آرایش‌هایی که پیامبر(ص) به زنان توصیه کردند

سرویس سبک زندگی فردا: امروزه مسئله بهداشت و زیبایی به یکی از مهم ترین دغدغه‌های انسان عصرحاضر تبدیل شده است. با نگاهی تاریخی به این دغدغه امروز بشر به خوبی می‌توان فهمید بسیاری از مسائل نظافت و آراستگی در اسلام که امروزه برای ما امری عادی است، تا یک قرن پیش، ناشناخته بود و اروپاییان تا قرن شانزدهم میلادی، نه تنها با این مسائل آشنا نبودند؛ که فرسنگ‌ها از نظافت، پاکیزگی و آراستگی بدن و لباس به دور بودند. به نقل از پایگاه تحلیلی حجاب و عفاف و حیا ، این در حالی است که در نقطه دیگر جهان در شبه جزیره عربستان توسط رسول مهر پیامبر اکرم(ص) دینی آورده شد، که در آن پاکیزگی به اندازه ای اهمیت داشت که در ردیف توبه از گناه قرار گرفته بود؛ «انّ اللّه یحب التوّابین و یحبّ المتطهرین» و دستوراتی برای آراستگی و زینت دادن، برای مردان و حتی زنان در نظر گرفته بود.(۱)

رسول اکرم(ص) پیامبری آراسته و خوش بو می‌توان ادعا کرد که یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های پیامبر(ص) در کنار ترویج مکارم اخلاق، تبیین و تشویق به مسئله بهداشت و پاکیزگی، نظافت لباس، بدن، خوراک و سایر ابعاد زندگی زنان و مردان امت خود بوده است. پیامبر(ص) به عنوان پیام آور این دین؛ خود نیز اهتمام بسیاری به این مسئله داشتند و از نظر لباس، موی سر و چهره، بسیار آراسته بودند. به طوری که در سیره ایشان آمده است که همیشه پیش از خواب مسواک می زده و هرگاه می‌خوابید مسواک را بالای سر خود می‌گذاشت، و وقتی از خواب بیدار می‌شد، ابتدا مسواک می‌زد.(۲) ایشان همواره مواد خوش بو کننده استفاده می‌کرد؛ چنان که هرگاه از راهی عبور می‌کرد و دیگران به آنجا می‌رسیدند، به واسطه بوی عطر ایشان، می‌فهمیدند که آن جناب از اینجا عبور کرده است.(۳) پیامبر(ص) همواره موهای سر و صورت را با «سدر» شست وشو می‌داد(۴) و هر جمعه ناخن‌ها را می‌گرفت، شارب را کوتاه می‌کرد و برای زدودن موها، بر بدن خویش نوره می‌کشید.(۵) آن حضرت بر موی سر و صورت، روغن خوش بو کننده می‌زد و در سفرها هرگز شیشه روغن، سرمه دان، مسواک، قیچی و شانه را فراموش نمی‌کرد. توصیه‌های پیامبر در مورد نحوه آرایش و زینت به زنان کلمه آرایش در لغتنامه دهخدا به معنای آراستن، زینت، زیور، جمال و آرایش کردن به معنای آراستن و جلوه کردن آمده است.(۶) آرایش و میل به آراستگی و زیبایی یکی از امیال فطری و طبیعی است که خداوند در وجود زنان قرار داده است و بر اساس آن توصیه‌های هم به زنان شده است. توصیه‌های که گاه در جهت تشویق و ترغیب زنان به آراستگی در منزل و برای محارم خود بوده و گاه در جهت عتاب و سرزنش آن‌ها در استفاده نا به جا و ناصحیح از امر آرایش است. چنان چه در بعد تشویقی، از زنان خواسته شده که سعی کنند همواره آراسته باشند و از زینت حتی هنگام عبادت استفاده