واکاوی طرح سیسی برای حل مسئله فلسطین

اندیشکده راهبردی تبیین: در یک سال گذشته طرح‌های صلح برای حل مسئله فلسطین دوباره در رسانه‌ها و اظهار نظر سیاست‌مداران مطرح‌شده‌اند. وضعیت خاص و سرنوشت‌ساز منطقه، نزدیکی کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی، وضعیت خاص نتانیاهو در سیاست داخلی رژیم صهیونیستی، رو به تضعیف بودن جایگاه قدرت و مشروعیت محمود عباس در افکار عمومی فلسطین و تلاش برخی بازیگران منطقه‌ای برای افزایش جایگاه و نقش خود در غرب آسیا را می‌توان از اصلی‌ترین عوامل مطرح شدن طرح‌های صلح و تلاش برای آغاز گفتگو میان تشکیلات خودگردان و دولت نتانیاهو طی سال گذشته دانست. طرح‌های مطرح شده طی یک سال گذشته شامل طرح صلح عربی، طرح صلح فرانسه و طرح صلح سیسی رئیس‌جمهور مصر است. طرح صلح عربی به دلیل مطرح بودن آن از سال 2002 و مورد توجه قرار داشتن آن از سوی برخی کشورهای عربی خصوصاً عربستان سعودی مورد بررسی زیادی قرار گرفته؛ اما طرح‌های صلح فرانسه و سیسی کمتر مورد واکاوی قرار گرفته است. طرح صلح فرانسه بنا به گفته مارک آیرولت وزیر خارجه فرانسه بسیار به طرح صلح عربی نزدیک است. فرآیند طرح فرانسه به‌گونه‌ای است که ابتدا، وزرای خارجه 20 کشور و مسئولانی از اتحادیه اروپا و سازمان ملل بدون حضور طرفین مناقشه یعنی فلسطین و رژیم صهیونیستی در نشستی به بررسی این طرح خواهند پرداخت. آنگاه در نیمه دوم سال میلادی نشست‌هایی با حضور طرفین ادامه خواهد یافت. نشست نخست این طرح در حالی در نیمه خرداد امسال برگزار شد که با مخالفت شدید رژیم صهیونیستی همراه بود؛ زیرا نتانیاهو معتقد بود برای صلح باید میان فلسطینیان و این رژیم گفتگوی مستقیم انجام گیرد. طرح صلح فرانسه تفاوت‌هایی با طرح صلح عربی دارد. یکی از تفاوت‌ها این است که در طرح فرانسه به‌صراحت سخن از «احترام به حاکمیت کشور فلسطینی عاری از سلاح» به میان آمده است. ایجاد دولت فلسطینی بدون سلاح، یک امتیاز بزرگ برای صهیونیست‌ها محسوب می‌شود. همچنین در طرح فرانسه موضوعاتی چون پذیرش رژیم صهیونیستی به‌عنوان یک کشور یهودی، تأمین نیازهای امنیتی، تدوین معیارهایی توسط هر دو طرف برای تضمین امنیت رژیم صهیونیستی و مبارزه با تروریسم (مقاومت) مطرح شده است. پذیرش رژیم صهیونیستی با «هویت یهودی» در کنار اتخاذ تدابیر امنیتی و سرکوب مقاومت غزه از دیگر امتیازات این طرح برای صهیونیست‌ها است.[1] طرح سیسی از دیگر طرح‌های مورد توجه و بیان شده طی چند ماه اخیر است. طرحی که نتانیاهو علناً در اظهار نظری در تماس تلفنی خود با جان کری درباره آن گفت: «طرح عبدالفتاح سیسی رئیس‌جمهور مصر را به طرح فرانسه ترجیح می‌دهم. به عقیده من مشارکت دادن کشورهایی که از منطقه فاصله دارند (طرح فرانسه)، در روند صلح بی‌فایده است بلکه بایستی کشورهای منطقه در این امر مشارکت داشته باشند و من به روند صلحی تمایل دارم که طی آن کشورهای منطقه برای پیشبرد روند عادی سازی روابط با اسرائیل و مذاکرات بین اسرائیل و فلسطینیان اقدام کنند.»