خطر دسترسی یک شرکت غربی به حساس‌ترین اطلاعات مالی کشور/ طرحی ۷ ساله با هزینه‌های غیرشفاف!

سرویس اقتصادی فردا : شفاف‌سازی و سیستمی کردن روند مالیاتی بهترین راه برای جلوگیری از فرار مالیاتی، دسترسی به آمارهای دقیق از اقتصاد کشور و تکریم مؤدیان است. این تغییرات با استفاده از رویکردهای فن‌آوری اطلاعات ممکن می‌شود. «ستاد طرح جامع مالیاتی» زیر نظر سازمان امور مالیاتی کشور پیگیر اجرای چنین ایده‌ای است.

سازمان امور مالیاتی در سال ۸۸ قراردادی با شرکت فرانسوی بول منعقد کرده است که نرم‌افزار E-RIS را به‌عنوان سامانه یکپارچه امور مالیاتی تهیه کند. ستاد طرح جامع مالیاتی مسئول اجرای این قرارداد است. این پروژه حاشیه‌هایی داشته و پس از هفت سال هنوز به طور کامل پیاده‌سازی نشده است.

نادر آریا، مدیر فعلی طرح جامع مالیاتی و مدیر مرکز فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات سازمان امور مالیاتی است. وی در گفت‌وگو با سرویس اقتصادی پایگاه خبری فردا توضیحاتی درباره‌ی سامانه‌ی جامع مالیاتی و نرم‌افزار E-RIS ارائه کرد. مشروح این مصاحبه را این‌جا بخوانید.

حضور شرکت فرانسوی تهدیدآفرین و هزینه‌بردار است

دسترسی یک شرکت غربی به حساس‌ترین اطلاعات مالی کشور از انتقاداتی است که به این طرح شده است. به گفته‌ی آریا، شرکت بول به مرکز اطلاعاتی که سامانه روی آن اجرا می‌شود دسترسی ندارد و تولید و آزمایش سامانه روی شبکه‌ای مجزا با اطلاعات مالیاتی محدود و کنترل‌شده پیگیری شده و می‌شود. هم‌چنین سورس کد نرم‌افزار نهایی در اختیار طرف ایرانی قرار گرفته است و قرار است توسعه‌ی آن را متخصصان خود سازمان به عهده بگیرند. این تدبیر گرچه از دسترسی مستقیم شرکت بول به اطلاعات مالیاتی کشور جلوگیری می‌کند ولی هنوز رخنه‌هایی هست که ممکن است تهدیدآفرین باشد.

به گفته‌ي مدیر طرح جامع، شرکت اویدین (زیرمجوعه‌ی شرکت بول) متولی تولید سامانه‌ی دسترسی یکپارچه به سامانه جامع مالیاتی است. به گفته‌ی دست‌اندرکاران پروژه، این شرکت به اطلاعات زیرساخت‌های پایگاه داده و شبکه‌ی سازمان امور مالیاتی دسترسی دارد. البته این به معنای دسترسی داشتن اویدین به خود شبکه نیست ولی اشراف اطلاعاتی این شرکت ممکن است تهدیداتی امنیتی متوجه سامانه مالیاتی کشور کند. این شرکت سورس کد نرم‌افزارش را نیز به طرف ایرانی تحویل نداده است و سازمان امور مالیاتی همواره برای رفع مشکلات دسترسی‌ به سامانه مالیاتی، به پشتیبانی این شرکت نیازمند خواهد بود.

به دنبال دشواری‌هایی که در توسعه و رفع اشکال نرم‌افزار یکپارچه مالیاتی (E-RIS) هست، گرایشی به انعقاد قرارداد بلندمدت پشتیبانی با شرکت بول وجود دارد. آریا به این اظهارنظر اکتفا کرد که همکاری بلندمدت با بول در جریان مذاکره است و البته تأکید کرد که تلاش برای قطع ارتباط با شرکت خارجی است. قرارداد بلندمدت پشتیبانی و توسعه با شرکت بول ممکن است اطلاعات مالیاتی کشور را در معرض خطر قرار دهد.

یکی از دلایلی که این پروژه پس از هفت سال با وجود صرف هزینه‌های قابل توجه به نتیجه نرسیده است، مشکلات تعامل با یک شرکت خارجی است. به گفته منابع خبری فردا در طرح جامع مالیاتی، عدم توجه دقیق به مواردی که در قراردادها و متون مورد توافق در ذیل فرآیندها ثبت می‌شوند، باعث شده است که برخی از تولیدات شرکت بول با انتظارات و عملکرد مطلوب سازمان فاصله داشته باشد. درخواست‌های دوباره از شرکت خارجی برای اصلاح و تغییرات نیز مستلزم صرف زمان و هزینه مضاعف است. شرکت خارجی که معمولا با دقت متون توافقات و قراردادها را پذیرفته است، حاضر به پذیرش مسئولیت‌های مضاعف نیست و سازمان نیز هیچ‌گونه ابزاری برای جلب همکاری‌ گسترده‌تر این شرکت، جز انعقاد قراردادهای جدید و هزینه‌های گزاف ارزی، در دست ندارد. قرارداد بلندمدت با شرکت بول به معنی ادامه‌ی مشکلاتی ا‌ست که نقش مهمی در به نتیجه نرسیدن این پروژه داشته اند.

