تمدید داماتو؛ نقض صریح برجام/ چه کسی باید واکنش نشان دهد؟
باید توجه داشت که جمهوری اسلامی ایران برجام را به طور مطلق نپذیرفته و برای اجرای آن ملاحظاتی را تعیین کرده است. این ملاحظات در نامه‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب به رئیس جمهور ابلاغ شد. همچنین مجلس شورای اسلامی نیز در «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» برخی از ملاحظات را تعیین کرد.
سرویس بین الملل فردا؛ محمد علی مسعودی: هفته پیش بود که کنگره آمریکا طرح تمدید قانون تحریم ایران (داماتو) را تصویب کرد. این قانون در صورتی که به تایید سنا برسد برای قانون شدن نیازمند امضای رئیس جمهور آمریکاست و در این صورت اجرایی خواهد شد. رهبر معظم انقلاب دیروز و دیدار بسیجیان سراسرکشور تاکید کردند که این اتفاق به معنای نقض برجام است. ایشان فرمودند: «من اینجا لازم میدانم عرض بکنم [اینها] کارهای متعدّدی کردند، تخلّفهای متعدّدی کردند، یکی دو تا نیست، تازه‌ترینش این تمدید تحریم ده ساله است، اگر این تحریم [تمدید] بشود، قطعاً نقض برجام است -بدون تردید- و بدانند جمهوری اسلامی حتماً در مقابل آن واکنش نشان خواهد داد.»
چرا تمدید قانون تحریم ایران نقض برجام است؟
بر اساس بند 26 برجام دولت آمریکا تعهد داده است که از اعمال مجدد و یا بازگرداندن تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای که در برجام مشخص شده است، خودداری کند. بندهای اصلی قانون تحریم ایران که مرتبط با سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران و نیز فروش فرآورده‌های نفتی به ایران است، در برجام آمده و در نتیجه به عنوان تحریم مرتبط با هسته‌ای شناخته شده است. درنتیجه طبق برجام دولت آمریکا نباید این تحریم‌ها را مجدد اعمال و یا بازگرداند. شاید تصور شود که تمدید قانون تحریم ایران بازگرداندن محسوب نمی‌شود. اما باید توجه داشت که بر اساس متن قانون تحریم ایران، این قانون در 31 دسامبر 2016 پایان می‌یابد و به هیچ چیز مشروط نشده است. در نتیجه تمدید آن به معنای وضع قانون جدید خواهد بود. پس از نظر حقوقی کنگره آمریکا در حال قانون گذاری جدید است. این مطلب در بخش 13 قانون تحریم ایران آمده است:
در برجام دولت آمریکا متعهد شده است که مطابق با اختیارات رئیس جمهور آمریکا تعهدات خود را اجرا کند. شاید برخی بگویند که تمدید شدن یا نشدن قانون در حوزه اختیارات رئیس جمهور نیست. لذا تمدید قانون تحریم ایران نقض برجام تلقی نخواهد شد. اما باید توجه داشت که طرح کنگره برای قانون شدن نیازمند امضا از سوی رئیس جمهور است و در نتیجه امضا کردن بخشی از اختیارات رئیس جمهور آمریکاست. رئیس جمهور آمریکا می‌تواند قانون امضا و یا وتو کند و یا عکس‌العملی نسبت به آن نداشته باشد. در صورتی که امضا کند که رسما برجام نقض خواهد شد. در صورتیکه عکس العمل نشان ندهد با توجه به قواعد قانون‌گذاری در آمریکا، پس از ده روز طرح به قانون تبدیل می شود. در این‌صورت هم رئیس جمهور آمریکا از اختیارش استفاده نکرده و نقض برجام صورت گرفته است. پس تنها راه موجود که برجام نقض نشود، وتو کردن طرح تمدید قانون تحریم ایران از سوی رئیس جمهور آمریکاست. هرچند که این کار پایان راه نیست اما تنها راه موجود برای دولت آمریکا برای جلوگیری از نقض برجام است.
پذیرش مطلق در کار نبوده است
حال اگر به هرصورتی قانون تحریم ایران تمدید شد ایران چه واکنشی باید به آن نشان دهد. در این زمینه باید توجه داشت که جمهوری اسلامی ایران برجام را به طور مطلق نپذیرفته و برای اجرای آن ملاحظاتی را تعیین کرده است. این ملاحظات در نامه‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب به رئیس جمهور ابلاغ شد. همچنین مجلس شورای اسلامی نیز در «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» برخی از ملاحظات را تعیین کرد. در شروط نه گانه رهبر انقلاب درباره اعمال مجدد تحریم‌های اقتصادی بند مشخصی وجود دارد: «در سراسر دوره‌ی هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ی تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه‌ی مجلس، اقدامهای لازم را انجام دهد و فعّالیّتهای برجام را متوقّف کند.» پس اگر تمدید قانون تحریم ایران به قانون تبدیل شود، دولت موظف است که به بند 3 قانون مصوب مجلس درباره اجرای برجام عمل کند. در بند 3 این قانون آمده است: «دولت موظف است هرگونه عدم پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم ها یا بازگرداندن تحریم های لغو شده و یا وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر را به دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به طوری که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی سازی کشور به یکصد و نود هزار سو افزایش یابد. شورای عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع می باشد. دولت باید ظرف مدت چهار ماه برنامه خود را برای این منظور جهت تصویب به شورای عالی امنیت ملی ارائه نماید» بر این اساس در هر یک از سه حالت عدم پایبندی در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها، بازگرداندن تحریم‌های لغو شده، وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر؛ دولت موظف است این اقدامات را انجام دهد: همکاری داوطلبانه را متوقف نماید، ظرف مدت چهار ماه برنامه توسعه سریع برنامه هسته‌ای را به شورای امنیت ارایه دهد.
سرانجام نقض شروط ایران
در جمع‌بندی می‌توان گفت که قانون شدن طرح تمدید قانون تحریم ایران به معنای نقض برجام و نقض شروط قرارداده شده از سوی مجلس شورای اسلامی و رهبر انقلاب، برای اجرای برجام است. دولت موظف است که در صورت تمدید شدن داماتو اجرای برجام را متوقف کند و برنامه توسعه سریع فناوری هسته‌ای را تهیه و به شورای امنیت ارایه کند. هرچند که شرایط تعیین شده در قانون تاکنون در چند نوبت محقق شده است ولی متاسفانه واکنش قانونی لازم از سوی دولت صورت نگرفته است. در گزارشی که کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی از روند اجرای شش ماهه برجام ارایه کرده است، بیان شده که دولت آمریکا هم تحریم‌های جدید وضع کرده است، هم از لغو موثر تحریم‌ها جلوگیری کرده به نحوی که «در خصوص رفع تحریم‌های اقتصادی، مقصود دولت و ملت ایران در حدود مورد انتظار محقق نشده است». پس لازم است در این میان هیئت نظارت بر اجرای برجام که یکی از شروط تعیین شده توسط رهبر انقلاب است وارد عمل شود. اعضای این هیئت عبارتند از آقایان حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی، علی لاریجانی، محمدجواد ظریف، حسین دهقان، علی شمخانی، علی‌اکبر صالحی، سعید جلیلی و علی‌اکبر ولایتی. دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، هم‌زمان دبیر این هیأت نیز می‌باشد.
باید منتظر بود و عملکرد هیئت نظارت بر اجرای برجام را در زمینه تخلفات دولت در اجرای قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مشاهده کرد.