حجاب تنها پوشش نیست؛ رفتار هم هست!

سرویس سبک زندگی فردا: حجت الاسلام یوسف غلامی، پژوهشگر حوزه حجاب و عفاف، دغدغه و تحقیقات میدانی زیادی دارد که از ثمرات آن می‌توان به کتاب‌های «راز یک فریب»، «جلوه های زنان و نگاه مردان»، «هدیه مادر» و «باغ پرندگان» اشاره کرد. امتیاز و تفاوت نوشته‌های استاد غلامی با دیگر کتاب‌های موجود در زمینه حجاب، دارا بودن تحلیل‌های روان شناختی و جامعه شناختی، نثر شیوا و صمیمی، پرهیز از نکات تکراری و شعاری، ژرف اندیشی و دقت نظر در مسایل اجتماعی است. در ادامه مصاحبه‌‌ی ایشان را با پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه بخوانید. کتاب «راز یک فریب» از سوی معاونت امور بین الملل مقام معظم رهبری در امور دانشجویان خارج از کشور به چاپ رسیده و دفتر نشر معارف نیز چاپ آن در ایران و توزیع آن را برعهده دارد.

لطفا در مورد سوابق تحقیقات خود پیرامون حجاب، آنچه ضروری می دانید بفرمایید.

حدود ۱۸ سال است با تحقیق میدانی و نظرسنجی از مردان و زنان غیر معتقد به حجاب، به طور حضوری و غیرحضوری به گفتگو پرداختم و آخرین گفته‌های آنان را شنیده و به منظور پاسخ گویی به آن‌ها سالیانی به تفحص پرداختم که نتیجه آن را در کتاب «راز یک فریب» نگاشته‌ام. ویژگی کتاب‌هایی که در زمینه حجاب نوشته‌اید با دیگر کتاب‌های موجود در این زمینه چیست؟ کتاب‌هایی که تاکنون پیرامون وضعیت نابسامان پوشش زنان به چاپ رسیده است هر یک جنبه های قوت و ضعف متفاوتی دارند. برخی تاریخ حجاب در ادیان یا کشف حجاب در ایران را بررسی کرده‌اند و برخی با دلایل عامیانه و توجیهات سطحی به بیان فلسفه حجاب پرداخته‌اند و عده‌ای نه چندان اندک با رونوشت از آثار دیگران به کتاب سازی درباره حجاب پرداخته‌اند. گروهی نیز تنها برای معتقدان به حجاب کتاب نگاشته‌اند. تنی چند از پژوهشگرانِ موفق در این زمینه آثاری تألیف نموده‌اند که گاه پرحجم (حدود ۶۰۰ صفحه) و آکنده از گزارش‌ها و اخباری است که برای دوشیزگان بدآموزی دارد. در این همه آثار شاید نتوان به سادگی کتابی را یافت که هم برای زنان و دختران معتقد به حجاب مفید باشد و هم برای غیر معتقدان و نیز برای مردان. این کتاب مدت هجده سال در دست تحقیق، نگارش و ارزیابی بوده و یکصد نفر از کارشناسان امور اجتماعی و فرهنگی آن را مطالعه و ارزیابی کرده‌اند. از امتیازات آن، نظرسنجی از زنان ایرانی و خارجی غیرمعتقد به حجاب (بیش از بیست هزار نفر) است. پس از این هجده سال که درباره رفتارهای اجتماعی دختران و زنان به مطالعه و تحقیق و نظرسنجی پرداخته و با این شمار زن بی حجاب مسلمان(!) و غیرمسلمان گفتگو کرده‌ام، تصوّر می‌کنم تا فردی به دانش جامعه شناسی و روان شناسی آشنا نباشد و نیز اظهارنظرهای خانم‌های بی حجاب را نشنیده و کتاب‌هایی که درباره حجاب است نخوانده باشد، بهتر است دراین باره به خلق اثری نپردازد و نظریه پرداز حجاب نباشد. امروزه مشکل رفتارهای اجتماعی دختران و زنان، کمبود کتاب درباره حجاب نیست؛ بلکه فراوانی کتاب‌هایی است که اغلب حرفشان تکراری، نگاهشان محدود و ادبیاتشان بیگانه با روحیاتِ مخاطبان است. از برخی نویسندگان می‌پرسم: این کتاب را برای چه گروهی نوشته‌اید؛ با حجابان یا بی‌حجابان؟ با حجابان که اینها را می‌دانند، بی حجابان هم که هرگز نمی‌خوانند! مخاطب من در این کتاب، هر فردی است که بخواهد اندکی از راز پوشش زن را بداند و به عمق فریب کاری غرب پی ببرد. از مهم‌ترین فرازهای کتاب، گفتگوهای علمی است که با زنان بی حجاب ایرانی و غیرایرانی و دختران زندانی، مردان مجرم و زنان فریب خورده صورت گرفته است. در این گفتگوها هرچه به ذهنم می‌رسید پاسخ می‌دادم و پس از جلسه تا مدت‌ها -گاه چند سال- درباره آن شبهه و پرسش که زنان مطرح کرده بودند، فکر و تحقیق می‌کردم. نتیجه همه آن تحقیقات را در این کتاب گنجانده‌ام. همه مطالعه کنندگان این کتاب، بی اغراق اعتراف کرده‌اند که ادبیات این کتاب، بسیار دلنشین است و خواننده را از آغاز تا پایان با خود همراه می‌سازد. لطفا تعریف جامعی از حجاب و عفاف بیان کنید؛ خیلی از افراد حجاب و عفاف را مترادف می‌دانند و گمان می‌کنند کسی که حجاب دارد حتماً عفیف هم هست؛ به نظر شما حجاب و عفاف یکی است؟ حجاب تنها یک پوشش نیست؛ یک رفتار است. رفتاری که یک بخش آن داشتن پوشش مناسب است. بخش‌های دیگر حجاب عبارت است از متین سخن گفتن، با حیا راه رفتن، بدون جلوه نمایی و انگیزه خاص و مانند این موارد است. حجاب و عفاف مترادف نیستند؛ مانند آب و مایع که مترادف نیستند. نمی‌توان گفت: عفت کافی است و حجاب لازم نیست. ثمره و نتیجه عفیف بودن با حجاب بودن است. البته می‌شود که زنی بی حجاب باشد و مراتب پایینی از عفت را نیز دارا باشد، ولی نه کامل. کمال عفاف باید در همه جانب رفتار شخص ظهور پیدا کند. آیا شما از زن برهنه در خیابان می‌پذیرید که بگوید: «من عفت دارم هر چند حجاب ندارم»؟! خیر. به صورت خلاصه حکمت حجاب چیست؟ حکمت حجاب حفظ شخصیت انسانی زن است و فایده آن بهره‌مند شدن خود او و دیگران از سلامت روانی و اجتماعی است. شاید یک زن بی حجاب بتواند شخصیت اجتماعی هم داشته باشد ولی شخصیت انسانی او بدون حجاب حفظ نمی‌شود. شاهد آن زنان غربند که مردانشان در نظر سنجی گفته‌اند: ما از مردن سگ خود بیشتر متاثر می‌شویم تا از مرگ زنمان! حجاب برای آقایان هم کاربرد دارد یا مخصوص خانم‌هاست؟