[2] در ادامه این یادداشت به بررسی چیستی طرح صلح سیسی، هدف رئیس‌جمهور مصر از این طرح و پیامدهای آن بر آینده فلسطین و رژیم صهیونیستی پرداخته خواهد شد. خواسته ژنرال سیسی از مطرح نمودن طرحی متفاوت و سازشی که آن را «صلح گرم» نامیده است، ادامه دادن راه انور سادات و دستیابی به صلحی جدید با توسعه و گسترش کمپ دیوید است. 1- ژنرال سیسی به دنبال «کمپ دیوید گرم» ژنرال سیسی در سخنرانی اخیر خود در نشست سران کشورها در سازمان ملل، به‌صراحت از صلح گرم با رژیم صهیونیستی سخن گفت. سیسی در آن سخنرانی با مطرح نمودن لزوم توسعه کمپ دیوید نشان داد که به دنبال به سرانجام رسیدن عادی سازی و صلح میان اعراب و رژیم صهیونیستی و در دست گرفتن طرح صلح میان فلسطین و رژیم اشغالگر قدس است. منظور ژنرال سیسی از صلح گرم، تکمیل کمپ دیوید و نقش آفرینی مصر در پایان بخشیدن به مسئله فلسطین از طریق راه حل دو دولت و یا اصلاح طرح صلح عربی است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که بر اساس یکی از تعهدات مصر در کمپ دیوید این کشور موظف به استمرار صلح و توسعه آن میان جهان عرب و رژیم صهیونیستی است که این موضوع بارها مورد اشاره سیسی هم قرار گرفته است.[3] در متن توافق کمپ دیوید به‌صراحت آمده است: «مصر و اسرائيل اين موافقت‌نامه را نه‌تنها موجب برقراري صلح و همكاري ميان خود مي‌دانند، بلكه آن را پايه و اساس صلح و همكاري اسرائيل با همسايگان عرب خود بشمار آورده، بدين وسيله اسرائيل آمادگي خود را براي امضاي ديگر موافقت‌نامه‌های صلح با ديگر كشورهاي عربي اعلام مي‌كند»[4] برخی سایت‌های عربی طی گزارش‌هایی طرح پیشنهادی سیسی به تل‌آویو را بسیار متفاوت از طرح صلح عربی می‌دانند. بر اساس طرح سیسی برای حل دو موضوع اختلافی یعنی کرانه باختری و بازگشت آوارگان راه حل‌های عجیبی پیشنهاد شده است. بر اساس این تمام طرح کرانه باختری بخشی از کشور فلسطین نخواهد بود و دولت فلسطینی شامل بخشی از صحرای سینا، صحرای نقب و نوار غزه خواهد بود. هم‌چنین بخش‌هایی از کرانه باختری (به‌جز شهرک‌ها) در قالب یک دولت خودمختار در اختیار فلسطینیان خواهد بود. بر اساس گزارش سایت «نیوز 1»، این طرح نخستین بار از سوی ژنرال گیورا آیلاند رئیس شورای امنیتی داخلی رژیم صهیونیستی و پژوهشگر مرکز امنیت داخلی رژیم صهیونیستی (INSS) در سال 2010 مطرح شده است.[5] متی دیوید افسر سابق اطلاعات نظامی رژیم صهیونیستی در خصوص طرح سیسی در یادداشتی فاش نمود بر اساس این طرح 1600 کیلومتر مربع از اراضی صحرای سینا به فلسطینی‌ها خواهد رسید که بر اساس آن وسعت غزه کنونی به پنج برابر افزایش خواهد یافت و در مقابل محمود عباس از خواسته‌های خود مبنی بر بازگشت رژیم صهیونیستی به مرزهای 1967 و پذیرش حق بازگشت آوارگان صرف نظر خواهد نمود. هم‌چنین متی دیوید در متن خود از تشکیل حکومت خودمختار در بخشی از کرانه باختری سخن گفته است. این ژنرال صهیونیستی به طرح گیورا آیلند هم اشاراتی داشته است و معتقد است بر اساس آن طرح که به طرح سیسی نزدیک است 720 کیلومتر مربع از صحرای سینا به فلسطینیان واگذار خواهد شد.