سپردن چنین پروژه‌هایی به شرکت‌های داخلی هزینه‌ی کم‌تری دارد و به رشد توان فنی داخلی نیز کمک می‌کند. هم‌چنین همکاری با سازمان امور مالیاتی برای شرکت‌های داخلی بسیار جذاب‌تر از یک شرکت چندملیتی است و تعامل سازمان با این شرکت‌ها هم به مراتب آسان‌تر است. استفاده از شرکت‌های داخلی امکان همکاری‌های گسترده‌تر و اصلاح و تغییر مداوم نرم‌افزارها را برای سازمان به ارمغان می‌آورد.

تا اجرایی شدن کامل سامانه جامع مالیاتی فاصله زیادی داریم یکی از ملزومات اجرایی‌شدن سامانه جامع مالیاتی، استفاده از بانکی جامع از اطلاعات گردش‌های مالی بزرگ -مانند املاک- و پوشش همه‌ی روندهای مالیاتی است؛ هم‌چنین سازمان‌های مرتبط باید روندهای داخلی خود را سیستمی کرده باشند و برای ارتباط وب‌سرویسی با سامانه‌ی جامع مالیاتی آماده باشند.

به گفته‌ی آریا این تبادل اطلاعات با سازمان‌های مختلف هنوز ناقص است. در حال حاضر یک سامانه‌ی پنجره‌ی واحد برای دریافت اطلاعات گردش‌های مالی مهمی مانند املاک وجود ندارد و جعل و تبانی از مبدأ در این دست اطلاعات محتمل است. از این مهم‌تر به گفته منابع خبری فردا نرم‌افزار E-RIS بر اساس چند رویه منتخب مالیاتی نوشته شده است و همه‌ی روندها را پوشش نمی‌دهد. برخی کارشناسان گفته اند که این نرم‌افزار احتمالا امکان توسعه برای پوشش همه‌ی روندهای مالیاتی را نخواهد داشت.

یکی دیگر از کارویژه‌های یک سامانه جامع مالیاتی، مدیریت نقش نیروهای انسانی است به طوری که احتمال جعل و تبانی و فساد به حداقل برسد. آریا عنوان کرد که نرم‌افزار E-RIS با کمک یک موتور ریسک، اطلاعات اظهاری مؤدیان مالیاتی را با بانک اطلاعات مؤدیان مقایسه می‌کند و سپس پرونده‌های مشکوک را برای بررسی به مأمورین مالیاتی می‌سپارد. در طراحی انجام شده، نرم‌افزار، یک پرونده را به صورت مرحله‌ای بین سی‌ مأمور مالیاتی تقسیم می‌کند. در این گردش کار، هر مأمور، کار ویژه‌ای را انجام می‌دهد و از این که در مرحله‌ی قبل و بعد کدام مأمور مسئول پرونده است اطلاعی ندارد. چنین ساختاری می‌تواند تا حدود زیادی از فساد احتمالی جلوگیری کند.

نرم‌افزار E-RIS که از شرکت بول تحویل گرفته شده است نیازمند بازنگری و اصلاح است، هم‌چنین اتصالات نرم‌افزاری این سامانه با موتور ریسک، پورتال اینترنتی خدمات الکترونیکی و بانک اطلاعات مؤدیان در دست تولید است. از این گذشته ارتباط بانک اطلاعات مؤدیان با سازمان‌های دیگر هنوز تا کامل شدن راه درازی را در پیش دارد و بدون آن موتور ریسک کاری از پیش نمی‌برد. همه‌ی روندهای مالیاتی نیز در نرم‌افزار فعلی پوشش داده نمی‌شوند. با این اوصاف ظاهرا در آینده‌ی نزدیک چنین سامانه‌ای به طور کامل پیاده‌سازی نخواهد شد.

