روزنامه ایران: وزیر ارتباطات با اشاره به اینکه شبکه ملی اطلاعات تکلیف بر زمین مانده برنامه چهارم توسعه بود، افزود: کسانی که بیشترین حمله را به وزارت ارتباطات داشتند، در زمان مدیریت خود کوچک‌ترین قدمی برای ایجاد این شبکه برنداشتند.محمود واعظی در مراسم افتتاح فاز نخست شبکه ملی اطلاعات با بیان اینکه شبکه ملی اطلاعات که امروز به بهره‌برداری رسید، تکلیف جدید این وزارتخانه نبود، افزود: کسانی که در دولت یازدهم بیشترین حمله را درباره ایجاد شبکه ملی اطلاعات به وزارت ارتباطات داشتند، اتفاقاً کسانی بودند که در دولت قبل مدیر بودند و در زمان مدیریت خود کوچک‌ترین قدمی برای ایجاد این شبکه برنداشتند اما دولت تدبیر و امید در ابتدای کار، این طرح را در اولویت خود قرار داد.وزیر افزود: کاربران باید بدانند که تبلیغات برخی در مورد محدودیت شبکه ملی اطلاعات صحیح نیست و با این شبکه می توان نسبت به آنچه که قبلاً دریافت می‌کردید محتوای بیشتر را با سرعت بالاتر و تعرفه پایین‌تر دریافت کرد. دستاورد « شبکه ملی اطلاعات» افزایش تولید محتوا است در مراسم رونمایی از فاز نخست شبکه ملی اطلاعات نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات و رئیس
سازمان فناوری اطلاعات به ارائه گزارش کاملی از روند طراحی و اجرای شبکه ملی اطلاعات پرداخت. جهانگرد با اشاره به رویکرد مثبت دولت تدبیر و امید در طراحی هر چه سریعتر این شبکه گفت: طبق قانون برنامه پنجم توسعه، شبکه ملی اطلاعات باید شکل می‌گرفت که در طی دو سال و نیم گذشته طی جلسات مختلف زیرنظر مستقیم وزیر ارتباطات در این زمینه اقدام هایی صورت گرفت.وی با بیان فرآیند طراحی و تدوین برنامه اقدام شبکه ملی اطلاعات افزود: دستاورد این شبکه افزایش تولید محتوای بومی و امنیت است و امیدواریم این اصولی که برای شبکه در نظر گرفته شده را به انجام برسانیم و با امکانات فراهم شده ، نسبت ترافیک داخل به خارج افزایش یابد.جهانگرد افزود: با اقدام‌های در دست اجرا امیدواریم هزینه خانوار کاهش یافته و میزان دسترسی افزایش یابد. وی با اشاره به استدلال شبکه نیز گفت: از نظر فنی، حقوقی و بین‌المللی به سطحی رسیدیم که تمام مدیریت در داخل انجام می‌شود.
سرانجام بعد از گذشت 10 سال از مطرح شدن طرح شبکه ملی اطلاعات، بالاخره فاز اول این شبکه روز گذشته و همزمان با آغاز هفته دولت در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و با حضور اسحاق جهانگیری معاون اول ریاست جمهوری، محمود واعظی وزیر ارتباطات، ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی، مدیران اپراتورها و ... افتتاح شد. یک روز قبل از افتتاح رسمی فاز اول شبکه ملی اطلاعات با نام اختصاری «شما»، حسن روحانی، رئیس جمهوری در جلسه شورای عالی فضای مجازی، طراحی و اجرای این شبکه عظیم اطلاعاتی توسط نیروهای توانمند داخلی را اقدامی ارزشمند و گامی مهم در مسیر دسترسی همگانی به اطلاعات و تسهیل و تسریع روند توسعه دانسته بود.
