روزنامه ایران: با بهبود فرآیندهای گمرکی و به‌کارگیری روش‌های نوین، میزان کشف کالاهای قاچاق نیز به میزان چشمگیری افزایش یافته است به طوری که رئیس‌کل گمرک ایران دراین باره از رشد 80 درصدی کالاهای قاچاق کشف شده در چهار ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهد. ارزش مجموع کالاهای قاچاق کشف شده در چهار ماه نخست امسال ۶۰۰ میلیارد ریال بوده که معادل مجموع کشفیات سال 1392 بوده است.
دولت عزم خود را برای جلوگیری از میلیاردها دلار کالای قاچاقی که وارد یا خارج می‌شود، جزم کرده است. هرچند آمار دقیقی درخصوص میزان قاچاق کالا وجود ندارد، اما برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد که درسال‌های گذشته سالانه بین 20 تا 25 میلیارد دلار انواع کالا به کشور قاچاق می‌شده است که البته با اجرای برنامه‌های ویژه نرم افزاری و سخت افزاری در بخش‌های مختلف و دستگاه‌های ذیربط، هم‌اکنون حجم آن حدود 10 میلیارد دلار کاهش یافته است ولی واقعیت این است که همچنان عدد باقی مانده بسیار بزرگ است و از ناحیه آن زیان سنگینی به اقتصاد ایران وارد می‌شود. درکنار میلیون‌ها شغلی که بواسطه ورود کالای قاچاق در داخل کشور از دست می‌رود، واحدهای تولیدی بسیاری نیز توانایی رقابت خود را از دست می‌دهند و تولید ملی تضعیف می‌شود.
هم‌اکنون کالای قاچاق از دو مسیر وارد کشور می‌شود که یکی مبادی غیررسمی شامل اسکله‌های غیرمجاز و ورود از طریق کوله بران می‌شود. دراین بخش به دلیل وجود مرزهای طولانی ایران با همسایگان خود در عمل امکان کنترل ورود و خروج وجود ندارد و قاچاقچیان با استفاده از کوله بران و چهارپایان از مناطق صعب العبور اقدام به ورود کالای قاچاق می‌کنند. اسکله‌های غیرمجاز نیز یکی از راه‌های ورود غیررسمی کالا به کشور است که در نبود نظارت انبوه کالاهای غیررسمی را بدون پرداخت حقوق گمرکی وارد کشور می‌کنند.
اما مسیر دومی که ازآن کالای قاچاق وارد کشور می‌شود و البته درمقایسه با مسیر دیگر سهم کمتری دارد، مبادی رسمی یا همان گمرکات اجرایی کشور است. از آنجا که درگمرک به دلیل وجود نداشتن تجهیزات نوین کنترلی امکان بررسی و شناسایی دقیق کالاهای عبوری وجود ندارد، برخی از سودجویان در لابلای کالاهای وارداتی خود، کالای قاچاق وارد می‌کنند.
درواقع دراین مسیر سودجویان با ارائه اظهارنامه‌های غیرواقعی در قالب محموله‌های مجاز اقدام به قاچاق می‌کنند که بخشی از این کالاهای قاچاق مجاز و بخشی دیگر غیرمجاز است.
به این معنا که گاهی کالاهایی که برای ورود منع قانونی ندارد برای فرار از پرداخت حقوق دولتی و عوارض در قالب کالاهای دیگری که ارزش گمرکی کمتری دارد وارد و اظهار می‌شوند. بخشی دیگر نیز کالاهایی است که براساس قوانین و مقررات اجازه ورود و توزیع ندارند و به‌طور معمول با جاسازی میان سایر کالاها وارد کشور می‌شوند.
برهمین اساس طی سال‌های اخیر دولت تلاش زیادی برای جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق به کشور کرده است که شامل نظارت فیزیکی و کنترل در مرزها و بازرسی دقیق‌تر کالاهای ورودی از طریق گمرکات اجرایی می‌شود. به همین دلیل دولت استفاده از ابزارهای الکترونیک را انتخاب کرده است تا با تکیه بر آن امکان شناسایی دقیق‌تر محموله‌های ورودی فراهم شود.
برقراری گمرک الکترونیک از جمله مهم‌ترین طرح‌هایی است که در زمینه شفافیت در رویه‌های مختلف تجارت خارجی اجرایی شده است به طوری که با تکیه بر سامانه‌های الکترونیکی جدید امکان شناسایی کالای قاچاق در کمترین زمان ممکن فراهم شده است. بدین ترتیب با برقراری ارتباط الکترونیکی گمرک با نیروی انتظامی از طریق سامانه جامع گمرکی، امکان شناسایی کالای قاچاق آسان‌تر و سریع‌تر شده است.
شرایط به گونه‌ای شده است تا امکان تفکیک کالای قاچاق ازغیرقاچاق به صورت لحظه‌ای و تنها در 30ثانیه تا یک دقیقه انجام شود، بنابراین به کمک سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجاری فرامرزی و بهره‌گیری از هوش مصنوعی عملیات مبارزه با قاچاق کالا در سرتاسر کشور وارد مرحله جدیدی شده است. با افزایش قدرت نظارتی گمرک و امکان رهگیری کالای قاچاق تا مرحله عرضه و با توجه به امکان حسابرسی بعد از ترخیص، ریسک تخلف نیز افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است.
البته همانگونه که اشاره شد، حتی به‌کارگیری این نوع روش‌های نوین نیز نمی‌تواند ورود کالای قاچاق را به صفر برساند. درواقع سود قاچاق برای قاچاقچیان آنقدر بالاست که به هیچ عنوان حاضر به توقف آن نیستند. از سوی دیگر افزایش نظارت‌ها و بازرسی‌ها در مبادی رسمی باعث از بین رفتن کامل پدیده قاچاق نمی‌شود، چرا که قاچاقچیان همچنان با بهره‌گیری از مسیرهای غیررسمی در چهار جهت جغرافیایی کشور کار خود را دنبال می‌کنند.
