نیروهای عمل کننده در نبرد موصل و فرماندهان آن/ با نیروهای ویژه عملیاتی عراق بیشتر آشنا شوید +تصاویر

سرویس بین الملل فردا: به عقیده اکثر کارشناسان استراتژیک حوزه عراق، با سقوط موصل کار داعش در عراق تقریبا یکسره می شود و این گروه تروریستی که زمانی نزدیک به 40 درصد مساحت عراق را اشغال کرده بود، باید - ضمن فرار به سوریه - بار دیگر به بیابان های عراق پناه ببرد. به همین جهت، عملیات موصل تا حدی می تواند آینده سیاسی کشور عراق را تعیین کند.

با توجه به اهمیت استراتژیک بسیار بالای عملیات آزادسازی موصل، پایگاه خبری تحلیلی فردا در گزارشی اختصاصی، به تشریح نیروهای مسلح حاضر در نبرد آزادسازی موصل می پردازد.

طبیعی است که حجم و نسبت گروه های حاضر در عملیات، نقش مستقیمی در تعیین آینده موصل و تبعا کشور عراق خواهد داشت. موصل سومین پرجمعیت ترین کشور عراق، شهری نفتخیز و چهارراه ارتباطی میان مناطق عرب نشین عراق، کردستان عراق، ترکیه و سوریه می باشد.

در قسمت اول این گزارش، گروه های کاملا دولتی وابسته به بغداد به عنوان مرکز فرماندهی عملیات معرفی می شوند. در قسمت دوم این گزارش، گروه های غیر دولتی، پیشمرگه کردستان و کشورهای خارجی تشریح خواهند شد. در این گزارش، تنها گروه هایی فهرست شده اند که در محافل استراتژیک و نظامی، در مورد حضور اثرگذار آن ها در عملیات صحبت شده است و در نتیجه گروه هایی مانند «نقشبندیه» در این لیست حضور ندارند!

تنوع قومی و مذهبی موصل

شهر موصل، مرکز بخش عراقی قلمرو سازمان تروریستی داعش است. این شهر در زمان اشغال توسط داعش، بیش از 2میلیون جمعیت داشت و عمده اهالی آن را «اعراب اهل تسنن» تشکیل می دهند. رود دجله از وسط این شهر می گذرد و در بخش شرقی این رودخانه، سه قوم بزرگ «کرد»، «ترکمان» و «شبک» در کنار اعراب زندگی می کردند. مرکز اصلی تجمع دو قومیت «ایزدی» و «آشوری» در عراق نیز در استان نینوا قرار دارد و تبعا بخشی از فرزندان آنان در شهر موصل (مرکز استان نینوا) زندگی می کردند.

از نظر مذهبی، اکثریت موصل را اهل تسنن تشکیل می دادند؛ اما اقلیت هایی از مذاهب دیگر نیز در آن حضور داشتند. اکثریت قاطع «شبک»های استان نینوا و شهر موصل پیرو مذهب اهل بیت هستند و حتی زبان خود را یکی از زبان های خانواده ایرانی-کردی به نام «گورانی» می خوانند. تقریبا نیمی از ترکمان های استان نینوا را نیز شیعیان تشکیل می دهند. کردهای نینوا پیرو مذاهب مختلفی هستند و گروه های افراطی سلفی، سنی، شیعه، فرقه های مختلف تصوف، مسیحی و حتی گروهک های ضددین در میان آن ها رواج دارد. قومیت ایزدی نیز مذهب مخصوص به خود را دارد و نوعی فرقه مذهبی محسوب می شود. علاوه بر آن، هنوز بخشی از اهالی موصل را آشوری ها تشکیل می دهند که از نظر مذهبی مسیحی محسوب می شوند.

آوارگان و بافت فرهنگی متکثر نینوا، فرصتی برای تشکیل گروه های مسلح داوطلب ضدداعش با اشغال موصل توسط داعش، اکثریت اقلیت های نژادی و مذهبی موصل و استان نینوا مجبور به مهاجرت به اطراف شدند. مهاجران استان نینوا و شهر موصل از اراده جدی برای آزادسازی دیار خود برخوردارند و به همین جهت مورد توجه گروه های حاضر در این عملیات قرار گرفتند. با توجه به نزدیکی جغرافیایی اقلیم کردستان به شهر موصل و استان نینوا، بسیاری از این آوارگان به اقلیم کردستان پناه بردند و در آن جا توسط گروه های مسلح وابسته سازماندهی شده و آموزش دیدند.

