همگرایی همسایگان در حل بحران ها

روزنامه ایران: دیدارهای دو روز گذشته در باکو و سن پترزبورگ که در یکی نشست سه جانبه میان رؤسای جمهوری ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان انجام شد و در دیگری «ولادیمیر پوتین» و «رجب طیب اردوغان»، رؤسای جمهور روسیه و ترکیه در دیدار با یکدیگر به ترمیم تنش‌های اخیر پدید آمده میان دو کشور پرداختند با ترتیبات جدیدی در مناسبات راهبردی سیاسی و اقتصادی منطقه همراه خواهد بود.

رؤسای جمهوری ایران و روسیه در حالی برای چهارمین بار در یک سال اخیر و این بار در حاشیه نشست سه جانبه باکو با یکدیگر ملاقات کردند که نتایج حاصل از آن نشان داد این دیدار استمرار مناسبات رو به گسترش قبلی و مقدمه افزایش همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله در عرصه مراودات بانکی، انتقال فناوری و حمل و نقل زمینی و دریایی است. همچنین آغاز اجرایی کردن کریدور شمال - جنوب از جمله اتفاقاتی است که با قرار گرفتن در کنار همکاری‌های هسته‌ای و نظامی پیشین می‌تواند نشان دهنده نزدیک شدن روابط تهران - مسکو به سطح مناسبات استراتژیک باشد. دیداری که در باکو برگزار شد همچنین می‌تواند در افزایش همگرایی منطقه‌ای میان ایران و روسیه در حوزه قفقاز جنوبی تأثیرگذار باشد و به ایجاد ترتیبات امنیتی نوین منطقه‌ای در قفقاز جنوبی کمک نماید. چنانکه همگرایی پدید آمده میان جمهوری آذربایجان، ایران و روسیه می‌تواند امید به تعاملات بیشتر و حل و فصل تدریجی مسائلی همچون بحث رژیم حقوقی دریای خزر را تقویت کند.

اما پس از نشست باکو، دیدار مهم دیگری که در سن پترزبورگ انجام شد، دیدار آقایان اردوغان و پوتین بود که با هدف تلاش برای غلبه بر گسست‌های موجود و کاستن از تعارضاتی که طی سالها و ماه‌های اخیر سبب سردی روابط دوجانبه شده بود، انجام شد. هرچند شاید آب شدن یخ روابط آنکارا و مسکو به زمان بیشتری نیاز داشته باشد اما به نظر می‌رسد روس‌ها با تکیه بر عملگرایی راهبردی خود می‌کوشند از سردی پدید آمده در روابط ترکیه وغرب پس از ماجرای کودتا به مثابه کارتی برای موازنه‌سازی با اتحادیه اروپا و ناتو استفاده کنند و این استفاده مشابهی است که ترمیم رابطه با مسکو برای آنکارا در بر دارد. همچنین وجه دیگر مزیت این روند عادی‌سازی روابط را باید در افزایش مراودات اقتصادی دو کشور جست. فراموش نکنیم که آقای پوتین در سفر آذر ماه سال 1393 خود به آنکارا وعده افزایش مبادلات تجاری تا سقف 100 میلیارد دلار را داد و قرارداد ساخت نیرو گاه‌های هسته‌ای را هم با آقای اردوغان امضا کرد.

همچنان که صدور مجوز بازگشت گردشگران روس که آماری در حدود 5 میلیون نفر دارند برای اقتصاد ضعیف شده ترکیه فرصتی طلایی به شمار می‌آید.

اما مهمتر از ملاحظات اقتصادی برای همه طرفهای حاضر در دیدارهای مهم دو روز اخیر مسائل امنیتی خاورمیانه با تأکید بر مسأله سوریه و مسائل کردی است. خاصه آنکه امنیت داخلی ترکیه و ثبات سیاسی این کشور هم تحت تأثیر این موضوعات قرار دارد. در مورد سوریه و قدرت‌یابی رو به رشد کانتون های کردی این کشور آنکارا و مسکو اختلاف نظر جدی با هم دارند و روسیه از این کانتون‌ها حمایت جدی به عمل می‌آورد. شاید تنها کشوری که بتواند به جهت منافع مشترک و روابط مناسب دوستانه این دو کشور را به هم نزیک کند، جمهوری اسلامی ایران باشد. زیرا در موضوع کردی، ایران خواهان حفظ یکپارچگی سرزمینی سوریه است و موضعی نزدیک به ترکیه دارد و در مورد کلیت بحران سوریه و فرایندهای سیاسی انتقال قدرت نیز با روسیه نزدیکی بیشتری دارد.

ترکیه نیز با توجه به مشکلاتی که طی سالهای اخیر تجربه کرده است به دنبال راه حلی است که بتواند با تأمین ملاحظات امنیتی خود از جمله در مورد مسائل کردی سوریه و آوارگان سوری از شروط اولیه خود مانند اصرار بر کناره‌گیری بشار اسد از قدرت تا حدودی عدول کند. بر همین اساس به نظر می‌رسد به تدریج مواضع نرم تری اتخاذ کرده و به ایران و روسیه نزدیک‌تر شود. خاصه اینکه بعد از کودتای اخیر ترکیه، با توجه به سردی روابط آنکارا با غرب و در مقابل موضع حمایتی ایران و روسیه احتمال اینکه سه طرف بتوانند ابتکارات منطقه‌ای در خصوص یافتن راهکاری برای مقابله با فاجعه‌ای که در سوریه جریان دارد پیدا کنند زیادتر شده است.

در حوزه انرژی هم می‌توان امیدوار بود که مقدمات همکاری‌های چهارجانبه میان این کشورها که یا دارندگان منابع انرژی نفت و گاز هستند و یا مانند ترکیه و ایران از موقعیت بی‌بدیل انتقال انرژی برخوردارند، هرچه بیشتر فراهم آید.

در واقع در شرایط کنونی چهار کشور ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه و ترکیه در خصوص حل و فصل مسائل فی ما بین و نیز یافتن ابتکارهای درون زاد و منطقه‌ای برای مسائل حوزه خزر، قفقاز و خاورمیانه در بهترین شرایط به سر می‌برند. زیرا اعتمادسازی‌های لازم بین آنها صورت گرفته و به نظر می‌آید ترکیب انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی و یافتن زمینه‌هایی که این کشورها بتوانند مکمل یکدیگر باشند، خوشبینی و امید بیشتری برای بروز و ظهور ابتکارات منطقه‌ای ایجاد کرده است.