برهمین اساس کارشناسان معتقدند تا زمانی که بسترهای ورود و مهمتر از آن توزیع و عرضه کالای قاچاق در کشور از بین نرود، قاچاق میهمان سفره ایرانیان خواهد بود. به اعتقاد صاحبنظران، برخورد و مقابله با قاچاق باید به گونه‌ای باشد که امکان عرضه آن در بازار خرد وجود نداشته باشد. این درحالی است که هم‌اکنون بخشی از ویترین فروشگاه‌های کشور را کالاهایی تشکیل می‌دهد که بدون پرداخت هیچ گونه حقوق وبدون عبور از فیلترهای نظارتی و سلامتی عرضه می‌شود.
با وجود این می‌توان امیدوار بود که اقدامات جدید دولت برای افزایش نظارت‌ها در مبادی رسمی کشور از میزان ورود کالاهای قاچاق بکاهد، اما همچنان ریشه کنی پدیده قاچاق به همکاری تمام دستگاه‌ها و همچنین فرهنگ‌سازی در سطح جامعه برای نخریدن این نوع کالاها نیاز دارد.
ارسال پیامک برای مبارزه با قاچاقچیان
با این حال طرح‌های جدید دولت عرصه را بر قاچاقچیانی که از مبادی رسمی اقدام به قاچاق می‌کنند، تنگ‌تر کرده است. با به‌کارگیری سامانه‌های جدید در گمرک اطلاعات تمام اسناد عبوری به صورت دقیق ثبت و ذخیره می‌شود و برای ارائه اطلاعات لازم جهت شناسایی کالای قاچاق از غیر قاچاق و همچنین استعلام سریع و دقیق اسناد، سیستم پیام کوتاه ایجاد شده است. بدین صورت که نیروی انتظامی براساس دسترسی‌های مشخص می‌تواند با استفاده از سامانه پیام کوتاه اقدام به ارسال شماره پته (حواله کالا) یا شماره خودرو کرده و به صورت آنی پاسخ استعلام مربوطه را دریافت کند. در صورت صحت، اصالت اطلاعات مربوطه به تفکیک نوع خودرو، نوع کالا و مشخصات کالا نمایش داده شده و در صورت عدم صحت پیغام هشدار به نیروی انتظامی ارسال می‌شود.
این قابلیت علاوه بر تلفن همراه با استفاده از شبکه‌های هوشمند و استفاده از رایانه نیز وجود دارد و جهت هر استعلام می‌توان با در اختیار داشتن اطلاعاتی مانند شماره پته یا شماره کوتاژ یا شماره خودرو جست‌وجو کرد.
این سامانه درخصوص محموله‌های ترانزیتی نیز قابلیت‌های مشابهی دارد. زمانی که خودروی دارای محموله ترانزیتی از مبدأ حرکت می‌کند، چند روز براساس فاصله بین گمرکات فرصت دارد تا محموله خود را به گمرک مقصد تحویل داده یا از مرز خارج کند. در صورتی که نیروی انتظامی به یک محموله ترانزیتی مشکوک شود موضوع را از طریق پیامک استعلام و سامانه جامع گمرکی در صورت صحت محموله ترانزیتی اطلاعات کامل محموله یا گذر از مهلت قانونی را در اختیار نیروی انتظامی قرار می‌دهد و در غیر این صورت پیام صادر می‌شود.
راستی‌آزمایی هوشمند عملکرد تجار
یکی دیگر از امکاناتی که اخیراً از آن رونمایی شده راستی‌آزمایی عملکرد تجار براساس ویژگی‌های اطلاعاتی و الگوریتم هوشمند است. با توجه به بهره‌برداری نهایی از سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی و سامانه جامع امور گمرکی امکان دسترسی به داده‌های زنجیره تأمین و راه‌اندازی مرکز داده کلان ممکن شده است.
براساس قابلیت‌های جدیدی که با بهره‌برداری از فاز اول سامانه هوشمند مدیریت ریسک فراهم شده است امکان راستی آزمایی عملکرد تجار براساس ویژگی‌های اطلاعاتی و الگوریتم‌های هوشمند در کلیه مراحل فرآیند ترخیص به وجود آمده است.
از آنجایی که برخی از بنادر ورودی کشور به‌عنوان مناطق ویژه مشمول قوانین کنترلی گمرکی نیستند جهت اطمینان از خروج کالا فقط از مبادی رسمی ورودی و خروجی تحت نظر گمرک، تفاهمنامه‌ای ما‌بین نیروی انتظامی و گمرک منعقد شده است تا برای شناسایی کالای قاچاق از غیرقاچاق و جهت استعلام سریع و دقیق اسناد گمرکی، در سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی گمرک دسترسی لازم به مأموران نیروی انتظامی ایجاد شود.
در فاز اولیه این دسترسی، نیروی انتظامی براساس دسترسی‌های مشخص با استفاده از سامانه پیام کوتاه اقدام به بررسی اطلاعات و اسناد پروانه‌های خروجی می‌کند و به‌صورت آنی استعلام مربوطه در صورت صحت، اصالت اطلاعات مربوطه به تفکیک نوع خودرو، نوع کالا و مشخصات کالا پاسخ داده شده و در صورت عدم صحت پیغام هشدار به نیروی انتظامی داده می‌شود. در فاز دوم نیز امکان تعیین و اعلام وسایل حامل، کالاها و افراد پرریسک به نیروی انتظامی فراهم خواهد شد.