تکثر فرهنگی قابل توجه استان نینوا، دومین ظرفیت بالایی بود که باعث تشکیل گروه های مسلح مردمی برای مبارزه در استان نینوا شد. اندیشه و ساختار تمامیت خواهانه و تنگ نظرانه سلفی افراطی داعش که کم ترین تنوع عقدیتی و فرهنگی را بر نمی تابد، باعث اقبال ویژه به گروه های ضدداعش شد. از سویی گروه های اقلیت که هویت و حتی موجودیت - به صورت خاص ایزدی ها و شیعیان - خود را در معرض خطر دیدند، برای دفاع از خود به سلاح پناه بردند و در نتیجه به گروه های مسلح پیوستند تا آموزش آنان را بر عهده گیرند. از سوی دیگر اکثریت اهل تسنن نیز در این زمینه دو پاره شد؛ زیرا بخشی از اهل تسنن نینوا - برخلاف استان الانبار - به علت زیست در فضای متکثر فرهنگی با تکصدایی و تمامیت خواهی به شدت مخالف بودند. به ویژه این که بعد از اعلان خلافت ابوبکر بغدادی، اهل تسنن موظف به بیعت با وی و ذوب شدن در اندیشه های تکفیری افراطی داعش بودند و همین نکته انگیزه بالایی برای مخالفت در اهل تسنن ایجاد می کرد.

به این ترتیب، در شرایطی عملیات آزادسازی موصل کلید خورده است که بیش از 30هزار نیروی داوطلب بومی استان نینوا در کنار ده ها هزار نفر از فرزندان ملت عراق دست به سلاح برده اند و خود را برای نبرد آماده کرده اند.

در این میان نکته بسیار مهم، توجه به تفاوت های این گروه های بومی و روابط آنان با دیگر گروه های عراقی و کشورهای دیگر است که باید مورد توجه تحلیلگران و استراتژیست ها قرار گیرد. در این گزارش، ضمن تشریح گروه های اصلی درگیر در این عملیات، به صورت نسبی به معرفی گروه های درگیر در این عملیات خواهیم پرداخت:

گروه های زیر نظر وزارت دفاع

وزیر دفاع عراق در زمان ظهور داعش، «خالد العبیدی» بود که اهل موصل است. او از اصلی ترین چهره های ائتلاف «متحدون للاصلاح» (اتحاد برای اصلاحات) به رهبری اسامه النجیفی بود که روابط تنگاتنگی با آنکارا و شخص اردوغان دارد. او چندی قبل بعد از تشدید اختلاف با بخش عمده فراکسیون های شیعه و حزب اسلامی عراق (شاخه جماعت اخوان المسلمین عراق) - که بزرگ ترین گروه اهل تسنن پارلمان عراق است - برکنار شد؛ اما به علت عدم تعیین جانشین همچنان به صورت نیمه رسمی اداره وزارت دفاع را بر عهده دارد.

در زمان وزارت وی، دو سازمان «حشد الشعبی» (بسیج مردمی مبارزه با داعش) و «حشد العشائری» (گروه های مبارز مسلح اهل تسنن) تأسیس شده و با حفظ ساختار فرماندهی مستقل خود، عضو ستاد عالی وزارت دفاع شده و به نوعی شبه دولتی شدند. علاوه بر آن، وزارت دفاع عراق چند بخش مهم شامل «نیروی زمینی»، «نیروی ویژه تکاوری مبارزه با تروریسم»، «نیروی دریایی» و «نیروی هوایی» را در بر می گیرد.

در این عملیات، فرماندهی کل عملیات بر عهده «سردار نجم عبدالله الجبوری» است که در سال 2015 بر پایه حکم مستقیم نخست وزیر به عنوان «فرمانده کل عملیات نینوا» منصوب شد. عبدالله الجبوری از شخصیت های بسیار نزدیک به آمریکا در ارتش عراق شناخته می شود تا اندازه ای که یک بار رئیس کمیسیون دفاعی و امنیت ملی پارلمان عراق در توصیف وی گفته بود: «جبوری آمریکایی تر از آمریکایی هاست!»

جانشین وی در فرماندهی عملیات و رئیس ستاد مشترک «سردار عبد الامیر یار الله» که در مقام جانشینی فرماندهی ستاد عملیات وزارت دفاع، که در میان ملت عراق و نیروهای بسیج مردمی از خوشنامی بیش تری برخوردار است.

در عملیات آزادسازی موصل، گروه های زیر، ذیل وزارت دفاع حضور دارند:

ارتش عراق

ارتش عراق، مهم ترین گروه حاضر در این عملیات است و با توجه به وزن بالایی که در ستاد فرماندهی دارد، دیگر گروه های حاضر در عملیات باید با وی هماهنگ شوند. در حال حاضر مهم ترین مانع مشارکت ترکیه در عملیات آزادسازی موصل، همین ارتش عراق می باشد که به نقش مخرب آنکارا آگاه است.

چریک های مخصوص مبارزه با تروریسم

چریک های مخصوص مبارزه با تروریسم، که در رسانه ها «گروه نخبگان تکاوری» (سوات) خوانده می شود دومین گروهی است که حضور پررنگی در عملیات آزادسازی موصل دارد.