[6] به‌طور خلاصه می‌توان خواسته سیسی از مطرح نمودن طرحی متفاوت و سازشی که آن را «صلح گرم» نامیده است را ادامه دادن راه انور سادات و دستیابی به صلحی جدید با توسعه و گسترش کمپ دیوید دانست. سیسی به دنبال دست‌یابی به جایگاه پیشین مصر در جهان عرب و منطقه با استفاده از پایه‌های موجود سازش کمپ دیوید است. در متن توافق کمپ دیوید به‌صراحت آمده است: «مصر و اسرائيل اين موافقت‌نامه را نه‌تنها موجب برقراري صلح و همكاري ميان خود مي‌دانند، بلكه آن را پايه و اساس صلح و همكاري اسرائيل با همسايگان عربش بشمار آورده، بدين وسيله اسرائيل آمادگي خود را براي امضاي ديگر موافقت‌نامه‌های صلح با ديگر كشورهاي عربي اعلام مي‌كند.» 2- طرح سیسی برای تل‌آویو؛ ابزاری راهبردی یا تاکتیکی؟ رفتار سیسی و دولت وی در تقابل با مقاومت حماس به بهانه ضدیت با اخوان المسلمین و اتهام ترور هشام برکات دادستان کل مصر به حدی به مذاق صهیونیست‌ها خوش آمده است که نشریه اکونومیست به نقل از یک افسر رژیم اشغالگر نوشت دشمنی سیسی با حماس بیش از دشمنی این رژیم یا این جنبش مقاومت اسلامی است.[7] سخنان لیبرمن وزیر جنگ جدید این رژیم در کنست و معرفی مصر به‌عنوان مهم‌ترین هم‌پیمان تل‌آویو در منطقه، سفر سامح شکری به سرزمین‌های اشغالی و دیدار با نتانیاهو در منزلش و متقابلاً حضور نتانیاهو در سفارت مصر در تل‌آویو به بهانه برگزاری مراسم سال روز استقلال مصر مجموعه پیام‌هایی است که نشان دهنده نزدیکی رژیم صهیونیستی و مصر در ماه‌های اخیر است. در سفر سامح شکری به سرزمین‌های اشغالی، نتانیاهو در دیدار با او با اشاره به هم‌پیمانی و هماهنگی میان مصر و این رژیم در انجام اقداماتی علیه تونل‌های غزه و مبارزه با گروه‌های مسلح در صحرای سینا خواهان تداوم روابط و عدم اکتفا به صلح سرد شد. اشاره نتانیاهو به صلح گرم و حمایت از نقش مصر برای تحقق مذاکرات میان این رژیم و تشکیلات خودگردان به‌خوبی نشان می‌دهد که نتانیاهو به دنبال بهره‌گیری از طرح سیسی است. اوج حمایت نتانیاهو از طرح سیسی در تماس تلفنی وی با جان کری بود که گفت: «طرح عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر را به طرح فرانسه ترجیح می‌دهم به عقیده من مشارکت دادن کشورهایی که از منطقه فاصله دارند، در روند صلح بی‌فایده است بلکه بایستی کشورهای منطقه در این امر مشارکت داشته باشند و من به روند صلحی تمایل دارم که طی آن کشورهای منطقه برای پیشبرد روند عادی سازی روابط با اسرائیل و مذاکرات بین اسرائیل و فلسطینیان اقدام کنند» طرح سیسی و حمایت تل‌آویو از آن را به دو گونه می‌توان تحلیل نمود. تحلیل نخست آن است طرح سیسی با آنکه حق تداوم اشغالگری صهیونیست‌ها در مناطق خارج از 1948(شهرک‌های ساخته شده) را امکان‌پذیر می‌سازد و دیگر مناطق کرانه باختری تنها در حد یک حکومت خودمختار فلسطینی (نه دولت فلسطینی) باقی خواهد ماند، اما حمایت تل‌آویو از سیسی به‌منظور ارائه جایگزینی برای طرح فرانسه و خارج شدن این رژیم از فشارهای بین‌المللی است و تل‌آویو اعتقادی به این طرح و به سرانجام رساندن پیشنهاد سیسی ندارد. اما تحلیل دوم برخلاف تحلیل اول نشان از آن دارد که طرح سیسی موضوعی جدی و برنامه ریزی شده از سوی برخی کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی به‌منظور تکمیل کمپ دیوید و عادی سازی روابط است. گزاره‌های اثباتی این تحلیل عبارت‌اند از تغییر ژئوپلیتیک صحرای سینا طی دو سال گذشته، ارائه شدن این طرح از سوی مراکز تصمیم‌ساز و پژوهشگران صهیونیستی پیش از 2010 و تلاش جدی سیسی برای اجرای این طرح. مرکز امنیت داخلی رژیم