حجاب اصطلاحی مخصوص خانم‌هاست. حجاب مردان را باید پوشش مناسب نامید؛ نه حجاب. مرد هم وظیفه‌مند است حضورش در مقابل نامحرم با متانت باشد.

آیا حجاب یک ارزش دینی است یا اجبار اجتماعی؟ حجاب یک ارزش است. هر کس به آن معتقد باشد می‌پذیرد و هر کس اعتقادی به آن نداشته باشد، نمی‌پذیرد. تنها از فرد غیر معتقد به آن می‌توان انتظار داشت که حرمت جامعه خود را حفظ کند. هر زنی می‌تواند به حجاب معتقد نباشد، اما نمی‌تواند برهنه در جوامع عمومی ظاهر شود و این را اجبار نمی‌گویند. حجاب چنان که یک رفتار فردی است، یک قرارداد اخلاقی و اجتماعی نیز هست. تأثیر حجاب بر استحکام خانواده چگونه است؟ تأثیر حجاب برخانواده را وقتی به خوبی درک می‌کنیم که سری به جهان غرب بزنیم. مفهوم تشکیل خانواده، تعهد دو فرد به یکدیگر است. بی حجابی درست به عکس این است. مرد به خود اجازه می‌دهد در چشم اندازی و رابطۀ بدون تعهد، آزاد باشد و از طرفی زن نیز که مرد را چنین بی‌تعهد ببیند به زندگی با یک مرد دل خوش نخواهد بود! یک بانوی آمریکایی تحصیل کرده به من گفت: شما می‌گویید اگر ما زنان یک متر پارچه دور سرمان بپیچیم خوشبخت می‌شویم و اگر دور افکنیم بدبختیم؟! گفتم: اگر به این سوال پاسخ دهی معلوم می‌شود: از سن بلوغ تا حالا که پنجاه سال داری با چند مرد زندگی کرده‌ای و کدامشان برای مدت طولانی در کنارت مانده‌اند؟ او ابتدا درنگ کرد و سپس عددی را گفت که بیش از دو رقم بود. از این همه حتی یک مرد به مدت طولانی کنار او نمانده است! با توجه به این که تحقیقات میدانی مفصلی پیرامون حجاب داشته‌اید، علل کم توجهی برخی زنان به پوشش در کشور اسلامی ما چیست؟

