چرا امام خمینی در فیلم «ایستاده در غبار» نیست؟

سرویس فرهنگی فردا: دهمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و بررسی آثار حاضر در بخش مسابقه ایران چهاردهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت ویژه فیلم «ایستاده در غبار» با حضور حبیب والی نژاد تهیه کننده؛ محمدحسین مهدویان کارگردان؛ محمدرضا باقری منتقد و هادی حجازی فر بازیگر فیلم در پردیس ملت برگزار شد. در «ایستاده در غبار» به دنبال واکاوی شخصیت متوسلیان بودیم در ابتدای این نشست محمدحسین مهدویان با بیان اینکه پیش از تولید این فیلم شناخت زیادی از احمد متوسلیان نداشتم، گفت: بعد از شناخت از وی نیز چندان برایم خاص نبود، ولی بعد از پژوهشی که درباره متوسلیان انجام دادم، شخصیت وی برایم جذاب شد و فکر می کردم فیلمی که درباره ایشان ساخته شود، جذاب خواهد بود.

وی درباره عدم پرداختن به یک برهه خاص از زندگی متوسلیان در «ایستاده در غبار» ادامه داد: اگر می‌خواستم این نوع روایت را از وی در فیلم داشته باشیم، «ایستاده در غبار» دیگر شخصیت محور نبود، بلکه به فیلم رخدادمحور تبدیل می شد و من نمی خواستم چنین اتفاقی بیفتد؛ چرا که به دنبال واکاوی متوسلیان بودم. هدف مان به تصویر کشیدن شخصیت متوسلیان بدون هیچگونه تحلیلی بود کارگردان «ایستاده در غبار» در ادامه اظهار داشت: قطعا در ساخت هر فیلمی چند استراتژی برای نوع روایت وجود دارد و ما در این فیلم تنها می خواستیم شخصیت متوسلیان را بدون اینکه تحلیلی داشته باشیم، بیان کنیم. در حقیقت وقتی قرار است فیلمی ساخته شود بر اساس مستندات شکل می گیرد نه تحلیل و به نیت های درونی افراد توجه نمی شود. وی افزود: در حالی که در ساخت اینگونه آثار دو نوع روایت داریم، اولین روایت این است که تنها رویدادها را به تصویر بکشیم و دوم آنکه خودمان نیز از رویدادها و تصمیمات افراد تحلیل داشته و آن را در فیلم لحاظ کنیم. مهدویان تصریح کرد: متاسفانه در 40 یا 50 سال اخیر تحلیل افراد تاثیرات وحشتناکی بر کشور داشته، البته تحلیل ذاتا مسئله بدی نیست ولی اینکه بر اساس تحلیل ها تصمیمی گرفته شود، درست نیست و اصولا نیز تحلیل های افراد صاحب نفوذ، تحلیل های غالب است.

