خوراک خبری جوان‌ها از کجا می‌آید؟
اخبار دیجیتالی، این روزها همه دنیا را فراگرفته و همان‌قدر که روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و تلویزیون‌ها در وب‌سایت‌هایشان مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند، به همان میزان هم، محصولاتشان از درگاه‌هایی جدا از خروجی‌های رسمی به مردم می‌رسند. کم‌وکیف این ماجرا را می‌توان در پژوهش سالانه «مؤسسه رویترز برای مطالعات روزنامه‌نگاری» درباره اخبار دیجیتالی دریافت.
روزنامه شرق: اخبار دیجیتالی، این روزها همه دنیا را فراگرفته و همان‌قدر که روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و تلویزیون‌ها در وب‌سایت‌هایشان مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند، به همان میزان هم، محصولاتشان از درگاه‌هایی جدا از خروجی‌های رسمی به مردم می‌رسند. کم‌وکیف این ماجرا را می‌توان در پژوهش سالانه «مؤسسه رویترز برای مطالعات روزنامه‌نگاری» درباره اخبار دیجیتالی دریافت.
گزارش پژوهش مؤسسه رویترز برای مطالعات روزنامه‌نگاری در دانشگاه آکسفورد، براساس مطالعه‌ای با ابعادی بسیار وسیع تدوین شده است. سال ٢٠١٦، پنجمین سالی است که رویترز درباره میزان مصرف خبر دیجیتالی تحقیق می‌کند. به گفته دیوید لِوی که مدیر مؤسسه است، یک نظرسنجی که پایه گزارش اخبار دیجیتالی امسال بوده، در بین ٥٠هزار نفر در ٢٦ کشور مختلف جهان انجام گرفته است. این وسیع‌ترین مطالعه جهان درباره مصرف اخبار است و حجم نمونه آن نسبت به مطالعه مشابه سال گذشته دوبرابر شده است. در هر کشور کمی بیش از دو‌هزار نفر با تنوع‌های مختلف سنی و موقعیتی مورد نظرسنجی قرار گرفته‌اند. تمرکز این مطالعه بر مخاطبان اخبار دیجیتالی در اروپاست، اما از کشورهایی مثل کانادا، استرالیا، آمریکا، برزیل، کره‌جنوبی و ژاپن غافل نشده است.
هدف اصلی تحقیق مؤسسه رویترز این بوده که مشخص کند در کشورهای مختلف، اخبار چطور مصرف می‌شوند. نظرسنجی با پرسش‌نامه‌های آنلاین برای پاسخ‌گویان ارسال شده است. مدیریت این مطالعات را «نیک نیومن» برعهده داشته که یک روزنامه‌نگار و استراتژیست دیجیتال است و یک دهه خدمات اینترنتی بی‌بی‌سی را مدیریت می‌کرده. نیومن یکی از اعضای بنیان‌گذار وب‌سایت بی‌بی‌سی‌نیوز و در سمت دبیر گروه جهان در سال‌های ١٩٩٧ تا ٢٠٠١، مدیر پوشش اخبار بین‌المللی آن بوده است. او سپس به‌عنوان مدیر توسعه تولید، مدیریت گروه‌های دیجیتالی، توسعه وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تعاملی، تلویزیونی و تلفن همراه را در همه وب‌سایت‌های بی‌بی‌سی برعهده داشته است. نیومن اکنون در مؤسسه رویترز برای مطالعات روزنامه‌نگاری، پژوهشگر با سمت دانشیار است. نظرسنجی رویترز درباره مصرف اخبار دیجیتالی در ژانویه و اوایل فوریه سال جاری میلادی انجام شد. نمونه آماری هر کشور، نمونه‌ای از جمعیتی در آن کشور است که به اینترنت دسترسی دارند.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های گزارش جامع اخبار دیجیتالی مؤسسه رویترز، بخش مربوط به مصرف اخبار از درگاه‌هایی خارج از برندهای سنتی اخبار و روبه‌روشدن با محتواها، نه در خروجی‌های رسمی رسانه‌های تولیدکننده آنها بلکه در خروجی‌هایی مثل رسانه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های جمع‌آوری‌کننده اخبار است. مهم‌ترین تغییری که در رسانه‌های دیجیتالی به وجود آمده، این است که دسترسی به اخبار از طریق وب‌سایت‌های رسانه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام و اسنپ‌چت رشد کرده است. این اتفاق تنها مربوط به دردسترس‌بودن اخبار نیست و تعداد افرادی که برای خواندن اخبار مستقیما به رسانه‌های اجتماعی وابسته شده‌اند نیز افزایش یافته است. این امر، شبکه‌های اجتماعی را به منبع عمده اخبار تبدیل کرده است.
