الگوبرداری فروشگاه اینترنتی ایرانی از جمعه سیاه آمریکایی؟

خبرگزاری فارس: روز جمعه 28 نوامبر بزرگترین روز خرید سال برای برخی کشورها به ویژه آمریکا محسوب می‌شود و به «بلک فرایدی» (جمعه سیاه) معروف است. روز شکر‌گذاری در آمریکا آخرین پنجشنبه ماه نوامبر است و بلک فرایدی (Black Friday) یک روز پس از روز شکرگزاری و معمولا نخستین روز از ایام کریسمس است. این روز در واقع شلوغ‌ترین روز خرید سال محسوب می‌شود زیرا اکثر قریب به اتفاق خرده فروشان اجناس خود را با بهای اندک به حراج می‌گذارند. بسیاری از مردم برای رسیدن بلک فرایدی لحظه‌شماری می‌کنند و سعی می‌کنند خریدهای خود را به این روز موکول کنند. در سال 2003 این روز به عنوان پرمنفعت‌ترین و پرسودترین روز سال ثبت شد و پس از آن رقابت فروشگاه‌های بزرگ برای افزایش فروش پایان سال هر سال جدی‌تر شد. تنها در سال 2013 حدود 141 میلیون مشتری آمریکایی 61 میلیارد دلار خرید کردند.

در سال‌های اخیر علاوه بر آمریکا، بسیاری از فروشگاه‌ها در سراسر جهان از جمله در کشورهای کانادا، مکزیک، پاناما، هند، فرانسه، انگلستان، آلمان، استرالیا، سوییس و چین در این روز خاص حراج استثنایی خود با تخفیف‌های عجیب ‌و غریب آغاز می‌کنند. اما تمامی خریدهایی که در روز جمعه سیاه انجام می‌شود از روی نیاز نیست. تخفیف فوق‌العاده حتی یک کالای ناخواسته را به امید پیدا کردن کاربرد در آینده جذاب می‌کند. بسیاری از خریداران تنها برای سود خرید اقدام به خرید کالایی می‌کنند که شاید به آن نیاز ندارند. نام جمعه سیاه بر گرفته از ازدحام بالای جمعیت خریداران برای ورود به فروشگاه‌ها و ترافیک‌های حجیم خیابان‌های شهرهای بزرگ در این روز است. این لفظ، همواره انتقادهایی را نیز داشته است، همچنان که در اواخر دهه 60 میلادی پیشنهادهایی از سوی مقامات دولتی و شهری برای تغییر نام جمعه سیاه به جمعه بزرگ یا مشابه آن مطرح شد که این تلاش ناموفق بود. با افزایش حواشی روز بلک فرایدی موج انتقاد و تمسخرها نسبت به رفتار انسانی نیز در این روز افزایش یافت که این اعتراض‌ها با وقوع اولین مرگ در بلک فرایدی در سال 2008 به اوج خود رسید. همین اعتراض‌‌ها باعث تغییر شیوه از خرید حضوری به خرید الکترونیکی شد و رفته رفته اقبال فروشگاه‌های آنلاین بزرگ برای موفقیت در این روز افزایش یافت و بسیاری از فروشگاه‌ها و خریداران ترجیح دادند از شیوه کم‌دردسرتر فروشگاه‌های آنلاین استفاده کنند. تنها یک فروشگاه اینترنتی به نام علی‌بابا در یک جمعه سیاه فروش بیش از 9 میلیارد دلار را تجربه کرد و رکورد فروش اینترنتی را شکست.

حتی در ایران نیز سایت‌های واسطه‌ای برای روز خرید اینترنتی از فروشگاه‌های بزرگ در بلک فرایدی تبلیغ می‌کردند و راه‌کارهای خرید ارائه می‌دادند. در سال‌های اخیر نیز پای بلک فرایدی توسط فروشگاه‌ اینترنتی بامیلو، فروشگاهی با سرمایه‌گذار خارجی به تبعیت از بازار جهانی به ایران باز شده است. پیرو این اقدام ردپای بلک فرایدی در چندین فروشگاه حضوری نیز دیده شد و گویا رفته رفته شاهد انتقال این شیوه به ایران هستیم. امسال همین فروشگاه اینترنتی برنامه ویژه‌ای را برای روز حراج آمریکایی تدارک دیده است. این در حالی است که معمولا مشوق‌های خرید در بازار ایران ارائه تخفیف‌ در طول سال یا در مناسبت‌ها است. در این رویداد منطقی است که هیچ کسی با اصل موضوع تخفیف مشکل ندارد و در ظاهر نیز این فروشگاه‌ها به نفع مشتری، کالاهایی را با تخفیف ارائه می‌کنند، اما در نگاه کلان پشت این شیوه، الگویی از مصرف‌گرایی نوین و البته پرشائبه نهفته است. توسعه انواع فروشگاه‌های بزرگ که تمامی کالاها از جمله مواد غذایی، لوازم خانگی، پوشاک، وسایل الکتریکی را به صورت یکجا در دسترس قرار می‌دهد، مردم را به سمت مصرف گرایی سوق داده و اقداماتی این چنین نه تشویق به خرید بهتر که تشویق به خرید غیرضروری و خالی کردن جیب و پس‌انداز خانوارها است. اگر الگویی در کشوری با تردید‌های فراوان موفق بوده الزاما در دیگر کشورها نیز جواب‌گو نخواهد بود. در شرایط اقتصادی فعلی ایران که بسیاری از خانواده‌ها در تامین برخی از مایحتاج خود دارای مشکل هستند ترویج الگوی مصرف‌گرایی و نهادینه کردن این شیوه الگوی کارآمدی نخواهد بود. ترغیب به خرید بدون احساس نیاز به دلیل قیمت مناسب‌، شاید در برهه‌ زمانی کوتاه به صورت موردی نفع مشتری باشد اما این الگوی مصرف در طولانی مدت علاوه بر تغییر شیوه مصرف به ضرر فرد و اقتصاد کشور خواهد بود.