عدم به تصویر کشیدن امام در فیلم یکی از ایرادات حاکمیتی است که به فیلم می گیرند وی با بیان اینکه جامعه ما تحلیل زده است، تصریح کرد: یکی از دلایلی که مخاطبان فیلم های دفاع مقدسی را دوست ندارند، به خاطر این است که در آنها درباره شخصیت های بزرگ جنگ تحلیل وجود دارد و مخاطب این امر را دوست ندارد؛ از این رو سعی کردم در فیلمم تحلیل نداشته باشم، البته همین مسئله باعث ایجاد فضاهای خای در فیلم شده که معتقدم این فضاها متعلق به مخاطب است. کارگردان «ایستاده در غبار» گفت: یکی از ایراداتی که به این فیلم گرفته می شود این است که چرا در فیلمم امام را نشان نداده ام، در حالی که وقتی متوسلیان به زندان های ساواک، پادگان ارتش، دانشگاه و جنگ می رود، امام در این مکان‌ها حضور ندارند و به همین دلیل نمی توانستم آن را به تصویر بکشم، قطعا چنین نگاهی، نگاه حاکمیتی است و اگر نگاه عقیدتی بود باید درباره عدم به تصویر کشیدن پیامبر و امام حسین (ع) نیز سوال می شد؛ البته هم امام حسین (ع) در فیلم به تصویر کشیده شده و هم امام خمینی (ره)؛ چرا که رزمندگان ما راز امام حسین (ع) آموخته و سربازان امام خمینی (ره) بودند. ایجاد مطالبه اجتماعی برای پیگیری سرنوشت متوسلیان از تاثیرات «ایستاده در غبار» است مهدویان تصریح کرد: در سیطره تحلیل های متناقض تها موضوع اصلی قربانی می شود، به همین دلیل ما در «ایستاده در غبار» احمد متوسلیان را به تصویر کشیدیم؛ چرا که اصلا ما از نیت های وی آگاه نبودیم و معتقدم همین روایت بیرونی از وی کافی است. وی در پاسخ به چرایی پایان ناگهانی و عجله ای فیلم گفت: این پایان بندی به این دلیل است که در واقعیت نیز اتفاقات لبنان به سرعت رخ داد و ما نمی خواستیم به مخاطب حس اغنا دست بدهد؛ چرا که سرنوشت متوسلیان سرنوشت شایسته ای برای وی نبوده و همه ما باید به نبال سرنوشت وی باشیم. اگر مخاطب بعد از دیدن فیلم اغنا می شد، شاید مطالبه برای سرنوشت متوسلیان ایجاد نمی شد کارگردان «ایستاده در غبار» افزود: دیگر متوسلیان برای ما فرد بااهمیتی است و پیگیری سرنوشت وی باید به یک مطالبه اجتماعی تبدیل شود همانگونه که تا حدودی نیز این اتفاق افتاده است. مهدویان ادامه داد: معتقدم اگر مخاطب در پایان فلم راضی از سالن سینما خارج می شد، شاید امروزه چنین مطالبه ای برای پیگیری سرنوشت متوسلیان شکل نمی گرفت و تصورم این است که این پایان بندی تاثیر اجتماعی خودش را گذاشته است. می خواستیم «ایستاده در غبار» مانند آثار روایت فتح باشد

وی در بخش پایانی صحبت هایش درباره دلیل استفاده از لنز تله برای فیلم اظهار داشت: این انتخاب دلایل مختلفی دارد که یکی از آنها این است که می خواستیم روایت بیرونی از شخصیت متوسلیان داشته باشیم و به همین دلیل این لنز را انتخاب کردیم. همچنین چون می خواستیم از دید یک ناظر بیرونی به متوسلیان نگاه کنیم و برای این کار باید از وی فاصله می گرفتیم تا شخصیت وی بهم نخورد، به همین دلیل باید از لنز تله استفاده می کردیم. مهدویان خاطر نشان کرد: چون می خواستم «ایستاده در غبار» مانند فیلم های روایت فتح و دوران دفاع مقدس باشد مجبور شدیم از این لنز استفاده کنیم تا بتوانیم زندگی طبیعی رزمندگان را به تصویر بکشیم، حتی برای طبیعی جلوه دادن صحنه و لباس هم این لنز بهتر بود. واقعی گرا و شفاف بودن باعث ایجاد برقراری ارتباط مخاطب با فیلم است