در میان شبکه‌های اجتماعی که به منبع اخبار افراد تبدیل شده‌اند، ٤٤ درصد پاسخ‌گویان در نظرسنجی مؤسسه رویترز گفته‌اند که فیس‌بوک از دیگر شبکه‌های اجتماعی برای دریافت خبر برای آنها مهم‌تر است. بعد از فیس‌بوک، یوتیوب (١٩ درصد)، توییتر (١٠ درصد)، واتس‌اپ (هشت درصد)، گوگل‌پلاس (پنج درصد) و اینستاگرام (سه درصد) قرار دارند. شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها برای کشف‌کردن اخبار، مورد استفاده کاربران قرار می‌گیرند بلکه برای ترغیب به بحث درباره اخبار و به‌اشتراک‌گذاشتن آنها نیز کاربرد دارند. نزدیک به یک‌چهارم کاربران اخبار اینترنتی (٢٤ درصد) گفته‌اند که خبرها را از طریق رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند. اینها افرادی هستند که به موضوعاتی مثل سیاست، کسب‌وکار، فناوری یا محیط زیست علاقه دارند. کسانی که زیاد خبر به اشتراک می‌گذارند، از ابزارهای مختلفی برای این کار استفاده می‌کنند و دراین‌میان، تلفن همراه ابزار مهم مورد استفاده برای این کار آنهاست.
همان‌قدر که برای مصرف اخبار در آمریکا و اروپا رسانه‌های اجتماعی به کار می‌روند، جمع‌آوری‌کننده‌های اخبار نیز در آسیا و اروپای‌قاره‌ای مورد توجه کاربرانند. پورتال‌هایی مثل یاهو در ژاپن مورد استفاده کاربرانی قرار می‌گیرند که می‌خواهند به وب‌سایتی سر بزنند که همه اخبار را یکجا در خود جمع می‌کند. این پورتال‌ها منبع عمده اخبار برای سهم بزرگی از جمعیت در کشورهایی مثل ژاپن و کره‌جنوبی است و غالبا به ناشرانِ تولیدکننده خبر برای ارائه مطالبشان در پورتال‌ها پول پرداخت می‌شود.
دلیل اصلی‌ای که مردم از شبکه‌های اجتماعی و جمع‌‌کنندگان خودکار اخبار برای مصرف اخبار آنلاین استفاده می‌کنند، سرعت به‌روزشدن آنها و سهولت حاصل از تجمیع چندین منبع خبری در یکجا است. پاسخ‌گویان به نظرسنجی رویترز گفته‌اند که وب‌سایت‌ها و نرم‌افزارهای جمع‌آوری‌کننده خبر، بهتر می‌توانند دسترسی به تعداد متنوعی از منابع خبری را سریع و آسان فراهم کنند اما همان‌ها ترجیح می‌دهند برای تعامل با دیگران درباره اخبار از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند.
وقتی که کسی از ماشین، نرم‌افزار یا دوستانش برای کسب خبر استفاده می‌کند، در مقابل سردبیران رسانه‌های جریان اصلی قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، سردبیرانی که در روزنامه‌ها، تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌ها نشسته‌اند و تعیین می‌کنند کدام خبر باید مورد توجه قرار بگیرد، چقدر باید حجم داشته باشد و کجای برنامه یا صفحه اول روزنامه یا وب‌سایت باشد، در برابر مصرف اخبار از طریق شبکه‌های اجتماعی یا جمع‌آوری خودکار اخبار یا شخصی‌سازی خبرها، قدرت خود را از دست می‌دهند. هم رسانه‌های اجتماعی هم اپلیکیشن‌های شخصی‌کردن اخبار در حال تغییردادن طبیعت انتخاب مطالب و اخبار هستند. انتخاب اینکه چه مطلبی در باکس اخبار فوری یا خوراک خبرخوان یک رسانه یا صفحه اول یک پورتال جمع‌کننده اخبار ظاهر شود، به وسیله یک سردبیر انجام می‌شود اما بیش‌ازپیش این کار به الگوریتم‌های خودکار رایانه‌ای محول شده است؛ الگوریتم‌هایی که براساس مؤلفه‌های حساب کاربری اشخاص تعیین می‌شوند؛ مؤلفه‌هایی شامل اینکه آخرین و محبوب‌ترین اخبار موردتوجه عموم چه بوده، آن فرد قبلا چه خوانده یا دوستان فرد چه خوانده‌اند یا چه خبری را به اشتراک گذاشته‌اند. پژوهشگران رویترز امسال می‌خواستند بیشتر بدانند که کلا مردم چطور به ایده الگوریتم‌های جمع‌آوری‌کننده خبر نگاه می‌کنند و نیز بدانند کدام نوع پیشنهاد خبر برای آنها باارزش‌تر است. نتیجه که کمی هم تعجب‌آور بود این شد که ٣٦ درصد گفته بودند دوست دارند به طور خودکار اخبار براساس آنچه قبلا خوانده‌اند برایشان نشان داده شود، ٢٢ درصد گفته بودند اخبار به طور خودکار براساس مصرف خبری دوستانشان تعیین شود و تنها ٣٠ درصد موافق بودند که اخبار براساس قضاوت روزنامه‌نگاران و سردبیران به آنها ارائه شود. نتیجه کلی که می‌توان از این بخش نظرسنجی گرفت، این است که مردم فکر می‌کنند خودشان بهترین قضاوت‌کننده برای آن چیزی هستند که می‌خواهند.
