میراث فرهنگی؛ از آموزش عمومی تا مشارکت اجتماعی
تردیدی نیست که میراث فرهنگی ایران به‌عنوان کشوری تمدن ساز و با سابقه تاریخی طولانی، یکی از ارزشمندترین میراث فرهنگی جهان است. در ایران تقریباً هیچ شهری نیست که چند اثر تاریخی شاخص نداشته باشد.
کد خبر :
587226
روزنامه ایران: تردیدی نیست که میراث فرهنگی ایران به‌عنوان کشوری تمدن ساز و با سابقه تاریخی طولانی، یکی از ارزشمندترین میراث فرهنگی جهان است. در ایران تقریباً هیچ شهری نیست که چند اثر تاریخی شاخص نداشته باشد.
با این همه این آثار به دلایل متعددی همواره در معرض تخریب بوده‌اند که از آن جمله می‌توان به زلزله به‌عنوان یک عامل طبیعی و جنگ‌های پی در پی به‌عنوان عاملی انسانی اشاره کرد. کارشناسان می‌گویند آثار ساخته شده در مرکز ایران به دلیل دوری از نواحی زلزله خیز سالم‌تر مانده است.
نخستین آشنایی ایرانیان با موضوع اهمیت موزه، آثار و میراث فرهنگی و نحوه حفظ و حراست از آنها برمی‌گردد به سال 1251 شمسی و سفر ناصرالدین شاه به فرنگ. او پس از بازگشت دستور تأسیس موزه‌ای در ارگ سلطنتی را داد که چند سال بعد دارای ساختمانی مستقل شد. 38 سال پس از سفر ناصرالدین شاه و در دوران مشروطه، وقتی نام وزارت علوم به «وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه» تغییر کرد، مسئولیت حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی و بناهای تاریخی نیز بر عهده وزارتخانه جدید گذاشته شد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که در همین سال‌ها دانش آموختگانی نیز در این زمینه تربیت شده بود که در مجموع می‌توانستند سر و سامانی به وضعیت میراث به جا مانده تاریخی بدهند، به فکر اکتشافات جدید باشند و در حفظ و نگهداری آنچه هست بکوشند.
نگهداری و حفاظت
نگهداری، بازسازی و احیای میراث فرهنگی، سه موضوع مهم و اساسی در زمینه حراست از میراث فرهنگی است که هر یک به‌عنوان رشته‌ای تخصصی در دانشگاه‌های بزرگ دنیا مطرح است. در مرحله نخست یا نگهداری، آنچه اهمیت دارد، حفظ وضعیت موجود برای نسل‌های بعدی است. در این مرحله باید به بنا استحکام بخشید و مانع از فرسایش آن بر اثر باد و باران یا تخریب مصنوعی شد. نمونه‌ای از تخریب مصنوعی را می‌توان فلاش زدن به هنگام عکاسی یا نوشتن و کندن نام برد.
برخی از کارشناسان اعتقاد دارند استفاده از بنا با پیش‌شرط‌هایی می‌تواند به حفظ بنا کمک کند. به‌عنوان مثال بسیاری از بناهای قدیمی اروپا هم‌اکنون نیز در قالب ساختمان اداری یا حتی هتل، مورد استفاده هستند. در برخی از این بناها همچون مجموعه کاخ‌های کرملین روسیه، همزمان با کار اداری کارمندان، بازدیدکنندگان نیز می‌توانند در محدوده‌های تعیین شده، به بازدید بپردازند.
بازسازی و ترمیم
در مرحله بازسازی آنچه مهم است، رعایت طرح و نقشه اولیه است. همچنین می‌بایست تا جایی که امکان دارد، از مصالح خود ساختمان برای ترمیم استفاده کرد. گاه بنا به دلیل اهمیتی که دارد و نیز میزان تخریبی که به آن وارد شده، می‌بایست از ابتدا ساخته شود که در این زمینه ارگ بم مثال خوبی است. نقشه ارگ به‌عنوان بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان در دست است و متخصصانی که در سال‌های پیش از زلزله مشغول مرمت آن بودند نیز، بخوبی زوایای این بنای تخریب شده و مصالح آن را می‌شناسند.
این بنا از آنجایی که میراث جهانی محسوب می‌شود، پس از تخریب 80 درصدی آن در جریان زلزله 1382 بم، بسیاری از کشورها از جمله ژاپن، ایتالیا و فرانسه زیر نظر یونسکو - سازمان جهانی فرهنگ- در بازسازی آن مشارکت دارند.
احیا و استفاده عملکردی
در بالا به استفاده عملکردی و کاربری جدید بناهای تاریخی اشاره شد؛ رویکردی که به‌عنوان یکی از راه‌های مهم حفظ و حراست از میراث فرهنگی در بسیاری از کشورهای جهان رواج دارد. باید اشاره کرد که متأسفانه ما در این زمینه بسیار کم کار بوده‌ایم و نهایتاً از یک مجموعه تاریخی در حد تبدیل آن به موزه، استفاده برده‌ایم. درحالی که اساساً در تغییر کاربرد، علاوه بر نگهداری از بنا، مسأله هویت‌بخشی به ساختار شهری و مواجهه هر روزه شهروندان با تاریخ و هویت فرهنگی نیز مطرح است.
مشارکت نهادهای اجتماعی
حفظ و حراست میراث فرهنگی در کشور، نیاز به آموزش در لایه‌های اجتماعی و مدیریتی بسیاری دارد که با فعال کردن نهادهای اجتماعی و جلب مشارکت‌های مردمی از طریق سازمان‌های مردم نهاد امکان‌پذیر است. این آموزش‌ها را می‌توان در چند سطح بخش‌بندی کرد:
1- آموزش عمومی از طریق رسانه‌ها، صدا و سیما و مطبوعات و نشریات. 2- آموزش تخصصی در تمام سطوح دبستانی، دبیرستانی و دانشگاهی. 3- آموزش هنرهای سنتی که خود بیش از 150 رشته است. 4- آموزش ضمن خدمت به کارکنان میراث فرهنگی برای ارتقای دانش آنها. 5- آموزش نیروهای انتظامی و شوراهای شهر و روستا و مأموران گمرک. 6- انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی و توسعه‌ای در زمینه میراث فرهنگی. 7- ارائه راهکارهای منطقی در زمینه تقابل طرح‌های توسعه زیرساخت‌های اقتصادی با حفاظت از آثار باستانی و میراث فرهنگی و...