آیا داعش در راه اردن است؟

روزنامه شرق؛ نصرت‌الله تاجیک: داعش چند اشتباه استراتژیک مرتکب شد که حداقل از جهت حاکمیت سرزمینی این‌چنین فرازوفرود سریع داشت.

قسمتی از حرکت رهبران داعش تحت‌تأثیر اندیشه تحول‌خواهی نسبت به نگرش فقهی بخشی از اهل سنت است که اگر زمانی هم حرفی برای گفتن داشت، مدت‌هاست که کارایی خود را از دست داده است. تفکر داعشی ازبین‌رفتنی نیست حتی اگر این اندیشه به‌زعم بعضی قهقرایی باشد، اما همین ویژگی پیوند آن با برآورده‌سازی آرزوی جوانان و نخبگان دنیای اهل سنت باعث می‌شود از صحنه روزگار حذف نشود، اما در پاسخ به خواست عمومی روشنفکران سنی، یکی از اشتباهات محاسباتي مهم و راهبردی داعش، پهن‌کردن بساط در جغرافیای شیعه بود و دیگری ورود به حوزه امنیتی غرب که دومی را به فرصت یا فرد دیگری وامی‌گذاریم. نگارنده با تجزیه‌وتحلیل طائفی سیاست خارجی موافق نیست، اما از سوی دیگر نیز از واقعیات ژئوپلیتیکی که خصوصیت اصلی آنها ایجاد قدرت است، نمی‌توان غفلت کرد.

کمتر حکومتی است که از ابزار قدرتی خود برای افزایش توانمندی‌های بازیگری و حداکثر‌سازی منافع ملی خود دست بکشد و سیاست نیز چنین تجویزی به حکومت‌ها نمی‌کند. ایران هم از این گزاره تعیین‌کننده مستثنا نیست فقط باید برای کمینه‌کردن اثرات منفی آن به توازن قوای درون‌منطقه‌ای نیز بیندیشد. مهم‌ترین اشتباه راهبردی داعش، سعی در تشکیل خلافت در هلال شیعی با هدف دونیمه‌کردن این هلال و ازبین‌بردن قدرت ژئوپلیتیکی آن بود. شاید اگر داعش به‌جای خاورمیانه، بساط خود را در کشورهای شمال آفریقا پهن می‌کرد، صحنه بازی الان به‌گونه‌ای دیگر بود؛ گویا توهم و گیرکردن در تاریخ و تأسیس دوباره خلافت شام آنچنان که اردوغان در آن گرفتار آمده است، پوست خربزه‌ای بود که زیر پای داعش انداخته شد تا بعد از به‌هم‌ریختن چهره ژئوپلیتیکی منطقه و آماده‌کردن زمینه برای بهره‌برداری‌های غرب، فلسفه وجودی را از دست بدهد. نگاهی به تحرکات، صعود و نزول و برنامه‌های آینده داعش و بعد از اوج‌گیری تحولات و مناقشات خاورمیانه بین قدرت‌های بزرگ، نشان از آن دارد که بی‌تردید عملیات نیروهای ارتش سوریه و عراق با همکاری نیروهای دفاع مردمی و کمک‌های خارجی، تحولات جدیدی را در صحنه میدانی رقم خواهد زد.

ارتش‌های این دو کشور بعد از مدت‌ها گسستگی و اختلاف در چگونگی اجرای عملیات‌ نظامی، با پشتیبانی هوايی و استفاده از توانمندی‌های زمینی و هوایی ایران و روسیه به یک وحدت نسبی رسیده‌ و ضربات سختی را بر پیکر داعش وارد كردند. داعش باید دریافته باشد که بازیگری در جغرافیای شیعه کار بسیار پرهزینه‌ای است و توانایی بالا و استمرار حمایت خارجی را لازم دارد.

وقتی، هم فشارهای عراق و سوریه زیاد شد و هم حامیان داعش منفعل، امیران داعش در مناطق مختلف این دو کشور به این نتیجه رسیدند که برای خروج از رکود و رشد مضاعف و همچنین بالابردن روحیه نیروهای خود، به فضایی جدید نیاز دارند. چه جایی بهتر از اردن؛ کشوری که از سالیان پیش از اولین كشورهايي بود که به‌اشتباه از هلال شیعی ابراز ترس کرده بود، اما هم‌اکنون در صورت تحقق حرکت داعش به این کشور و بازگشت نیروهای جهادی و جنگجو به اردن، چه سازمان‌یافته و چه انفرادی باید نیم‌نگاهی به این هلال داشته باشد تا شاید بتواند بر مشکلات داخلی فائق‌ آید.