مطالعه رویترز چه می‌گوید؟
امسال پژوهشگران رویترز شاهد رشد مصرف خبر، خارج از وب‌سایت‌های اصلی رسانه‌های تولیدکننده خبر و حرکت فزاینده به سمت تلفن همراه بوده‌اند و می‌توانستند در سراسر جهان نشانه‌های نرم‌افزارهای مسدودکننده تمام تبلیغات آنلاین را نشان دهند. ترکیب این سه روند، همان قدر که می‌تواند فشار جدی بیشتری روی مدل کسب‌وکار ناشران سنتی و نیز بازیگران جدیدِ زاده‌شده در دنیای اخبار دیجیتال وارد کند، همان اندازه نیز می‌تواند روشی را که با آن خبر بسته‌بندی و توزیع می‌شود، تغییر دهد. در سراسر ٢٦ کشور مطالعه‌شده رویترز، تصویر مشترکِ ازدست‌رفتن مشاغل، کاهش هزینه‌ها و نرسیدن به اهداف تعیین‌شده دیده می‌شود؛ چون سقوط درآمدهای کسب‌وکار انتشار مطبوعات چاپی ترکیب شده است با اقتصاد هولناک دیجیتالی درگیر در یک توفان تمام‌عیار. تقریبا در هر جایی، انطباق با درگاه‌های رسانه‌ای آنلاین و ابزارهای خبری توسط رسانه‌های سنتی - عمدتا در قالب محتواهای مکمل که به صورت رادیویی و تلویزیونی پخش می‌شوند اما اغلب هزینه‌ای به اندازه چاپ دارند- دیده می‌شود.
در کل نمونه‌هایی که نظرسنجی شدند، نیمی از افراد (٥١ درصد) می‌گویند که هر هفته از رسانه‌های اجتماعی به‌عنوان منبع اخبار استفاده می‌کنند. حدود یک نفر از هر ١٠ نفر (١٢ درصد)، می‌گویند این رسانه‌ها منبع اصلی اخبار آنها هستند. فیس‌بوک با فاصله زیاد مهم‌ترین شبکه برای پیداکردن، خواندن، تماشان‌کردن و به‌اشتراک‌گذاشتن اخبار است.
رسانه‌های اجتماعی به اندازه قابل‌توجهی برای زنان (کسانی که احتمال کمتری وجود دارد مستقیما به وب‌سایت‌ها یا اپلیکیشن‌های خبری سر بزنند) و جوانان مهم‌تر هستند. بیش از یک‌چهارم افراد ١٨ تا ٢٤ ساله می‌گویند رسانه‌های اجتماعی (٢٨ درصد) منبع عمده اخبار آنها هستند که این میزان، برای اولین‌بار بیشتر از تلویزیون (٢٤ درصد) است.
رشد اخباری که از طریق شبکه‌های اجتماعی، پورتال‌ها و اپلیکیشن‌های تلفن همراه مورد دسترسی و بیش‌ازپیش مورد مصرف قرار می‌گیرند، به معنی این است که برندهای اصلی تولیدکننده خبر آشکارا در انگلستان و کانادا کمتر از نیمی از این زمان موردتوجه واقع می‌شوند. در کشورهایی مثل ژاپن و کره جنوبی که خبر قبلا منتشرشده و تجمیع‌شده در وب‌سایت‌های جمع‌کننده خبر هم‌اکنون متداول است، تولیدکننده‌های اصلی تنها حدود یک‌چهارم زمانی که دسترسی به آنها در پورتال‌های خبری وجود دارد، موردتوجه واقع می‌شوند.
