تاثيرات اختلاف روسيه و اوكراين بر منطقه

روزنامه آرمان: منوچهر مرادي*: روسيه طي يك سال گذشته چند هدف عمده را در قبال بحران اوكراين تعقيب كرده است؛ نخست، تثبيت حاكميت بر كريمه با انجام سفر مقامات عالي اين كشور و همچنين اجراي پروژه‌هاي مختلف در اين منطقه.

همچنين روسيه تلاش كرده با گسيل تورهاي گردشگري و برگزاري برخي ميزگردها، كريمه را از انزواي تحميل شده خارج كند. دوم، پرهيز از تشديد تنش با غرب و اوكراين است. روسيه در اين چهارچوب همچنان بر تداوم روابط ديپلماتيك با كي‌يف اصرار دارد. سوم، حضور فعال در مذاكرات گروه مينسك و ابراز علاقه‌مندي به راه‌حل پيشنهادي اين گروه. در عين حال، روسيه هم در نشست‌هاي بين‌المللي و هم در صحنه تبليغات و جنگ رسانه‌اي، خود را درگير منازعه با غرب و دولت اوكراين مي‌بيند و تلاش زيادي براي خنثي‌سازي اقدامات طرف مقابل انجام مي‌دهد.

به‌طور كلي، هدف روسيه، پرهيز از گسترش دامنه اختلافات با غرب بر سر اوكراين، تلاش براي لغو يا كاهش تحريم‌هاي غرب و نيز اعمال فشار بيشتر بر دولت اوكراين براي ممانعت از گرايش هر چه بيشتر به غرب و البته كسب امتياز هر چه بيشتر براي جدايي طلبان شرق اوكراين است. با توجه به رقابت و تقابل روسيه و غرب، هر گونه توفيق غرب در تحكيم مواضع خود در حوزه نفوذ روسيه، شكستي بزرگ براي مسكو محسوب مي‌شود و مساله اوكراين خارج از اين قاعده نيست. به علاوه، وزن و ارزش اوكراين براي روسيه قابل قياس با امثال ديگر كشورهاي اروپاي شرقي و بالتيك نيست و يكي از دلايل واكنش تند روسيه به بحران اوكراين، از اين ناحيه است. البته روسيه تلاش مي‌كند بين مواضع ايالات متحده آمريكا و اتحاديه اروپا تمايز قائل شود. شايد براي روسيه قابل قبول باشد كه تحت شرايطي به عضويت اين كشور در اتحاديه اروپا رضايت دهد. ممانعت از تسلط آمريكا بر اوكراين، ممانعت از گسترش روس ستيزي در اوكراين، حفظ ارتباطات ديپلماتيك با كي‌يف و نيز دفاع از اتباع و روس زبانان در اين كشور از مهم‌ترين اهداف روسيه است.

در عين حال، روسيه براي تحقق اهداف فوق، احتياط لازم براي عدم تقابل بيشتر با غرب را مدنظر داشته و همچنين تلاش دارد از روند روسيه گريزي در اوكراين ممانعت كند. با توجه به اهميت استراتژيك اوكراين براي روسيه، به‌طور طبيعي بهترين سناريو براي مسكو، تغيير حكومت كنوني و روي كارآمدن يك حكومت مطلوب يا حداقل، حكومتي بدون گرايشات ضدروسي است. ديگر سناريوي مورد نظر روسيه، كاهش تخاصم حاكميت كنوني كي‌يف با مسكو و البته عدم پيگيري عضويت اين كشور در ساختارها و نهادهاي نظامي، سياسي و اقتصادي غربي است. استقرار نظام فدرالي در اوكراين و اعطاي خودمختاري عالي به منطقه دانباس در قالب همين سناريو مي‌گنجد. با اين حال، فضاي نه چندان مثبت افكار عمومي اوكراين نسبت به روسيه، عزم دولتمردان كنوني اوكرايني براي پيوستن به ساختارهاي غربي و نيز مقاومت جدي غرب در برابر اقدامات روسيه، تحقق سناريوي مطلوب روسيه را با دشواري‌هاي جدي مواجه خواهد كرد. شرايط كنوني بيانگر آن است كه احتمال حل و فصل قطعي بحران و رفع خصومت‌ها در آينده نزديك بسيار ضعيف است. در واقع، بحران اوكراين بيش از آنكه نزاع بين مسكو و كي‌يف باشد، نزاع بين روسيه و غرب، به ويژه آمريكا است؛ لذا هر گونه تحول در بحران اوكراين، بيش از هر چيز در گرو تغيير در روند روابط مسكو- واشنگتن است.

يك مصالحه احتمالي مي‌تواند عناصري از منافع روسيه، اوكراين و اتحاديه اروپا را در برداشته باشد. بدين معني كه روسيه در مقابل تضمين عدم عضويت اوكراين در ناتو، در گشودن فضاي روابط اقتصادي دو كشور اهتمام ورزيده و همزمان، به الحاق اوكراين به ساختارهاي اقتصادي اروپايي رضايت دهد. در اين سناريو، اوكراين ضمن دفع گرايشات جدايي طلبانه در شرق و رفع مشكلات اقتصادي كنوني، مي‌تواند رابطه‌اي متعادل با روسيه و غرب برقرار نمايد. اين وضعيت براي اتحاديه اروپا نيز كه بيش از ديگر بازيگران يعني روسيه و آمريكا از روند كنوني بحران متضرر گرديده است، داراي مطلوبيت است. به هرحال، كسب رضايت آمريكا با چنين سناريويي بر عهده اعضاي اتحاديه اروپا، دولت اوكراين يا بده بستان روسيه و آمريكا در ديگر موضوعات منطقــه‌اي و بين‌المللي خواهد بود.