کنند. به طوری که، به زنان بیش از سه روز اجازه ترک زینت داده نشده است. پیامبر در این باره می‌فرمایند: «برای زنی که به خدا و روز جزا ایمان دارد، جایز نیست برای مرده‌ای بیش از سه روز آرایش را ترک کند، مگر برای زوج خود که واجب است چهار ماه و ده روز آرایش نکند.» (۷) بر اساس سخن تاریخ نگاران، حضرت نه تنها مخالف زیبایی و آرایش نبود، بلکه بر آن تأکید می‌ورزید و حتی رهنمودهایی نیز برای زیبا بودن ارائه می‌کرد. توجه به این گزارش‌ها، به خوبی نمایانگر جایگاه آرایش و زیبایی از دیدگاه رسول خدا(ص) است. در این بخش، به بیان نمونه‌هایی از این موارد می‌پردازیم: توصیه پیامبر(ص) به زن آرایشگر امام صادق(ع) فرمود: «پیامبر به زنی به نام ام عطیه که آرایشگر بود، گفت: ای ام عطیه، وقتی دختری را آرایش می‌کنی، صورتش را با پاره پارچه پاک مکن. بی شک تکه پارچه، جلوه چهره را می‌گیرد. این جریان نشان دهنده توجه رسول خدا(ص) نسبت به آرایش و زیبایی و بهداشت پوست برای حفظ زیبایی است.»(۸) همچنین از امام صادق(ع) چنین نقل شده است: «زن آرایشگری محضر رسول گرامی اسلام وارد شد. حضرت از جمله سفارش‌هایی که به وی کرد، این بود که برای زیباتر شدن زنان، گیسو را به گیسو گره مزن.»(۹) توصیه پیامبر در مورد عطر زنانه و مردانه امام صادق(ع) نقل می‌کند که پیامبر فرمودند: «عطر زنانه باید خوش رنگ و دارای بوی ملایم باشد و عطر مردانه باید کمرنگ و از بوی تندی برخوردار باشد.»(۱۰) و آن زمان که پیامبر فهرست جهیزیه دخترش را تهیه کرد، عطر جزء یکی از کالاها بود. توصیه به تفاوت ناخن زنان و مردان پیامبراعظم(ص) درباره زینت و آرایش، به تفاوت میان زن و مرد توجه ویژه‌ای داشت؛ ایشان به مردان توصیه می‌کرد ناخن خود را کوتاه کنید و به زنان می‌فرمود که ناخن خود را کوتاه نکنید و برای زینت، کمی ناخن خود را بلند نگه دارید.(۱۱) توصیه در ارتباط با موی زنان پیامبر درباره موی سر زنان که یکی از جلوه‌های زیبای آن‌ها است، چنین فرمود: «هنگامی که یکی از شما دوست داشت با زنی ازدواج کند، پس به موی سرش نگاه کند، همان گونه که به صورتش نگاه می‌کند؛ زیرا موی زن یکی از زیبایی‌ها است.» (۱۲) همچنین رسول خدا(ص) به زنان اجازه می‌داد تا موهای خود را با رنگ بیارایند، ایشان به زنان همسردار فرمود: «خود را با رنگ برای شوهرانشان آرایش دهند و زنان بی‌همسر را دستور داد تا دست‌های خود را حنا ببندند تا به دست‌های مردان شباهت نداشته باشند.»(۱۳) اعتراض به نامرتبی موها و خضاب نکردن مسئله زینت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است که حضرت به کسانی که به این امر بی توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد می‌کرد. ابن عباس نقل می‌کند: «زنی نزد پیامبر آمد تا با آن حضرت بیعت کند، ولی چون خضاب نکرده بود، پیامبر با او بیعت نکرد تا آنکه خضاب کرد.»