چرایی راه‌اندازی یک شبکه ملی
در یک ماه اخیر بارها و بارها از زبان وزیر ارتباطات و معاونان وی زمزمه راه‌اندازی فاز اول شبکه ملی اطلاعات شنیده شده بود. طرح تاریخی‌ای که در دولت نهم کلید خورد اما در نهایت مانند اکثر طرح‌های حوزه ICT ناتمام باقی ماند و تعیین سرنوشت آن برای دولت یازدهم به ارث گذاشته شد. اما شبکه ملی اطلاعات چیست؟ چرا و براساس چه نیازی شبکه ملی اطلاعات در کشور راه‌اندازی شده است؟ این شبکه چه مزیت‌هایی برای کاربران و اپراتورهای ارتباطی به همراه خواهد داشت؟ آیا این شبکه محدودیتی در دسترسی کاربران به شبکه اینترنت بین‌الملل ایجاد می‌کند؟
شبکه ملی اطلاعات از هفته‌ها پیش کارش را با تبلیغات و شعارهای گوناگونی مانند «دسترسی آزاد و ارزانتر مردم به اینترنت» یا اینکه «شما شبکه ملی اطلاعات هستید » شروع کرده است. اپراتورهای ارتباطی نیز حالا به مزیت‌هایی که این شبکه برای کاربرانشان به همراه دارد، از کمک‌های این شبکه به بالا بردن کیفیت خدماتشان می‌گویند. محمود واعظی، وزیر ارتباطات اعلام می‌کند که مردم در شبکه ملی اطلاعات محدودیت سرعت ندارند و می‌توانند از همه امکانات این شبکه مانند دسترسی سریعتر و با کیفیت‌تر به محتوای داخلی استفاده کنند. همچنین اطلاعات خود را در بستر این شبکه با امنیت بالاتری رد و بدل کنند. وزیر ارتباطات بر این باور است که با راه‌اندازی فاز اول شبکه ملی اطلاعات این شبکه تازه متولد می‌شود و باید با گذشت زمان و گذراندن فازهای خود مراحل رشدش را تکمیل کند.مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، به عنوان مجری طرح شبکه ملی اطلاعات نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» بر این باور است که دستاورد نهایی فاز نخست شبکه ملی اطلاعات برای کاربران نهایی دسترسی به ارتباطات داخلی با سرعت بالا است. محمد جواد آذری جهرمی با اشاره به قانون برنامه پنجم می‌گوید: «۶۰ درصد
خانوار ایرانی باید به پهنای باند پرسرعت با قیمت مناسب دسترسی داشته باشند و در کنار آن شاهد حضور دیتاسنترهای داخلی (مراکز داده) باشیم. برای دسترسی به این هدف مهم وزارت ارتباطات دست به تغییرات گسترده در بخش زیرساخت ارتباطی کشور زده است. از جمله تصویب مصوبه 237 توسط رگولاتوری برای کاهش قیمت اینترنت و جدا‌سازی اینترنت داخلی از خارجی، که در واقع با این کار می‌توان گفت زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شد. همچنین با راه‌اندازی مراکز تبادل اطلاعات داخلی(IXP) در ۴ نقطه کشور، یکی از هسته‌های اصلی شبکه ملی اطلاعات را نیز راه‌اندازی کردیم تا ترافیک داخلی را به شکل منظمی مدیریت کنیم که نتیجه این کار هم دسترسی آسانتر، ارزانتر و با کیفیت کاربران به محتوای داخلی است.» جهرمی در گفت‌و‌گو با «ایران» به مزیت‌های شبکه ملی اطلاعات برای اپراتورهای ارتباطی کشور نیز اشاره می‌کند و از واگذاری «فیبر تاریک» به آنها در راستای توسعه این شبکه و همچنین رقابت سالم در فضای ICT خبر می‌دهد. وی در توضیح فیبر تاریک می‌گوید: «فیبر تاریک یک اصطلاح است و به این معنی است که ما با کمک امکانات خود مسیرهای فیبر نوری را به اپراتورهای تلفن همراه و
دارندگان پروانه FCP واگذار می‌کنیم تا آنها روی این فیبرها تجهیزاتشان را نصب کرده و سرویس‌های با کیفیت خود را به کاربران نهایی ارائه دهند.» به باور وی با این کار دیگر اپراتورهای ارتباطی نیاز ندارند برای فیبرکشی در کشور سرمایه‌گذاری هنگفتی انجام دهند و به جای آن می‌توانند بر ارائه سرویس با کیفیت و پرسرعت روی فیبر نوری تمرکز کنند. براساس اظهارات وی در یک ماه آینده فرآیند واگذاری و تجاری‌سازی فیبرهای تاریک در شبکه انتقال کشور نهایی خواهد شد. در گفت‌و‌گوهای مختلف مدیران وزارت ارتباطات در چند روز گذشته آنها روی یک حرف پافشاری دارند و آن اینکه با شبکه ملی اطلاعات کاربران با سرعت و کیفیت بالا و در مقابل قیمت مناسب‌تر به اینترنت دسترسی خواهند داشت. اما در صورتی وزارت ارتباطات می‌تواند به این هدف خود برسد که محتوای با کیفیت و کاربردی داخلی در اختیار کاربران قرار بگیرد. بزرگترین عامل رشد تولید محتوا در کشور توسعه اینترنت ارزان و باکیفیت است و وزارت ارتباطات امیدوار است با راه‌اندازی فاز اول شبکه ملی اطلاعات و در راستای آن جدا‌سازی ترافیک داخلی از خارجی و کاهش قیمت اینترنت به تولید‌کنندگان محتوا کمک کند تا محتوای
کاربردی و قابل قبولی را در بستر شبکه داخلی کشور در اختیار کاربران ایرانی بگذارند.
