کاهش ضایعات محصولات کشاورزی تنها راهکار تأمین غذا

روزنامه شرق: با افزایش جمعیت جهان و پایداری رشد آن در کشورهای درحال‌توسعه (بیش از نیمی از آن در قاره آفریقا) و پیش‌بینی رسیدن جمعیت به ٩,٦ میلیارد نفر در سال ٢٠٥٠، چالش دولت‌ها در سراسر جهان بر این سؤال استوار است: «چگونه غذایی کافی برای هر فرد تولید کنیم؟»

به این سؤال، سازمان ملل متحد این پاسخ را داده که تولید بیشتر مواد غذایی نباید سرلوحه کار دولت‌ها باشد بلکه راهبرد اساسی، جلوگیری از ضایعات و هدررفت بخش زیادی از مواد غذایی که درحال‌حاضر تولید می‌شود، است. تنها در حدود ١.٤ میلیارد هکتار یا در حدود ٣٠ درصد زمین‌های کشاورزی برای تولید مواد غذایی قابل دسترس و کشت هستند. تخمین‌ها حاکی از آن است تا سال ٢٠٥٠، جهان نیازمند افزایش تولید به میزان ٦٠ درصد تولید سال ٢٠٠٥ برای جمعیت روبه‌رشد است که دستیابی به این آمار بسیار نگران‌کننده است. یعنی هم تولید سال ٢٠٠٥ باشد و هم ٦٠ درصد تولید سال ٢٠٠٥ به آن اضافه شود تا بتوان غذای جمعیت را تأمین کرد. به دلیل نگرانی‌های گفته‌شده، تلاش جهانی در کاهش ضایعات و هدررفت مواد غذایی برای تأمین تقاضای آینده و جلوگیری از فشار بر منابع پایه و طبیعی است.

ضایعات محصولات کشاورزی و مواد غذایی یکی از مسائل و مشکلات جهان امروز است. ضایعات و هدررفت محصولات کشاورزی و مواد غذایی نه تنها باعث می‌شود آب و خاک و منابع دیگر که برای تولید ماده غذایی به کار رفته، هدر رود؛ بلکه بخشی از مواد غذایی که می‌توانست بسیاری از افراد فقیر و گرسنه را سیر کند، نابود می‌شود. باید این نکته را در نظر داشت که تولید بیشتر مواد غذایی یعنی استفاده بیشتر از منابع پایه و منابع طبیعی و نابودی آنها از یک سو باعث می‌شود انتشار گازهای گلخانه‌ای باعث نابودی جذب‌کننده‌های گازهای گلخانه‌ای (منابع طبیعی، درختان، جنگل و مرتع) شود و از طرفی با تولید بیشتر مواد غذایی گازهای گلخانه‌ای بیشتری تولید می‌شود. از این رو ضایعات می‌تواند در انتشار گازهای گلخانه‌ای نقش مهمی داشته باشد.

در کشورهای درحال‌توسعه آنچه به‌عنوان «هدررفت غذا» مطرح است، ضایعات غیرعمدی است که اغلب به دلیل ناکافی‌بودن و نامناسب‌بودن تجهیزات، نامناسب‌بودن سیستم حمل‌ونقل و ناکافی‌بودن زیرساخت‌ها به‌وجود می‌آید. در کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته، ضرر و زیان غیرعمدی کم بوده اما سطح بالایی از «ضایعات مواد غذایی» است که از سوی مصرف‌کنندگانی دور ریخته می‌شود که بیش از حد نیاز خریداری کرده‌اند؛ یا به دلیل استانداردهای سخت و ظریف مواد غذایی از سوی خرده‌فروشان برگشت می‌خورد. سازمان خواروبارکشاورزی (فائو) تخمین می‌زند هر سال یک‌سوم از همه مواد غذایی تولیدشده برای مصرف انسانی در جهان، در حدود ١,٣ میلیارد تن هدر رفته یا به ضایعات تبدیل می‌شود. در حدود ٤٥ درصد میوه‌ها و سبزیجات، ٣٥ درصد از محصولات دریایی و ماهی، ٣٠ درصد از غلات و حبوبات، ٢٠ درصد از محصولات لبنی و ٢٠ درصد از گوشت به ضایعات تبدیل می‌شوند.

حال این سؤال مطرح است که چطور می‌توان برای کاهش هدررفت و ضایعات مواد غذایی برنامه‌ریزی و اقدام کرد؟ در این میان شکل‌گیری و ساماندهی زنجیره عرضه سبز سبزیجات می‌تواند در کاهش ضایعات و هدررفت سبزیجات کمک مؤثری کند. در ادبیات موضوع ساماندهی، انسجام و قانونمندکردن روابط میان بازیگران و حلقه‌های مختلف موردنیاز زنجیره عرضه بوده و متفاوت از شکل‌گیری شرکت و سازمان و نهاد است. در حقیقت زنجیره عرضه یعنی سروسامان‌دادن و مدیریت، بازیگران فعلی یا بسترسازی برای به‌وجودآمدن بازیگرانی که وجود ندارند یا بازیگرانی که اضافه بوده و باید حذف شوند، اطلاق می‌شود. در کشورهای مختلف به زنجیره عرضه سبز و راهکاری برای کاهش ضایعات و هدررفت توجه کرده‌اند. به‌عنوان نمونه در هندوستان ٧٠ درصد میوه و سبزی تولیدشده، هدر‌رفت شده و به ضایعات تبدیل می‌شود. برای جلوگیری از ضایعات، شرکت‌‌های غذایی، اقداماتی، از جمله ایجاد زنجیره مدرن توزیع مواد غذایی، ایجاد مراکز سرد ذخیره‌سازی و افزایش تعداد کامیون‌های یخچال‌دار، توسعه امکانات حمل‌ونقل را در راستای ساماندهی زنجیره سبز انجام داده‌اند. در‌این‌میان دولت‌ها نیز با بسترسازی و دادن مشوق‌های سرمایه‌گذاری، به این فرایند کمک کرده‌اند.