هزینه‌های طرح جامع مالیاتی شفاف نیست

منابع خبری فردا مبلغ قراردادها با شرکت بول را جمعا ۴۵ میلیون یورو دانسته اند. هم‌چنین به گزارش نسیم‌آنلاین مجموع هزینه‌های طرح جامع مالیاتی از ابتدا تا کنون ۱۴۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. هزینه‌های فرعی ستاد طرح جامع مالیاتی از ابتدا تا کنون را ۲۰۰ میلیارد تومان، هزینه‌ی دیتاسنترهای طرح جامع و هم‌چنین دیتاسنتری که در اختیار شرکت بول قرار گرفته است را ۶۰۰ میلیارد تومان و هزینه‌ی نوسازی و تهیه تجهیزات و به کارگیری نیروی متخصص در شعبه‌های مالیات را ۴۰۰ میلیارد تومان تخمین زده اند. این مبالغ جمعا حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. آریا پاسخی به هزینه‌های این طرح ارائه نکرد و به تکذیب این رقم اکتفا کرد.

سازمان امور مالیاتی در واکنش به این گزارش‌ها جوابیه‌ای منتشر نکرده است ولی طبق شنیده‌ها از برخی‌رسانه ها شکایت قضایی کرده است.

برخی مسئولین سازمان امور مالیاتی در اظهارنظرهایی غیررسمی و خصوصی هزینه‌های این طرح را حدود ۵۰۰ الی ۶۰۰ میلیارد تومان عنوان کردند که نوسازی ادارات، خرید دیتاسنترها و هزینه قرارداد را هم شامل می‌شود. روابط عمومی سازمان امور مالیاتی هنوز هیچ اظهارنظر شفافی درباره هزینه‌های این طرح نداشته است.

شرکت ایرانی واردکننده خودپرداز چگونه وارد این پروژه نرم‌افزاری شده است؟

از نقاط ابهام این پروژه، پیمان‌کار فرعی آن، شرکت «ایران‌نارا» است. به اذعان آریا، شرکت بول، ایران‌نارا را به عنوان پیمان‌کار فرعی خود برگزیده است و سازمان در این انتخاب نقشی نداشته است. غالب کارشناسانی که در پروژه E-RIS از طرف شرکت بول حقوق ارزی دریافت می‌کنند، همین کارکنان ایران‌نارا هستند که ظاهرا نقشی محوری در تولید نرم‌افزار ندارند. شرکت ایران‌نارا شرکتی است که سابقه‌اش واردات و سپس تولید دستگاه‌های خودپرداز بوده است. سؤال این است که چنین شرکتی با سابقه غیرمرتبط چگونه به عنوان پیمانکار شرکت فرانسوی در یک پروژه‌ی نرم‌افزاری معرفی شده است؟آیا روابط تجاری و پنهانی بین بول و ایران‌نارا وجود داشته که به چنین قرارداد مهمی منجر شده است؟ آیا ایران‌نارا در سپرده شدن این پروژه به شرکت بول و کنارزده شدن شرکت‌های ایرانی نقشی داشته است؟

طرح جامع مالیاتی هم‌چنین قراردادی با ایران‌نارا برای انتقال دانش فنی از شرکت بول به طرف ایرانی منعقد کرده است. گفته می‌شود این قرارداد با پرداخت ماهانه ۱۶۰ میلیون تومان تا زمانی‌ که پروژه ادامه داشته باشد ادامه خواهد داشت. آریا انگیزه‌ی این قرارداد را حفظ کردن ایرانی‌های درگیر در پروژه عنوان کرده است.

مدیرعامل شرکت ایران‌نارا چند سال پیش در مصاحبه‌ای گفته است که شرکت بول با شناخت قبلی که از ایران‌نارا داشته است، خواهان انعقاد قرارداد با این شرکت شده است و به علت پشتیبانی خوب ایران‌نارا، پروژه ابتدای سال ۹۲ به بهره‌برداری می‌رسد. از وعده‌ی وی برای راه‌اندازی سامانه سه سال و نیم می‌گذرد. در تمام مدت قرارداد شرکت ایران‌نارا و کارکنانش بخش مهمی از هزینه‌های ارزی قرارداد را دریافت کرده اند و خواهند کرد؛ با این وجود ظاهرا هنوز این نیروها توان لازم برای اصلاح و توسعه‌ی نرم‌افزارهای موجود را ندارند. این‌ ابهامات وقتی در کنار طولانی‌شدن پروژه، نهایی نشدن آن و تمایل به قرارداد بلندمدت با بول قرار می‌گیرد، احتمال برخی تخلفات و زد و بندها را به ذهن متبادر می‌کند.

طرح جامع مالیاتی از ضروری‌ترین پیش‌شرط‌های داشتن اقتصادی سالم و شفاف است. به گفته‌ی آریا این سرمایه‌گذاری ملی در حال نتیجه دادن است، اگر چنین شود جهشی مهم در اقتصاد کشور رخ خواهد داد. اما با توجه به آن‌چه ذکر شد افق نزدیکی برای به سرانجام رسیدن پروژه به چشم نمی‌‌آید.