برخی زنان امروز جامعه ما دچار سرخوردگی شده‌اند. سرخوردگی اجتماعی و دینی، اعتقادات و باورهای او را متزلزل کرده است و از آگاهی های لازم برخوردار نیست. بیش از سی سال از انقلاب شکوه‌مند ملت مسلمان ایران می‌گذرد و هنوز کتابی پاسخگو درباره حجاب با ادبیات خوب و بیان منطقی کمتر به چاپ رسیده است. انواع نرم افزارها درباره هرچه بخواهید -از روش درست کردن پیتزا تا آموزش رقص- وجود دارد ولی درباره حجاب هیچ نرم افزار تاثیرگذاری وجود ندارد! پس از هجده سال تحقیق است که بنده تازه توانسته‌ام لوح ۱۸ جلسه‌ای مصور (دفاع از حجاب یا برهنگی) را تولید کنم.

برای ترویج فرهنگ حجاب چه سیاست گذاری‌ها باید صورت گیرد؟ در حال حاضر مبنای سیاست گذاری‌های فرهنگی کشور نه بر پایه ترویج حجاب که متأسفانه در برخی موارد ضد آن است! در یک طرح چند ساله باید نخست همه نهادهای فرهنگی کشور در راس آموزش و پرورش و صدا و سیما، شخصیت زن را آن طور تعریف و تبیین نکنند که با پذیرش حجاب سازگار نباشد؛ و اینک قضیه به عکس است. دوم: همه فرهیختگان تلاشگر عرصه حجاب، شناسایی و از وجودشان در ارایه راهکار استمداد و حمایت شود. سوم: چیزی شبیه وزارت خانه‌ای تاسیس شود تا این وظیفه مهم را برعهده گیرد: شناسایی عوامل حجاب گریزی. سپس هر فرد و نهاد و موسسه ای در این زمینه مجرم شناخته شد مجازات شود. که به نظر من اولین مجرم قبل از خانواده، رسانه ملی است. نقش و عملکرد رسانه را در ترویج فرهنگ حجاب چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا در فیلم‌ها و سریال‌های رسانه ملی حجاب تبلیغ می شود یا تاثیر عکس دارد؟ پنجاه سال پیش از پیروزی انقلاب شکوهمند ما، نظام سلطه جهانی چنین رویدادی را در ایران پیش بینی می‌کرد و از همان زمان آنها بهترین راه تخریب فرهنگ را رسانه‌های تصویری می‌شناختند. این در حالی بود که تا پس از ده سال از پیروزی انقلاب عده‌ای فکر می‌کردند اصلا کشور اسلامی به سینما و تلویزیون نیازی ندارد! اینک ما از دریچه همان سیاست نظام سلطه و تفکر ساده انگارانه عده‌ای دچار آسیب شده‌ایم. هر چه از عمر صدا و سیما می‌گذرد طرح ریزی برنامه‌های فرهنگی بیشتر از دست ما خارج می‌شود و در دست نظام سلطه قرار می‌گیرد! بیشتر فیلم‌ها و برنامه‌ها -حتی گفتگوهای علمی درباره حجاب- طوری هدایت می‌شود که نتیجه عملی آن تقویت بی‌حجابی است. من بیش از این نمی‌توانم توضیح دهم. به نظر شما برخورد با بدحجابی و تشویق افراد به حجاب باید چگونه باشد؟ در این زمینه انتقادات فراوانی از نحوه برخورد با بدحجاب ها در جامعه از سوی برخی نهادها می شود. قرآن فرموده است «لا إِکرَاهَ فِی الدِّینِ»؛ یعنی ارزش‌های دینی را نمی‌توان با اجبار در اذهان جای داد. پذیرش بدون اختیار، کمترین ارزش و فایده‌ای ندارد؛ اما این امر به آن معنا نیست که هر فرد پس از قبول قرارداد اجتماعی بتواند هرگونه که خواست در جامعه رفتار کند و لباس بپوشد. در هیچ کشور غربی نمی‌بینید زن و مرد در اداره‌ها و بانک و محل کارشان برهنه حضور یابند. چرا؟ مجبورند؟ خیر! پذیرش قرارداد اجتماعی این کار را وظیفه‌شان شمرده است.

ما به زنان غیر معتقد به حجاب نمی‌گوییم مقنعه و پوشیه سر کنند و چادر بپوشند؛ ولی می‌توانیم از آنها انتظار داشته باشیم چند ساعتی که در مجامع عمومی حضور می‌یابند شئون اخلاق اجتماعی را مراعات کنند و اگر کسی خواست هنجارشکنی کند مؤدبانه جلو او گرفته شود.