اخبار تلویزیونی هنوز مهم‌ترین خبرها برای گروه‌های سنی مسن‌تر باقی مانده‌اند اما به طور سراسری کاهش استفاده از این نوع اخبار، به‌ویژه با روش «تعیین زمان برای دیدن برنامه» توسط خود فرد و در میان گروه‌های جوان‌تر ادامه یافته است.
از نظر ابزار رسانه‌ای، استفاده از تلفن هوشمند برای دیدن و خواندن اخبار به‌شدت افزایش یافته و به نیمی از نمونه جهانی در مطالعه رویترز (٥٣ درصد) رسیده است؛ درحالی‌که استفاده از رایانه کاهش یافته و رشد استفاده از تبلت ثابت باقی مانده است.
بیشتر مصرف‌کنندگان هنوز از پرداخت پول برای اخبار آنلاین با موضوعات عمومی خودداری می‌کنند؛ به‌خصوص در جهان انگلیسی‌زبان که رقابت در سطح بالایی قرار دارد (٩ درصد). اما در برخی از کشورهای کوچک‌تر که با زبان محافظت می‌شوند، دو برابر احتمال دارد که مردم برای اخبار آنلاین پول بدهند.
مشکلات کسب‌وکار برای بسیاری از ناشران با افزایش استفاده از مسدودکننده‌های آگهی بدتر شده است؛ مسدودکننده‌هایی که بین ١٠ درصد (ژاپن) تا ٣٨ درصد (لهستان) افراد از آن استفاده می‌کنند؛ اما تعداد کاربران آنها در میان افراد زیر ٣٥ سال و کسانی که بیشترین میزان استفاده از اخبار را دارند، بسیار زیادتر است. اکثریت وسیعی از کسانی که تاکنون یک مسدودکننده آگهی‌های آنلاین را دانلود کرده‌اند، مرتبا از آن استفاده می‌کنند و این نشان می‌دهد کسانی که یک بار آن را دانلود می‌کنند به‌ندرت به دورانی که مسدودکننده نداشتند، عقب‌گرد می‌کنند.
تنها هشت درصد کاربران تلفن هوشمند اکنون از یک مسدودکننده آگهی آنلاین استفاده می‌کنند اما حدود یک‌سوم پاسخ‌گویان در نظرسنجی رویترز گفته‌اند که تصمیم دارند در سال آینده یکی از آنها را نصب کنند.
با وجود اینکه ناشران و درگاه‌های مرتبط با فناوری، به دلایل تجاری مصرف ویدئوهای خبری آنلاین را به هر ترتیب که شده جلو می‌برند، اما شواهدی پیدا شده که طبق آن، بیشتر مصرف‌کنندگان هنوز در برابر این نوع محتوا مقاومت می‌کنند. سه‌چهارم پاسخ‌گویان به نظرسنجی (٧٨ درصد) گفته‌اند که هنوز عمدتا به متن وابسته هستند. دلیل عمده‌ای که افراد برای استفاده‌نکردن از ویدئوهای بیشتر ارائه می‌کنند این است که آنها خواندن اخبار را سریع‌تر و راحت‌تر(٤١ درصد) می‌یابند و از تبلیغات قبل از ویدئوها ناراضی‌اند (٣٥ درصد).
در میان کشورهای مطالعه‌شده، اعتماد به اخبار در فنلاند در بالاترین وضعیت خود (٦٥ درصد) و در یونان در کمترین سطح خود (٢٠ درصد) است. تقریبا همه‌جا، سردبیران و روزنامه‌نگاران کمتر از سازمان‌های خبری مورد اعتماد قرار می‌گیرند.
پژوهشگران رویترز از نگرانی‌های جدی‌ای آگاه شده‌اند درباره اینکه اخبار شخصی شده و انتخاب بیشتر اخبار به وسیله الگوریتم‌های خودکار (به جای اینکه سردبیران اخبار را انتخاب و اهمیت آن را تعیین کنند) به معنی محروم‌شدن مخاطبان از اطلاعات بااهمیت یا دیدگاه‌های چالش‌برانگیز است. با وجود این، آنها دریافته‌اند که افراد جوان با الگوریتم‌ها راحت‌تر هستند تا سردبیران.