(۱۴) در جایی دیگر از وی نقل شده است: «پیامبر به یکی از همسران خود که مویی ژولیده و ظاهری ناآراسته داشت، تذکر داد و به وضع ظاهری او اعتراض کرد.»(۱۵) زنان و میل به خود آرایی و خود نمایی دین اسلام در کنار سفارش و توصیه به زینت و آراستگی همواره زنان مومن را خطاب قرار داده که این آراستگی و آرایش را محدود به فضای خانواده و محارم خود کنند و از تبرج و خودنمایی خودداری کنند. زنان از نظر روانی، دارای ویژگی دیگرخواهی هستند و همین موجب خودآرایی در آنان می‌شود. در واقع، زنان به عرضه زیبایی خود نزد دیگران بیش از خود زیبایی علاقه نشان می‌دهند. از این رو، در محیط خانه کمتر به زیبایی‌های خود توجه دارند، ولی تجربه نشان داده زمانی که در مجالس و محافل عمومی شرکت می‌کنند؛ نسبت به زیبایی و آراستگی اهتمام بیشتری می ورزند.(۱۶) اگر این حس تبرج و خودآرایی زنان در داخل محیط خانواده خود و همجنس‌های آن‌ها با آزادی کافی همراه باشد، آن‌ها خود را از خودآرایی در مناظر عمومی و محضر بیگانگان بی نیاز می‌یابند. بنابراین یکی از وظایف مردان این است که به نیاز زیباپسندانه زنان اهمیت بدهند و آن را سرکوب نکنند تا به صورت ناهنجاری روانی ظاهر نشود.(۱۷) لمبروز، روانشناس معروف در کتاب روح زن چنین نوشته است: «وقتی که زن، مرد را نسبت به خود علاقه‌مند دید و به سوی او متمایل شد، منظور اصلیِ او در عشوه گری و خودنمایی از بین می‌رود، چنان که مشاهده می شود زنانی که به شوهر و کودکان خود علاقه دارند، به کلی از این عالم عشوه گری و دلبری افراطی و مذموم برکنار می‌باشند و اگر زنی دیده شود که شیوه خودنمایی را پیشه کرده، فقط به این دلیل است که پاسخ عواطف درونی خویش را نزد شوهرش نیافته است.»(۱۸) حجاب راهکاری برای کنترل حس خود نمایی زنان در دین اسلام، تأکید فراوانی بر آرایش زن برای مرد شده و این کار وسیله‌ای برای برآوردن نیاز زن به خودآرایی است. یکی از راه‌های تعدیل و تحدید خودآرایی، گزینه پوشش مناسب است. تأکید فراوان ادیان الهی بر حجاب برای زنان، به علت وجود غریزه‌ها و نیازهای ویژه زنان است. اگر برای خصلت خودآرایی زنان که سبب عشوه گری می‌شود، حکم حجاب ارائه نشود، زنان با غریزه‌های کنترل نشده و نامتعادل و تحت تأثیر شرایط ویژه اجتماعی، بهداشت روانی جامعه را ویران می‌کنند، ولی با حجاب و پوشش مناسب چارچوب مشخصی برای بهره‌مندی از این ویژگی ذاتی تعیین می‌شود که از پیدایش فساد اجتماعی و روانی جلوگیری می‌کند. از نظر روانشناختی، نداشتن پوشش مناسب، جوانان را نسبت به زنان بی اعتماد می‌کند و رغبت و گرایش به ازدواج و تشکیل خانواده در آن ها ایجاد نمی‌شود. از طرفی حس انتقام جویی و کینه توزی مرد نسبت به مردان دیگری که بی‌شرمانه همسر یا خواهر او را نظاره می‌کنند، برانگیخته می‌شود و آسیب‌های روانی را به وجود می‌آورد.(۱۹) در آموزه‌های دینی بر آرایش و زینت بسیار تأکید و به میل طبیعی زنان به خودآرایی و خودنمایی توجه شده است؛ ولی آن‌ها را از اینکه برای غیرهمسر خود زینت کنند، منع کرده‌اند. رسول خدا(ص) در فرازی از روایتی می‌فرماید: «بهترین زنان شما، زنی است که… برای شوهرش آرایش و خودنمایی کند، ولی خود را از نامحرمان بپوشاند.»(۲۰)