صهیونیستی (INSS) در گزارشی آورده است همان‌گونه که انور سادات در شرایط و زمان سخت داخلی و اقتصادی طرح صلح را مطرح نمود، سیسی همانند سادات در زمانی که مصر شاهد رکود کامل است، از تلاش برای آغاز مذاکرات میان تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی بر طبق طرحی جدید سخن می‌گوید. این مرکز پژوهشی صهیونیستی طرح ابتکاری سیسی را بهتر از طرح فرانسه معرفی می‌نماید و پذیرش این طرح را مقدمه‌ای برای ایجاد ثبات کامل در منطقه می‌داند و به دلیل عدم نشان دادن تمایل جدی از سوی نتانیاهو نسبت به ابتکار سیسی، وی را مورد انتقاد قرار می‌دهد و حمایت کنونی دولت تل‌آویو از طرح سیسی را ناکافی می‌داند.[8] 3- جمع‌بندی بررسی و واکاوی طرح ابتکاری سیسی نشان می‌دهد این پیشنهاد خیانت بزرگی به آرمان فلسطین است. خواسته ژنرال سیسی از مطرح نمودن طرحی متفاوت و سازشی که آن را «صلح گرم» نامیده است، ادامه دادن راه انور سادات و دستیابی به صلحی جدید با توسعه و گسترش کمپ دیوید است. سیسی به دنبال دست‌یابی به جایگاه پیشین مصر در جهان عرب و منطقه غرب آسیا با استفاده از پایه‌های سازش کمپ دیوید است. به نظر می‌رسد حمایت نتانیاهو و تل‌آویو از طرح سیسی هم تاکتیکی برای ارائه جایگزین طرح فرانسه و خارج شدن این رژیم از فشارهای بین‌المللی است و هم راهبردی جدی و برنامه ریزی شده از سوی پژوهشگران و مراکز تصمیم‌ساز رژیم اشغالگر و برخی کشورهای عربی به‌منظور تکمیل کمپ دیوید و عادی سازی روابط می‌باشد.

[1] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «طرح صلح فرانسه و تهدیدات پیش روی انتفاضه قدس»، اندیشکده راهبردی تبیین، اردیبهشت 95. [2] «نتانیاهو: طرح صلح السیسی را به طرح صلح فرانسه ترجیح می‌دهم» وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ 11 مرداد 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/05/11/1145817 [3] «سیسی صحنه گردان صلح اعراب با اسرائیل» وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ 30 خرداد 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/03/30/1104903 [4] «متن پیمان کمپ دیوید بین مصر و رژیم صهیونیستی» وب‌سایت خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 19 اردیبهشت 90، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=9002181553 [5] علی‌رضا عرب «الحاق عربستان به قرارداد سازش کمپ دیوید» وب‌سایت موسسه ندا، منتشرشده در تاریخ 1 اردیبهشت 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://nedains.com/fa/news/313620 [6] «مصادر إٍسرائيلية: السيسي يقترح دولة فلسطينية بسيناء»، وب‌سایت خبرگزاری الجزیره، منتشرشده در تاریخ 17 فروردین 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://goo.gl/OlnKMx [7] «دشمنی سیسی علیه حماس شدیدتر از تل‌آویو است» وب‌سایت خبرگزاری فردا، منتشرشده در تاریخ 1 مرداد 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.fardanews.com/fa/news/546612 [8] «پژوهش اسرائیلی: طرح ابتکار السیسی دنباله طرح انور سادات است»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ 20 خرداد 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/03/20/1100727