شرکت‌های رسانه‌ای جدید که به‌تدریج نفوذ خود را بر توزیع اخبار افزایش می‌دهند مثل «بازفید»، در حال گرفتن زمین بازی رقابتِ دسترسی به اخبار هستند. اما این برندها و درگاه‌های خبری نوین عمدتا در قالب منبع دوم و برای موضوعات نرم‌خبرها استفاده می‌شوند. عمده استفاده آنلاین در دست برندهایی باقی مانده است که میراث خبری قدرتمندی دارند و به این امکان دست پیدا کرده‌اند که نام نیکی در طول زمان از خود بسازند.
٢ علاقه متناقض
گزارش سال ٢٠١٦ مؤسسه رویترز از وضعیت مصرف اخبار دیجیتالی دارای دو پیام متناقض اما مهم بود. از یک سو، این گزارش نشان‌دهنده ازدست‌رفتن کنترل ناشران بر توزیع اخبار، بی‌توجهی برخی از مصرف‌کنندگان به اینکه محتوا از کجا آمده و تأثیر روبه‌رشد خروجی‌های نوین رسانه‌ای و الگوریتم‌های خودکار جمع‌آوری اخبار است و همچنین هم‌زمان می‌توان دریافت که مردم هنوز برندهای خبری سنتی را می‌خواهند، برای آن ارزش قائل‌اند و با آن احساس نزدیکی می‌کنند.
چطور می‌شود این تناقض را توضیح داد؟ بیشتر شاید به پیش‌زمینه مخاطب، نوع خبر یا ارتباط پیچیده فرد با یک برند خاص، وابسته باشد. افراد بیشتری از طریق چندین درگاه رسانه‌ای به اخبار دسترسی دارند که جمع‌آوری‌کننده‌های خبر یا شبکه‌های اجتماعی هستند اما پیداکردن یک پیام بامعنی در میان انبوهی از پارازیت‌ها، کاری زمان‌بر و گیج‌کننده است. برندهای خبری می‌توانند به مصرف‌کنندگان کمک کنند تا در این فضا جهت خود را پیدا کنند اما برای موفقیت باید بدانند که نیاز است اولا به طور پیوسته روی مخاطبان تمرکز شدید داشته باشند، دوما هویت روشنی داشته باشند که با موقعیت محتواهایشان جور در آید و سوما اینکه در محیطی که به‌سرعت تغییر می‌کند، توزیع محتوایي موفقی داشته باشند.
رسانه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای جمع‌آوری‌کننده اخبار تشخیص داده‌اند که به چنین محتوای باکیفیتی در رسانه‌های سنتی نیاز دارند تا مخاطب را طوری جذب کنند که بیشتر به طور مرتب به سوی آنها باز گردد. در همین زمان، ناشران سنتی اخبار می‌خواهند به مخاطبان جهانی پرشماری دسترسی داشته باشند تا بتوانند سرمایه‌گذاران را مجاب کنند که برای تولید این محتوا سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهند. چالش اصلی رسانه‌ها این خواهد بود که بین مقصد و توزیع و بین ریسک و دستاوردهایشان تعادل ایجاد کنند.
درحالی‌که برخی ناشران مثل واشنگتن‌پست همه داشته‌هایشان را روی «مطالب فوری فیس‌بوک» گذاشته‌اند، بیشتر ناشران دریافته‌اند که نیاز خواهند داشت با دو اسب برانند و بنابراین خود نیز روی وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که بتوانند مخاطبان وفادار را در آن پرورش دهند و در نهایت به پول برسند.
درآمد از محتوای آنلاین، حیاتی‌ترین مسئله برای ناشران به‌ویژه آنهایی است که از پس‌زمینه چاپی آمده‌اند. اما به نظر می‌رسد که حرکت به سوی محتوای قبلا توزیع‌شده از برند اصلی، دشواری اقتصاد تلفن همراه و رشد نرم‌افزارهای مسدودکننده تبلیغات، پایدارکردن این مدل تجاری را گمراه‌کننده‌تر از هر زمان دیگری کرده است. با اینکه میزان مصرف اخبار و نوع آن در کشورها و در میان گروه‌های سنی مختلف، متنوع است اما شواهد حاکی از این است که در همه جا، افراد جوان اخبار را به صورتی متفاوت مصرف می‌کنند و روی تلفن همراه و رسانه‌های اجتماعی تمرکز دارند.