آن حضرت آرایش و زینت زن، برای شوهر را از حقوق شوهر بر همسر می‌شمارد و می‌فرماید: «از جمله حقوق شوهر بر همسر این است که خود را به بهترین عطرها خوشبو کند و بهترین لباس هایش را بپوشد و خود را به بهترین صورت تزیین کند.»(۲۱) در حدیث معروف مناهی نیز آمده است: «پیامبر از اینکه زن برای غیرشوهرش آرایش کند، نهی کرد. اگر زن چنین کند، بر خداوند حق است که او را با آتش بسوزاند.» (۲۲) توجه به توصیه‌ها و احادیثی که پیامبر در جهت تشویق زنان به آراستگی در منزل و سرزنش از آرایش برای غیر همسر در فضای عمومی جامعه فرمودند نشان از تعادلی است که در اسلام به آن توصیه شده است. دین اسلام هیچ گاه دستور به منع فعالیت اجتماعی زنان نداده است. اما برای حفظ حریم جامعه توصیه‌های در جهت پوشیدگی و پرهیز از آرایش در فضای عمومی جامعه کرده و در مقابل برای حفظ حریم خانواده و ارضایی حس دگر خواهی از زنان خواسته که زیباترین پوشش‌ها و زینت های خود را برای همسر و محارم خود استفاده کنند. منبع کتاب پوشش و آرایش از دیدگاه پیامبر اعظم - مریم معین الاسلام پی‌نوشت ۱- سوره مبارکه بقره، آیه ۲۲ ۲-محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۱۶، ص ۲۵۳ ۳- سید محمّدحسین طباطبائی، سنن النبی، ترجمه لطیف راشیدی، قم، تهذیب، ۱۳۸۵، ص ۶۳ ۴- محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۱۶، ص ۲۴۷ ۵- سید محمّدحسین طباطبائی، پیشین، ص ۹۴ ۶- علی اکبر ده خدا, لغتنامه ده خدا, ج۲ انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ ۷- شرح اللمعۀ الدمشقیه، ج ۲، کتاب الطلاق، التراث العربی، ص ۴ ۸- اصول کافی، ج۵ ص ۱۱۸ ؛ ج ۶، ص.۳۸ ۹- اصول کافی، ج ۵، ص ۱۱۹ ۱۰- وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۴۴ ، باب ۱۳ ، ابواب آداب الحمام. ۱۱- وسائل الشیعه، ج ۱، باب ۸۱ ، ح ۱ ۱۲- الخطیب العدنانی، الملابس و الزینه فی الاسلام، مؤسسه الانتشار الاسلامی، ۱۹۹۹ م، چ ۱ ۱۳- وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۴۴، باب، ابواب آداب الحمام ۱۴- حدود پوشش و نگاه در اسلام، ص ۱۲ ۱۵- اصول کافی، باب الزی و التجمل، ج ۵، ص ۱۱۸ ۱۶- مریم معین الاسلام و ناهید طیبی، روان شناسی زن در نهج البلاغه، قم، عطر سعادت، چ۲، ص ۲۱۷ ۱۷- مقدمه ای بر روان شناسی زن، ص۱۱۳ ۱۸- لمبروز، روح زن، ج ۱، ترجمه: پری حسام شهرئیس، تهران، انتشارات دانش، ۱۳۶۲ ۱۹- روان شناسی زن در نهج البلاغه، ص ۲۱۷ و ۲۲۱ ۲۰- بحارالانوار، ج ۱۰۳ ، ص ۲۳۵ ۲۱- وسائل الشیعه، ج ۱۴ ، ص۱۱۲ ۲۲- همان، ج ۱۴ ، ص ۱۱۷