گفتگوی خواندنی با كارگردان «كربلا جغرافیای یك تاریخ»

خبرگزاری میزان: داریوش یاری پس از ساخت نخستین فیلم سینمایی خود در سال ۱۳۸۱ با نام «دخیل»، مدتی مشغول ساخت فیلم‌های تلویزیونی و سریال در تلویزیون بود و پس از ۱۳ سال دوباره با ساخت مستند داستانی «كربلا جغرافیای یك تاریخ» به سینما بازگشت. «كربلا جغرافیای یك تاریخ» روایتی متفاوت از قیام امام حسین(ع) و تاثیر آن بر فرهنگ و سبك زندگی شیعیان از گذشته تا امروز دارد.

به گزارش پایگاه خبری حوزه هنری، در بخش نخست مروری مستند گونه بر حركت حماسی امام حسین (ع) از ابتدا تا پس از شهادت در روز عاشورا دارد و دربخش بعدی به چگونگی عزاداری در فرهنگ‌های مختلف در جهان در ماه محرم می‌پردازد. این مستند داستانی توانست تندیس بهترین تحقیق و پژوهش را از جشنواره چهلچراغ دریافت كند و نامزد دریافت تندیس بهترین فیلم و بهترین دستاوردهای هنری از این جشنواره شود و جایزه بزرگ جشنواره كربلا را از آن خود نماید. راوی این مستند شهاب حسینی است و موسیقی متن را مجید انتظامی بر عهده دارد.

«كربلا جغرافیای یك تاریخ» با آغاز ماه محرم به اكران عمومی درآمده است كه فرصت را مغتنم شمرده و از داریوش یاری درباره چگونگی ساخت این مستند جویا می‌شویم.

با نگاهی به آثار شما می‌توان گفت فیلمساز گزیده كاری هستید! چرا در این سال‌ها در عرصه فیلم سازی كمتر حضور داشتید؟ فرصت ساخت فیلمی با موضوعاتی كه دوست داشتم برایم پیش نمی‌آمد و در عین حال مشغول كار در تلویزیون و ساخت آثاری هم چون سریال‌های مدرسه ما، خانه‌ای روی تپه، تله فیلم‌های حبیب، حرف مردم، مسافر باران و حس تماس و مجموعه مستندهای آیین‌های مختلف ایرانی بودم كه تجربه‌ای خوب و ماندگار برایم به حساب آمد و در واقع این مسائل باعث دوری من از سینما بود و نه دوری از مخاطب و كم كاری. تلویزیون فرصت خوبی برای آشنایی با سلیقه و خواست مخاطب از شكل تا محتوای یك اثر است و البته باید مراقب بود تا در شكل‌های كلیشه‌ای و تحمیلی باقی نماند. در همه كارهایتان نگاه به مفاهیم انسانی و دینی، توجه به اهل بیت و قرآن وجود دارد. این دغدغه از كجا می‌آید كه در فیلم سازی شما نفوذ كرده است؟ روزی در سریال «خانه‌ای روی تپه» قرار بود خانم گودرزی از دختر و پسرش بخواهد تا لباس سیاه عزای پدرشان را از تن در بیاورند. من حین صحبت با خانم گودرزی درباره این صحنه دستی به لباس كشیدم و گفتم لباس مشكی و گریه برای امام حسین خوب است. خانم گودرزی در اجرا با شیوه و لحنی كه دوست داشت آن را اجرا كرد، در حالی كه این قرار بین من و ایشان و حتی در متن نبود، اما لحظاتی هستند كه از درون شما می‌جوشند. شخصیت حسین بن علی برای من نشانه‌ای است كه بدون آن در انتهای كوچه‌ای از جاده زندگی به بن بست می‌خورم. حسین بن علی برای من آدرس خدا بروی زمین است. آیا می‌توان فیلم شما را فیلمی دینی دانست و لزوما فیلم تاریخی همان فیلم دینی تلقی می‌شود؟ من نمی‌دانم كه فیلم من را به عنوان فیلم دینی می‌پذیرید یا نه. و اگر می‌‌پذیرید ابعاد مختلف آن را برای صاحبان اثر و مخاطبش نقد و یا تحلیل خواهید كرد یانه؟ می‌پذیرید فیلم دینی است و چون دینی است از آن حرفی نمی‌زنید نقد و تحلیلش نمی‌كنید و این نوع فیلم در سلیقه شما نیست و همچنان فیلم‌ها با ژانرهای دیگر را ترجیح می‌دهید. اما از نظر من فیلم‌های تاریخی را نمی‌توان فیلم‌های دینی برشمرد و مطمئن هستم كه فیلم كربلا جغرافیای یك تاریخ فیلم تاریخی نیست. ایده داستان كربلا جغرافیای یك تاریخ چگونه شكل گرفت كه تصمیم به ساخت آن گرفتید؟ سوالات زیادی درباره واقعه عاشورا در ذهن داشته و دارم (چرا امام همیشه افرادش را در شرایط تصمیم گیری و اختیار و آزادی قرار می‌داد؟ چرا امام هجرتی شبیه جدش از مكه آغاز می‌كند؟ آیا یاری دهنده است كه مرا یاری كند یعنی چه؟ معنای این طلب یاری چیست؟ اولین زائرش كیست؟ اولین نشانه قبر امام و شهدا چیست؟ و تصمیم حر در بزنگاه مهم و این كه رستگاری او در ایران نماد و نشانه‌ای برای جوانمردی شد. جنگ‌های بزرگ و بسیاری در ایران و اسلام اتفاق افتاده است كه ماه‌ها و سالها به طول كشیده و زنان و كودكان بی شماری در آن كشته شده اند ولی ما حتی آنها را به یاد هم نمی‌آوریم. چرا این جنگ كه از یك طلوع تا غروب بیشتر ادامه نداشته است این چنین هرسال یادآوری و داغش را تازه می‌كنیم و چرا امام محمد باقر و پدرشان اصرار داشتند تا شیعیان برای امام حسین گریه كنند و به زیارتش بروند؟ كل یوم عاشورا كل ارض كربلا یعنی چه؟و… در روند پاسخ به این سوالات فیلم كربلا جغرافیای یك تاریخ ساخته شد. تصمیم به ساختن فیلم كربلا جغرافیای یك تاریخ را من و آقای مفید و دیگر همراهانمان گرفتیم، اما این به معنای این نبود كه ما می‌توانیم این فیلم را بسازیم. ما برای ساخته شدن این فیلم انتخاب شدیم و از این بابت خدا را شاكرم و امیدوارم در برابر امام حسین و دوستدارانش شرمنده نشده باشیم. در فیلم شاهد دو روایت هستیم. یكی روایت تاریخی از روز عاشورا و روایت دوم كه به مراسم‌های عزاداری در جوامع مختلف با فرهنگ‌های متفاوت می‌پردازد. چرا این ساختار را برای این مستند برگزیدید؟ ایده خاص فیلم این بود كه چگونه واقعه عاشورای سال شصت و یكم هجری كه در آن حسین بن علی و یارانش به شهادت رسیدند به‌واسطه فرهنگ‌ها و هنرهای مختلف در كشورهای اسلامی بویژه ایران به حماسه و اسطوره كشانده شد. به همین دلیل این نوع ساختار و روایت برای این فیلم انتخاب شد. به نظر می‌رسد هزینه‌های مالی بسیاری برای این پروژه تقبل كردید! این هزینه‌ها چگونه حاصل شد؟ چه مدت صرف پژوهش و تحقیقات در این زمینه داشتید؟ این فیلم تماما ساخته شده است و متاسفم از اینكه بسیاری از سایت‌ها به اشتباه از آن به عنوان یك فیلم آرشیوی نام برده‌اند. هزینه تولید این فیلم كمتر از نیمی از بودجه متوسط یك فیلم سینمایی روز ساخته شد. البته سرمایه اصلی هفت سال تحقیق و پژوهش و نگارش فیلمنامه و استوری برد و نزدیك به چهل روز فیلمبرداری بود. بیش از یك سال كار جلوه‌های ویژه بصری گروه هفت نفره و ساخت و ساز صحنه و لباس طول كشید. این هم لبیك ما به ندای آیا یاری دهنده هست كه مرا یاری كند بود. آیین عزاداری در شهرهای مختلف كشورمان و كشورهای دیگر متفاوت است. چگونه توانستید به یك اجماع در روایت مستند بپردازید؟ آیین‌ها هم چون لباسی بر تن فرهنگ كشورها است. آیین‌های عزاداری برای امام حسین (ع) در شكل و شمایل مختلف در طوایف و اقوام و ملل گوناگون اتفاق می‌افتد. در جایی مردم با نخل گردانی عظمت و بزرگی شهیدانش را روایت می‌كنند، جایی با كرپ زنی و جایی دیگر با زنجیر پایه اصوات واقعه را به روزگار خودشان می‌كشند و به شكل‌های گوناگون اجرا می‌شوند كه البته هر سال در خود استحاله می‌شوند و طراوتی دیگر پیدا می‌كنند، اما هدف همه آنها لبیك و پاسخی به آن ندایی است كه طلب یاری دین خدا را داشته و البته فرهنگ‌ها برای حفظ و ماندگاریشان نیاز به حماسه و اسطوره دارند. چرا این فیلم برای تلویزیون ساخته نشد كه بیشتر دیده شود؟ اتفاقا قرار بود این مستند برای تلویزیون ساخته شود و قرارداد نگارش هم با تلویزیون بسته شده بود، اما متاسفانه تلویزیون هیچگاه نتوانست دلیل و توجیه مالی برای ساخت این فیلم پیدا كند و نزدیك به دوسال در تلویزیون مسكوت ماند تا اینكه آن را از طریق آقای فرخنده كیش به سازمان توسعه سینمایی سوره ارایه كردم و توانستم با حمایت آنها این فیلم را بسازم. با توجه به پتانسیل مضمون ارایه شده در تحریك احساسات تماشاگران چقدر به این فكر كردید كه مخاطب را تحت تاثیر پیام مستند قرار دهید؟ من و آقای مفید به این نتیجه رسیده بودیم كه فیلمی نسازیم كه به واسطه آن مردم را بگریانیم. فیلم ما قرار بود برای كسانی باشد كه حتی برای نخستین بار نام حسین بن علی را می‌شنوند، برای عامه‌ای كه تاریخ را نمی‌دانند و برای فرهیختگانی كه هر سال با دیدن آیین‌های مختلف با سوالات و شبهات زیادی روبرو می‌شدند. آیا باز در ادامه مسیر فیلم سازی شاهد فیلم‌هایی با محتوای دینی از شما خواهیم بود؟ به این فكر كردید كه ممكن است در این نوع فیلمسازی به تكرار بیفتید؟ دوستانی در حین ساخت و حتی پس از پایان كار می‌گفتند كه چرا از شخصیت‌های عربی فیلم می‌سازی. به بهانه این گفتگو می‌خواهم پاسخی در این فضای عمومی به آنها بدهم، ما ایرانیان آغوشمان را برای اسلام كه شعار آزادی و برابری و برادری می‌داد باز كردیم و این در زمانی بود كه از ایدیولوژی حاكم به تنگ آمده بودیم. این بدان معنا نبود كه ما خلافت عربی را بپذیرم. به همین دلیل قهرمانان ملی ما همچون ابومسلم و یعقوب لیث صفار و… با شعار بالرضا من آل محمد در برابر این خلافت عربی ایستادند كه البته اگر مقاومت و كشته شدن آن‌ها نبود زبان فارسی را هم از دست داده بودیم. من از حسین بن علی علیه السلام شهید واقعه عاشورا فیلم ساختم، چون او هم كشته همین خلافت عربی و تفكر عشیریه‌ای عرب بود. خلافت عربی به مرور تبدیل به سلطنت عربی شده كه نشانه‌هایش آل سعود و داعش در زمان ما است. بله دوست دارم فیلمی از علی‌بن‌موسی‌الرضا با نام سلطان خراسان بسازم كه او هم كشته خلافت عربی است. معمولا حساسیت در ساخت این گونه آثار وجود دارد. چطور این خط قرمز‌ها را رعایت كردید؟ حساسیت‌های بسیاری در زمان ساخته شدن فیلم‌های دینی و فیلم‌های تاریخی كه پرتره و زندگینامه آنها را به تصویر می‌كشد وجود دارد كه البته در مواردی هم با تعصبات و خرافاتی روبرو هستید كه همیشه خود را حقیقت می‌داند. بخشی از جذابیت این نوع كارها رویارویی شما با آن خرافات و تعصبات است. البته با تحقیق و پژوهش كامل و عمیق و استفاده از نظرات اندیشمندان و بزرگان حوزه پژوهشی می‌توان اطمینان خاطر داد كه همین جا فرصت را مغتنم می‌دانم و از سروران عزیز آقایان: رسول جعفریان، طباطبایی‌نژاد، آیت‌اله ری شهری، در حوزه تاریخی واستاد درویشی و جهانگیر نصر اشرفی و بلوك باشی در حوزه آیین‌ها تشكر و قدردانی می‌كنم. فكر می‌كنید استقبال مردم از اكران این فیلم با توجه به حال و هوای آغاز محرم چگونه باشد؟ امیدوارم با وجود اكران محدود روزهای نمایش در این چهار سینما و این نوع تبلیغات نمایش با آبرویی داشته باشیم.