انتخاب نام اشتباه و دردسرهای چند ساله
اما شبکه ملی اطلاعات از کجا آمده است. جرقه اولیه راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را «عبدالمجید ریاضی» معاون وزیر ارتباطات دولت نهم یعنی «محمد سلیمانی» زد. البته او در نخستین گام برای راه‌اندازی این شبکه یک نام پرحاشیه یعنی «اینترنت ملی» را انتخاب کرد. نامی که تاکنون دردسرهای زیادی را چه برای دولت نهم و دهم و چه دولت یازدهم به‌دنبال داشته است. نخستین دردسر این نام هم تصور قطع دسترسی به اینترنت بین‌المللی برای کاربران نهایی بوده است. هرچند وزارت ارتباطات دولت یازدهم با تغییر ساختار مفهومی این شبکه تاکنون سعی داشته ثابت کند که داشتن شبکه ملی اطلاعات به معنی قطع دسترسی کاربران به شبکه اینترنت جهانی نیست.
طرح شبکه ملی اطلاعات در زمستان سال 85 و همزمان با بحث بودجه سال 86 در مجلس هشتم مطرح شد. در نهایت نیز کمیسیون صنایع و معادن این مجلس، بودجه‌ای 10 میلیارد تومانی برای اینترنت ملی کشور در نظر گرفت. البته بعد از بررسی‌های کمیسیون تلفیق به دلیل مبهم بودن مفهوم اینترنت ملی این طرح در این مجلس به تصویب نرسید. اما این به معنی بسته شدن پرونده شبکه ملی اطلاعات نبود، چرا که درست چند ماه بعد، یعنی در خرداد سال 86 هیأت وزیران دولت نهم، برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری این شبکه را در سال‌های 86 تا88 تصویب کرد. براساس این برنامه، به شرکت مخابرات ایران به همراه شرکت‌های مخابراتی وابسته و شرکت‌های مخابراتی استانی تکلیف شد که در طول سال‌های 86 تا 87 تا مبلغ 5هزار و 660میلیارد ریال، از منابع داخلی خود را برای ایجاد شبکه ملی اینترنت سرمایه‌گذاری کنند. در ادامه این تصمیم، در مرداد ماه سال 86 شورای اقتصاد با درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درآن زمان، درخصوص سرمایه‌گذاری در طرح شبکه ملی اطلاعات، به مبلغ 350میلیارد تومان موافقت کرد. همچنین در قانون برنامه پنجم توسعه، این شبکه به عنوان یکی از زیرساخت‌ها و
شاخص‌های توسعه فناورانه و تکنولوژیک در کشور مطرح شده است. همچنین در ماده 46 این برنامه دولت و در رأس آن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف شده است تا شبکه ملی اطلاعات را ایجاد و توسعه دهد. این شبکه اطلاعاتی باید امن و پایدار، متناسب با موازین شرعی باشد و پهنای باندی در حد استانداردهای جهانی داشته باشد تا در پرتو آن در پایان برنامه ایران در رتبه دوم منطقه قرار گیرد. برنامه پنجم توسعه کلیتی از ایده شبکه ملی اطلاعات را مطرح می‌کند و تهیه آیین‌نامه اجرایی و مشخصه‌های عملیاتی آن را برعهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گذارد. براساس برنامه پنجم توسعه، این شبکه باید تا پایان این برنامه و در سه فاز اصلی اجرا شود. فاز اول این شبکه شامل تفکیک شبکه‌های اینترنت و اینترانت است. فاز دوم نیز که تمامی میزبانی‌های سایت‌های اینترنتی را به داخل کشور منتقل می‌کرد باید، تا پایان سال 92 به اتمام می‌رسید. در نهایت در فاز سوم و پایانی، مدیریت بومی شبکه اینترنت در داخل کشور انجام شود. تا پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم اظهارات گوناگونی در خصوص زمان راه‌اندازی و وضعیت شبکه ملی اطلاعات شنیده شد که در حقیقت هیچ‌کدام از این
شنیده‌ها به واقعیت تبدیل نشد. حالا در سال پایانی برنامه پنجم توسعه فاز اول این شبکه در دولت یازدهم افتتاح شد.