در ادامه این نشست محمدرضا باقری منتقد سینما با بیان اینکه تا به حال 3 بار «ایستاده در غبار» را دیده ام و معتقدم این فیلم برای یک بار دیدن ساخته نشده است، گفت: به نظرم بعد از سریال آخرین روزهای زمستان، «ایستاده در غبار» فیلم کم نظیری است که می تواند مخاطب را 2 ساعت در سالن های سینما نگه دارد و بعد از آن نیز مخاطب راضی از سالن خارج شود. وی ادامه داد: واقعی گرا و شفاف بودن باعث شده تا مخاطب به راحتی با فیلم ارتباط برقرار کند؛ همچنین در این فیلم اصلا روایت یک طرفه از متوسلیان نمی بینیم و قدیسه از این شخصیت ساخته نشده، بلکه دقیقا همان متوسلیانی که زندگی کرده در فیلم نیز روایت شده است. بازی عالی شخصیت اصلی و طراحی صحنه فیلم را کامل کرده است این منتقد سینما با اشاره به سکانس سخنرانی متوسلیان در مسجد علیه مسائل مالی سپاه در آن زمان گفت: این یکی از سکانس های خوب «ایستاده در غبار» به شمار می رود؛ چرا که با وجود حمایت سازمان اوج از فیلم که از سازمان های وابسته به سپاه است، ولی شاهد چنین سکانسی در فیلم هستیم؛ از این رو می بینیم که همه طیف های مختلف پشت این فیلم ایستادند و دریافت جایزه های متعدد در جشنواره های مختلف نیز نشان دهنده همین مسئله است.

باقری تصریح کرد: در فیلم برخی خرده داستان هایی وجود دارد که ارتباط میان آنها و متوسلیان چندان مشخص نیست، از سوی دیگر برخی گره های ذهنی نیز برای مخاطب ایجاد می شود که فیلم پاسخ درستی به آنها نداده است، یکی از آنها بحث تحول متوسلیان در سنین نوجوانی است. همچنین حذف دوران تحصیل وی در دانشگاه علم و صنعت که یکی از اثرگذارترین و مهمترین مقطع زمانی متوسلیان به شمار می رود، از جمله مواردی است که برای مخاطب ایجاد سوال می کند.

وی گفت: یکی از حسن های فیلم طراحی صحنه و لباس، گریم فوق العاده و صداگذاری مناسب است تا حدی که اگر توضیح ابتدای فیلم نبود، مخاطب احساس می کند همه تصاویر آرشیویی است؛ در حالی که در بسیاری از فیلم های دفاع مقدس می بینیم که گاف های زیادی وود دارد و حتی گریم ها نیز اصلا به شخصیت اصلی فرماندهان شباهت ندارد، همچنین بازی عالی هادی حجازی فر فیلم را کامل کرده است.

برخی سکانس های موجود در فیلم با یکدیگر تناقض دارد

این منتقد سینما با اشاره به تناقض هایی که در فیلم وجود دارد، تصریح کرد: در یک سکانس می بینیم که متوسلیان به آموزش نیروهای تحت امرش اهمیت زیادی می دهد، ولی در سکانس بعدی می بینیم که بیشتر نیروهایش شهید شده اند، قطعا این تناقض ها باعث ایجاد سوالاتی در ذهن مخاطبان می شود.

باقری خاطر نشان کرد: در سکانس های مربوط به لبنان نیز گویی یک عجله ای برای به پایان بردن فیلم وجود دارد و گویی این بخش از فیلم سرعتش نسبت به سایر بخش ها بیشتر شده، البته این تصور وجود دارد که شاید به خاطر سریع بودن اتفاقات در این کشور، فیلم نیز اینگونه آن وقایع را به تصویر کشیده است.

ساخت فیلم درباره متوسلیان از زمان ساخت آخرین روزهای زمستان مطرح بود

در ادامه نشست حبیب والی نژاد تهیه‌کننده سینما، با بیان اینکه سال ها است که در حوزه دفاع مقدس کار کرده ام و چون در جبهه ها حضور داشته ام، فعالیت در این حوزه را دوست دارم، گفت: از زمانی که در روایت فتح و گروه حماسه رسانه ملی فعالیت می کردیم، درباره شخصیت ها و وقایع جنگ بررسی هایی را انجام می دادیم و حتی سال ها قبل درباره شهید همت و حسن باقری کار کردیم و از همان زمان نیز ساعت ها با محمدحسین مهدویان درباره شخصیت متوسلیان صحبت می کردیم. به عبارت دیگر ساخت فیلمی درباره متوسلیان از همان سال ها دغدغه مان بود.

