وقتی ساختار آموزشی باعث ترویج حل‌المسائل‌هاست
کتاب‌های کمک درسی و حل‌المسائل، خیلی از فرهنگ آموزشی ما دور نیست و به نوعی با آن گره خورده است. هدف و ملاک فرهنگ آموزشی ما، براساس نمره، معدل و کنکور است و به تبع همین مساله کتاب‌های کمک آموزشی زاده شده و رشد یافته‌اند.
روزنامه آرمان: محمدرضا نیک نژاد*: کتاب‌های کمک درسی و حل‌المسائل، خیلی از فرهنگ آموزشی ما دور نیست و به نوعی با آن گره خورده است. هدف و ملاک فرهنگ آموزشی ما، براساس نمره، معدل و کنکور است و به تبع همین مساله کتاب‌های کمک آموزشی زاده شده و رشد یافته‌اند. امروزه به مرحله ای رسیده ایم که این کتابها، اهمیت بیشتری از کتاب‌های درسی یافته است. معلمان بسیاری هستند که با اعتماد به نفس خاصی می‌گویند کتاب‌های درسی مناسب نیستند و دانش‌آموزان را مجاب به تهیه کتاب‌های کمک درسی می‌کنند. این کتابها توسط معلمانی از این دست نوشته می‌شوند یا از طرف موسسه ای سفارش شده اند. روندی که کتاب‌های کمک آموزشی در پیش می‌گیرند، کار کردن مضاعف و تمرین‌های بسیار روی نمونه سوالات امتحانی است و آموزشی در آنها وجود ندارد. معلمانی هم هستند که چنین کتاب‌هایی را معرفی نمی‌کنند اما به دلیل غلط جا افتادن فرهنگ آموزشی در کشور، از طرف مدرسه و خانواده‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند. نویسندگان کتاب‌های درسی، متخصصان این امر هستند و بنابر نیازهای آموزشی هر پایه به تالیف آنها پرداخته اند. متاسفانه، ساختار آموزشی ما که باید تمام هم و غم و هدفش، آموزش کارآمد باشد، مردم را به استفاده از کتب کمک آموزشی را ترغیب می‌کند. کتاب‌های درسی جدید حداقل در شاخه فیزیک که تخصص من است، کارآمدتر شده اند، یعنی بر فرایندهای آموزشی و تقویت حیطه‌های آموزشی تاکید دارند و در راستای درک و فهم و کشف مفاهیم درسی کمک کننده هستند اما باید به این نکته توجه داشت که قبل از توزیع این کتاب ارزشمند، کتاب‌های کمک درسی آن بیرون می‌آیند. منتشر کنندگان این کتابها با ساختار آموزشی و فرادستان آموزش ارتباط دارند و از این راه عنوان‌های درسی به دست موسسات انتشار کتب کمک درسی می‌رسد و قبل از اینکه کتاب درسی به دست دانش‌آموز برسد، کتاب‌های کمک درسی در بازار است. همان‌طور که از گذشته تا به امروز گفته می‌شود، مخرب ترین مساله برای آموزش تالیف کتاب‌های کمک درسی و حل‌المسائل است. در این زمینه باید گفته شود که معلمان، هم قربانی و هم ابزار می‌شوند. ساختار آموزشی ما با ساختارهای نوین آموزشی فاصله دارد، چون آنها به سمت پرورش اجتماعی دانش‌آموزان می‌روند اما ما هنوز در بند این هستیم که معدل دانش‌آموز ما چقدر است. تاثیر نمره و معدل روی خانواده‌ها باعث می‌شود که ده‌ها کتاب کمک درسی را به خورد دانش‌آموزان بدهند که این امر با دلزدگی آنها همراه خواهد بود. ساختار آموزشی ما با همدستی نامبارک خانواده‌ها و فرادستان امر آموزش، زنجیره ای تشکیل داده اند که باعث رواج کتاب‌های کمک درسی و حل‌المسائل به عنوان سم مهلک آموزش شده است. کتاب‌های کمک درسی قدرت فکر کردن را می‌گیرد کتاب‌های درسی با پیش‌‌فرض درست بودن روند آموزشی تالیف می‌شوند و مطالبی در آنها وجود دارد که دانش‌آموز را وادار به فکر کردن می‌کند. کتاب‌های درسی با قصد سوق دادن دانش‌آموز به روند تفکر تالیف شده اند اما کتاب‌های کمک درسی که جواب تمرین‌ها و فعالیت‌های کتاب درسی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد، هدف تالیف کتب درسی را بر باد می‌دهد. کودکی را فرض کنید که از ابتدای زندگی، حق راه رفتن ندارد. آیا گذشت زمان باعث یادگیری راه رفتن برای او خواهد شد؟ کتاب‌های درسی همین کار را در مورد قدرت تفکر دانش‌آموزان انجام می‌دهند. از طرف دیگر به این دلیل که کتاب‌های کمک درسی با هدف کسب سود نوشته می‌شود، با اهداف آموزشی بسیار فاصله دارد و نظارتی در مورد استاندارد بودن آنها وجود ندارد. ترس از کنکور و کتب کمک درسی دانش‌آموزان در مقاطع بالاتر باید برای ورود به دانشگاه از سد کنکور بگذرند و ترس از کنکور، یکی از دلایل ترویج کتاب‌های کمک درسی شده است. در حال حاضر ۹۳ درصد دانشگاه‌های ما پولی شده اند، از طرفی خانواده‌ها و دانش‌آموزان نسبت به این مساله آگاهی ندارند که رقابت کنکور برای هفت درصد از دانشگاه‌ها است. دانش‌آموزانی هستند که چندین جلد از کتاب‌های کمک درسی موسسات گوناگون را خریداری می‌کنند و دست آخر تعداد کمی را می‌خوانند. هراس از کنکور و عدم شناخت درست مساله از سوی خانواده‌ها، معلمان و مسئولان آموزش و پرورش باعث شده تا جیب سودجویان در این زمینه پر شود. اگر دانش‌آموزان بدانند که ۹۳ درصد دانشگاه‌ها نیاز به مطالعه و هراس ندارد، از خرید این کتابها خودداری می‌کنند. کتاب‌های کمک درسی کتابخوانی را ریشه‌کن کرده خرید و فروش کتب کمک درسی، بخش بزرگی از بازار کتاب در کشور را اشغال کرده و این مساله باعث ضربه خوردن فرهنگ کتابخوانی در کشور می‌شود. کتاب‌های کمک آموزشی و حل‌المسائل، کتابخوانی را در کشور ریشه کن کرده است. دانش‌آموزان باید مشغولیت درسی کمی داشته باشند تا بتوانند در کنار تمرین‌ها و فعالیت‌های درسی، کتاب‌های غیر درسی بخوانند. ساختار آموزشی ما به گونه‌ای پیش می‌رود که با وجود کتب درسی، کتاب‌های کمک درسی نیز در انتظار دانش‌آموزان است و این مساله باعث گریزان شدن دانش‌آموزان از کتاب می‌شود. این روند باعث لطمه دیدن فرهنگ کتابخوانی در جامعه می‌شود و نتایج ناگواری برای جامعه در پی خواهد داشت. نقش معلمان در ترویج حل‌المسائل‌ها به طور کلی معلمان برای استفاده از کتب کمک درسی تمایل ندارند، چون حجم کارشان افزایش می‌یابد. البته برخی معلمان هم هستند که نسبت به تاثیرات مخرب این کتابها آگاهی ندارند. فرهنگ آموزشی ما به سمتی رفته که استفاده از این کتابها به یک ارزش تبدیل شده است و استفاده نکردن از این کتابها باعث زیر سوال رفتن وجهه یک معلم از سوی مدیر مدرسه و خانواده‌ها می‌شود. تا زمانی‌که شاخصه موفقیت در جامعه قبولی در کنکور باشد، این روند ادامه پیدا می‌کند. مبنای موفقیت یا عدم موفقیت یک مدرسه تعداد قبول شدگان آن در کنکور است و به تبع این موضوع، کتب کمک آموزشی، کلاس‌های خصوصی و... رشد می‌کنند. نتیجه این امر، قرارداد رسمی مدارس با موسسات منتشر کننده این کتب است و ممنوعیت استفاده از کتب کمک درسی در عمل منتفی می‌شود. * کارشناس آموزش و پرورش