مهم ترین ویژگی این گروه، تخصص در نبردهای شهری و روستایی است و به همین علت، نقش آوانگارد را در پیشروی ها ایفا می کنند.

این نیرو در سال 2003 تشکیل شد و از همان ابتدا مهم ترین مأموریت آن، مبارزه با گروه های مسلح شورشی به ویژه گروه های تروریستی تکفیری بود. تنها بخش وزارت دفاع عراق که نیروهای کرد نیز در آن حضور قابل توجهی دارند، همین بخش می باشد.

نخستین دوره های آموزشی چریک های مخصوص مبارزه با تروریسم، در اردن توسط ایالات متحده و ارتش اردن طی دو سال برای 1440 چریک برگزار شد. دوره دوم آن توسط آمریکا در خاک عراق برگزار شد و در حاشیه آن 80 نفر برای طی کردن دوره های آموزشی به آمریکا رفتند.

در رسانه های غربی، همواره این گروه را «قدرتمندترین» گروه مسلح در عراق می خوانند؛ اما تجربه جنگ شهری با داعش ثابت کرد نیروهای بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی) به علت روحیه شهادت طلبی و ایثار، به مراتب مؤثرتر از نیروهای یگان ویژه عمل می کنند.

گفته می شود حدود 35هزار نیروی وابسته به ارتش عراق و چریک های مبارزه با تروریسم در عملیات آزادسازی موصل حضور خواهند داشت.

گروه های زیر نظر وزارت کشور عراق

سه گروه مسلح وابسته به نیروی انتظامی عراق، گروههای زیرمجموعه وزارت کشور در این عملیات را تشکیل می دهند. این سه گروه عبارتند از «یگان ویژه نیروی انتظامی»، «پلیس اتحادیه» و «پلیس محلی»

یگان ویژه

تخصص یگان ویژه، پاکسازی و تثبیت اوضاع پس از نبرد با تروریسم است. همچنین نیروهای یگان ویژه، دوره های ویژه چریکی جنگ شهری را طی کرده اند.

بخشی از نیروهای یگان ویژه را نیروهای «قوات المغاویر» تشکیل می دهند که در رسانه ها به «یگان گرگ ها» و «یگان عقرب ها» مشهورند! قوات المغاویر متشکل از بخشی از چریک های ارتش بعثی صدام بودند که با آمریکا حاضر به همکاری شدند و طی پروژه ای توسط سازمان جاسوسی آمریکا (CIA) در قالب یک یگان نیمه مستقل سازماندهی شدند.

به علت ماهیت به شدت امنیتی یگان ویژه اطلاعات کمی از آن ها در رسانه ها منتشر شده است. با این حال در جریان حمله غیرقانونی حامیان مقتدی صدر به منطقه (ممنوعه) سبز بغداد در ابتدای سال جاری شمسی، تصاویر حضور دو فرمانده عالی رتبه یگان ویژه در کنار مقتدی صدر منتشر شد که نشان می داد نیروهای وابسته به وی نیز بخش مهمی از فرماندهان یگان ویژه پلیس را تشکیل می دهند.

پلیس اتحادیه و پلیس محلی

«پلیس اتحادیه» و «پلیس محلی» دو شاخه از سازمان نیروی انتظامی عراق هستند که به علت ماهیت شبه فرقه ای و منطقه ای عراق، توسط حکومت مرکزی از یکدیگر تفکیک شده اند. پلیس اتحادیه، به صورت مستقیم زیر نظر وزارت کشور عراق فعالیت کرده و توسط بغداد فرماندهی می شوند؛ اما فرمانده پلیس محلی توسط استاندار تعیین و به تأیید فرمانده پلیس اتحادیه می رسد. ضمن این که مجلس محلی هر استان می تواند پلیس محلی را تحت فشار قرار دهد.

استاندار استان نینوا، «اثیل النجیفی» برادر اسامه النجیفی و اکثریت نمایندگان مجلس استان نینوا را اعضای حزب «اسامه النجیفی» تشکیل می دهند که همان طور که پیش تر ذکر شد از سیاسیون وابسته به اردوغان و ترکیه محسوب می شوند.

گفتنی است طبق دستوری که حیدر العبادی به عنوان نخست وزیر و فرمانده کل قوای عراق صادر کرده است، تنها پلیس و نیروهای وابسته به وزارت دفاع می توانند وارد شهر موصل شوند و دیگر گروه های مسلح باید به پاکسازی محیط بیرونی شهر اکتفا کنند! هرچند برخی پیش بینی می کنند این استراتژی در مواجهه با داعش با شکست مواجه شده و ارتش نهایتا از نیروهای داوطلب مردمی درخواست کمک خواهد کرد.

در عملیات آزادسازی موصل، حدود 8هزار نیروی یگان ویژه و پلیس محلی در کنار حدود هزار نیروی پلیس اتحادیه حضور دارند.