وی اظهار داشت: شخصیت و زندگی فرماندهان جنگ به گونه ای است که می خواهیم بیشتر درباره آنها بدانیم و زمانی که فیلم آخرین روزهای زمستان را درباره حسن باقری ساختیم، سال ها بود که درباره این شخصیت بحث می کردیم. البته برای ساخت ایستاده در غبار 2 سال تحقیق کردیم و لحظه به لحظه زندگی وی مرور و بررسی شد.

هیچ محدودیتی برای به تصویر کشیدن مقاطع مختلف دوران دفاع مقدس در فیلم وجود نداشت

تهیه کننده «ایستاده در غبار» افزود: بعد از ساخت سریال حسن باقری تصمیم به ساخت فیلم سینمایی با موضوع متوسلیان کردیم؛ چرا که وقتی وارد دوران شهید باقری شدیم، قطعا باید درباره متوسلیان نیز اطلاعات پیدا می کردیم و بنای ساخت این فیلم از همان جا زده شد.

والی نژاد با بیان اینکه برای نسل جوان دانستن درباره افراد خارق العاده دوران دفاع مقدس جذاب است، خاطر نشان کرد: وقتی قرار است کاری تولید شود، طبیعتا تصمیم گیرنده درباره کار، کارگردان خواهد بود و اینکه برخی از وقایع آن زمان مانند آزادسازی خرمشهر در فیلم آنگونه که باید به تصویر کشیده نشده، خواست کارگردان بوده، در حالی که شرایط این کار فراهم بوده است. در حقیقت این نوع روایت از وقایع دفاع مقدس به فیلم کمک بیشتری کرده است.

هیچ تحقیق شخصی درباره شخصیت متوسلیان نداشتم

هادی حجازی فر در بخش پایانی مراسم با بیان اینکه آخرین نفری بودم که به گروه ملحق شدم، گفت: به همین دلیل فرصت تحقیق شخصی درباره متوسلیان را نداشتم و تنها سعی کردم متوسلیانی که در فیلمنامه است را بازی کنم؛ البته برای طبیعی بودن حرکات بدن و ایستادنم از عکس های متوسلیان استفاده کردم.

وی ادامه داد: متوسلیان نیز مانند همه آدم هاسی دوران دفاع مقدس است و معتقدم اگر فرصتی برای تحقیق درباره شخصیت وی داشتم، شاید نمی توانستم به این خوبی نقشم را بازی کنم؛ چرا که تلاش برای بهتر کردن موقعیت نزدیک شدن بازیگر به موقعیت را از بین می برد. «ایستاده در غبار» باعث نزدیکی مردم به یکدیگر شد

بازیگر نقش متوسلیان گفت: در همه اکران های فیلم در شهرهای مختلف حضور داشتم و می دیدم که آدم ها با پوشش های مختلف واکنش یکسانی نسبت به این فیلم دارند و علی رغم اینکه در فوتبال و سیاست دو قطب در کشور داریم، ولی حس می کنم «ایستاده در غبار» مردم را به یکدیگر نزدیک کرد.

حجازی فر خاطر نشان کرد: تلاش می کنم از متوسلیان فاصله بگیرم تا بتوانم نقش های دیگرم را بازی کنم، با این حال هر خبری که درباره وی در رسانه ها منتشر می شود را دنبال می کنم و امیدوارم به زودی این انتظار با زنده برگشتن متوسلیان به پایان برسد.

گفتنی است در ششمین روز از برگزاری سلسله نشست‌های نقد و بررسی فیلم‌های بخش مسابقه ایران چهاردهمین جشنواره فیلم مقاومت، نشست نقد و بررسی سه فیلم سینمایی «شهید بروجردی»، «تا دور دست» و «اروند» به ترتیب در ساعت‌های 18، 19 و 20 در محل پردیس ملت برگزار خواهد شد.