، این وجوهات در موارد مورد تشخیص صرف شود.

پایان پرداخت شهریه به طلاب نیز از دیگر مواردی است که همیشه پس از رحلت مراجع تقلید از سوی حوزویان انتظار می‌رود.چراکه پرداخت شهریه فراتر از مسائل مالی، نشان دهنده‌ جایگاه و اعتبار یک مرجع تقلید و ادامه‌ امری بسیار مذموم است.

این اقدامات از نظر هنجارهای حاکم در حوزه‌های علمیه و پیروی از سنت دیرینه‌ حاکم در بیوت مراجع تقلید اهمیت زیادی دارد و به عنوان یک قانون نانوشته، نشان‌دهنده پایبندی بازماندگان و آقازادگان مراجع تقلید به امورات شرعی است تا جائی که اگر در برخی بیوت نسبت به این مهم بی‌توجهی شود - به رغم وجود برخی توجیهات - با واکنش صریح دیگر مراجع تقلید مواجه می‌شود.شاید نمونه‌ای از این اقدام در ذهن حوزویان وجود دارد و به رغم گذشت نزدیک به یک دهه همچنان با رحلت هر مرجع تقلیدی دوباره تبادر یافته و تلخی آن فراموش نمی‌شود. مسوولیت در قبال انتظارات برون حوزوی از لحاظ برون حوزوی نیز اعلام پایان هرگونه فعالیت مالی و ..دفاتر مراجع اهمیت زیادی دارد. متشرعین و مؤمنین همیشه با اعتماد کامل به نظرات شرعی مراجع عمل کرده و با طیب‌خاطر وجوهات خود را برای اعتلای تشیع و دین مقدس اسلام به مراجع تقلید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم پرداخت می‌کنند.اگرچه این اعتماد تا حدی بالاست که شائبه‌خاصی در اذهان باقی نمی‌گذارد اما مسوولان دفاتر و آقازادگان نیز مسوولیت‌ زیادی در این زمینه دارند.

شفافیت مسائل مالی پس از رحلت مراجع تقلید از طریق اعلام رسمی پایان دریافت وجوهات یکی از اصلی‌ترین وظایفی است که بر عهده‌آنان است تا از این طریق بیش از گذشته اعتماد مقلدان را جلب کنند.چنانچه این اقدام با سستی یا بی‌توجهی دفاتر مواجه شود قطعاً به کلیت سازمان حوزه‌های علمیه و نهاد تشیع ضربه وارد می‌کند.

خوشبختانه همان‌طور که انتظار می‌رفت فرزند مکرم مرحوم آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در نخستین اقدام خود دقیقاً مطابق با هنجارها و انتظارات حاکم در حوزه‌های علمیه حرکت و با صدور اطلاعیه‌ای تکلیف امور وکالتی و نمایندگان مرحوم والد را اعلام کرد.قطعاً درباره‌ مسائل مالی فعلی نیز به یکی از مراجع تقلید مراجعه کرده و طبق نظر ایشان عمل خواهند کرد.

مرحوم آیت‌الله‌العظمی موسوی اردبیلی خدمات اجتماعی و فرهنگی مختلفی از جمله مدارس و دانشگاه مفید را از خود به‌جای گذاشتند و آن‌گونه که شنیده شده است کلیه‌مسائل مدیریتی و مالی این مراکز نیز با نظر هیات امنا و کاملاً شفاف ادامه خواهد یافت.

سیدعلی موسوی اردبیلی نشان داد که به خوبی شئونات نهاد مرجعیت را می‌داند و توانست وظایف خود را در نقش مسوول دفتر و فرزند یک مرجع تقلید به سرانجام رساند، چه آنکه وصلت وی با بیت آیت‌الله‌االعظمی سیستانی و دامادی حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی نیز در عمل به سنت‌های حسنه بی‌تأثیر نبوده است.