ارثیه پرحاشیه برای دولت تدبیر و امید
همچون ده‌ها طرح نیمه کاره و ناقص، به سرانجام رسیدن طرح شبکه ملی اطلاعات نیز به دولت یازدهم و در رأس آن وزارت ارتباطات این دولت واگذار شد. مسئولان وزارت ارتباطات در سال 92 با اشاره به اینکه شبکه ملی اطلاعات معماری خاصی ندارد، اعلام کردند در تلاش برای ارائه یک معماری مفهومی در خصوص شبکه ملی اطلاعات هستند. مدل مفهومی‌ای که در سال 93 به نزاعی بین وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی به ریاست محمد حسین انتظاری در آن زمان هم تبدیل شد. در حالی که محمود واعظی در گفت‌و‌گوهای مختلف خود خبر از تهیه مدل مفهومی و ارائه گزارش‌هایی برای تصمیم‌گیری در خصوص شبکه ملی اطلاعات به این شورا می‌داد، اما محمد حسین انتظاری دبیر وقت شورای عالی فضای مجازی در گفت‌و‌گویی در آخرین روزهای سال 93 اعلام کرد که گزارش وزارت ارتباطات در خصوص این شبکه در حد پاورپوینت و بسیار کلی بوده و نمی‌توان در خصوص آن قضاوت کرد. انتقاد از شرایط راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در دوسال گذشته تنها به شورای عالی فضای مجازی به ریاست انتظاری خلاصه نمی‌شد، چرا که نمایندگان مجلس نهم نیز بارها محمود واعظی را به دلیل توسعه پهنای باند و همچنین عدم راه‌اندازی شبکه
ملی اطلاعات به مجلس فرا خواندند. انتقاد از عملکرد وزارت ICT در خصوص راه‌اندازی این شبکه آنقدر افزایش پیدا کرد تا در نهایت واعظی در پاسخ به این انتقادات در مجلس اعلام کرد که بحث شبکه ملی اطلاعات از بیش از 10 سال پیش مطرح شده و سؤال من این است که در این مدت زمان چرا هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. وزیر ارتباطات سال گذشته اعلام کرد که شبکه ملی اطلاعات به صورت پیوسته در حال تکمیل است و در واقع این شبکه مانند یک شبکه آبرسانی است که به مرور زمان وضعیت خدمت‌رسانی آن تسهیل می‌شود. همچنین چندی پیش محمود واعظی در حاشیه یکی از نشست‌های خبری خود اعلام کرد که جدا‌سازی ترافیک داخلی و خارجی براساس مصوبه 237، کاهش قیمت پهنای باند داخلی، راه‌اندازی IXP و... پازل‌های شبکه ملی اطلاعات بوده که کنار هم چیده شده‌اند و در نهایت او خبر از رونمایی از فاز اول شبکه ملی اطلاعات در هفته دولت را داد. براساس آنچه وزیر ارتباطات اعلام کرده فاز دوم این شبکه در دهه فجر و فاز سوم آن هم قبل از پایان دولت افتتاح خواهد شد.