وقتی یادگیری زبان در مدارس اختیاری می‌شود

روزنامه آرمان: هیچ وقت نتوانسته در آن واحد تعداد زیادی از کلمات انگلیسی را به ذهن بسپارد و همیشه کمترین نمره اش متعلق به این درس بوده است، اما والدینش آرزو دارند که او بی لکنت به زبانی دیگر صحبت کند. این کابوس جوانانی است که به علت نظام آموزشی غلط نه تنها در یادگیری زبان های خارجی موفق نبوده اند بلکه دلزده از آن روی گردانده اند. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به تازگی از گنجانده شدن پنج زبان خارجی جدید در برنامه درسی مدارس خبر داده است. این در حالی است که تدریس زبان های خارجی در مدارس ایران که محدود به زبان انگلیسی و عربی است آن‌چنان که باید و شاید موفق نبوده است. بسیاری از دانش آموزان پس از پایان سال تحصیلی قادر به مکالمه به زبان های انگلیسی و عربی نیستند و ناچار به استفاده از کلاس های خصوصی زبان هستند. این مساله همیشه بازار کلاس های خصوصی زبان به ویژه زبان انگلیسی را داغ کرده است. افزایش اطلاعات و اخبار و سیطره وسایل ارتباط جمعی در دنیای کنونی باعث شده که مردم در اقصی نقاط جهان گردهم جمع شوند و فارغ از بعد زمان و مکان از این سوی دنیا با آن سوی دنیا در ارتباط باشند. با وجود این، آنچه بیشتر این روابط را پر رنگ و ادامه دار می کند، تسلط بر زبان بین المللی انگلیسی است تا افراد به کمک آن بتوانند با هم در ارتباط بوده و مفاهیم را درک کنند. بنابراین مردم کشورهای مختلف نیز ناچارند برای گذران زندگی و ماندگاری خود در دهکده جهانی این زبان را یاد بگیرند و ایران هم برای اینکه از این قافله عقب نماند، از این قاعده مستثنا نیست و باید مانند سایر کشورها به تقویت زبانی غیر مادری مردمان خود به ویژه در دانش آموزان و دانشجویان بپردازد تا شرایط پیشرفت را برای آنها مهیا کند. این در حالی است که هنوز بسیاری از برنامه های آموزشی در مدارس و دانشگاه های کشور ما مناسب نیست و با استانداردهای جهانی فرسنگ ها فاصله دارد. ضعف در یادگیری زبان های خارجی زمانی به چشم می آید که در آزمون کنکور سراسری بیشتر دانش آموزان کمترین درصدشان متعلق به دو درس انگلیسی و عربی است و همیشه از کیفیت و محتوای این دروس گله مندند. با کمی صحبت با جوانان در مقاطع تحصیلی گوناگون متوجه می شویم که با صرف ساعات و هزینه های زیاد در مدارس، دانشگاه و کلاس‌های خصوصی، هنوز نمی توانند به راحتی به زبان انگلیسی صحبت کنند یا روزنامه‌ای را به این زبان بخوانند. حال سوالی که پیش می‌آید این است که چرا باید سطح کیفیت آموزش در ایران به حدی پایین باشد که زبان انگلیسی به صورت کاربردی در زندگی مردم قابل استفاده نباشد؟ و جالب‌تر آنکه هنوز آموزش زبان انگلیسی و عربی به وضعیت مطلوب نرسیده است، حرف تدریس پنج زبان خارجی در مدارس به میان آمده است. هنوز مشخص نیست این زبان‌ها چگونه و با چه ساز و کاری به دانش آموزان آموزش داده می‌شود و آیا وضعیت تدریس آنها مانند انگلیسی و عربی است یا مسئولان طرح دیگری دارند. گر چه در اصل ماجرا فرا گرفتن زبان های مختلف بسیار خوب و کارآمد است، اما آیا ساختار آموزشی ما قادر به اجرا کردن این طرح است؟ و چرا باید ایران در این زمینه از سایر کشورها عقب بماند؟ دانش آموزان دبستانی و دبیرستانی حداقل باید به دو زبان خارجی دیگر مسلط باشند و این در حالی است که فارغ التحصیلان دانشگاهی در ایران هنوز به زبان بین المللی انگلیسی مسلط نیستند چه برسد به آموختن پنج زبان خارجی. این مسائل آموزش پنج زبان جدید در مدارس را با شک و شبهه رو‌به‌رو کرده است. ضعف نظام آموزشی در ایران بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش در سال ۹۱، زبان‌های خارجی شامل زبان ایتالیایی، فرانسه، روسی، آلمانی و اسپانیایی، می‌توانند در مدارس تدریس شوند. در حالی که این مصوبه همچنان در حال خاک خوری است و هنوز اقدامی برای آن صورت نگرفته است، آن‌چنان که برخی مسئولان برای توجیه این مصوبه فراموش شده می گویند تعداد مدارسی که زبان‌های خارجی متنوع را عرضه کنند، کم هستند و دانش آموزان داوطلب آموزش این زبان ها هم زیاد نیستند، اما این سوال پیش می آید که اگر زبان‌های متنوع در مدارس تدریس شود، آیا دانش‌آموزان باز هم از آن استقبال نمی کنند؟‌ و آیا بیشتر دانش‌آموزان کشور فقط تمایل دارند که زبان انگلیسی را یاد بگیرند؟ بهنوش فارغ‌التحصیل رشته مدیریت به «آرمان»می گوید: بعد این همه سال خواندن و نوشتن زبان انگلیسی در مدرسه و دانشگاه هنوز برای فرستادن سابقه تحصیلی خود به زبان انگلیسی برای یافتن شغلی مشکل دارم، چرا که نظام آموزش ما آن‌قدر ضعیف است که دانش آموختگان آن نمی توانند مسلط به زبان دیگری شوند. نظر او را درباره تدریس پنج زبان خارجی در مدارس می پرسم. می‌گوید: طرح خوبی است. خود من به شخصه بسیار به زبان ایتالیایی علاقه دارم، اما وقتی هنوز آموزش زبان بین المللی در مدارس ضعیف است، چگونه در یادگیری زبان های مورد علاقه می توان موفق بود؟ بهنوش ادامه می دهد: اگر برنامه های آموزشی زبان های خارجی از همان ابتدای دوران دبستان مناسب باشد، دیگر نیاز به کلاس‌های خصوصی نیست. اجرای این مصوبه زمانبر است باز هم گفته خواهد شد آنچه این مصوبه را به چالش می کشد، ماهیت کلی آن نیست، ترمیم ساختاری است که از سال ۹۱ تاکنون دست‌نخورده باقی مانده و بدون کوچک‌ترین تغییری تدریس زبان های خارجی در مدارس را در حالت تعلیق نگه داشته است، آن‌چنان که دانش آموزان خروجی در این سال ها بدون یادگیری زبان های خارجی راهی دانشگاه شده اند. این در حالی است که یکی از اعضای کمیسیون آموزش مجلس با بیان اینکه تنوع زبان های خارجی بلامانع و مفید است، به «آرمان» می گوید: این مصوبه اخیرا به صورت رسمی به مجلس ارائه نشده و به کمیسیون آموزش هم نیامده است، چون محتوای لازم از سوی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی هنوز تولید نشده است. فرهاد فلاحتی عنوان می کند: اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد باید زیرساخت‌ها، امکانات آموزش و پرورش و تعداد نیروهای متخصص را در نظر بگیریم. باید شرایط برای آموزش زبان های متنوع آماده باشد. او ادامه می دهد: همچنین نباید اجباری برای تحصیل دانش آموزان به زبان های مازاد باشد. برای مثال اگر یک منطقه فقط دبیر تخصصی زبان فرانسه را دارد، نباید دانش آموزان مجبور باشند که این زبان را فرا بگیرند. باید بتوانیم عدالت آموزشی را برقرار کنیم. در این صورت قطعا این طرح مقبولیت دارد. عضو کمیسیون آموزش مجلس اظهار می‌کند: باید سلایق مختلف دانش آموزان را مدنظر قرار دهیم و با شناخت مخاطبان جلو برویم. با وجود این، قطعا موفقیت های آموزشی بهتری خواهیم داشت. او ادامه می دهد: بنابراین دانش آموزان به جای آنکه فقط زبان انگلیسی را یاد بگیرند مختارند که زبان دیگری را نیز یاد بگیرند و دادن این حق انتخاب به دانش آموزان سبب رشد و توسعه آنها می شود. فلاحتی با اشاره به یادگیری زبان‌های متنوع و بحث تهاجم فرهنگی می گوید: همیشه حساسیت در این موضوع بالاست و آموزش زبان های متنوع می تواند باعث تعالی سطح فرهنگ جامعه شود. عضو کمیسیون آموزش مجلس خاطرنشان می کند: با توجه به شناختی که من از نیروهای تحصیلکرده آموزش و پرورش دارم، نمی توان در مدت زمان کوتاهی این مصوبه را به عنوان یک طرح ملی و کشوری عملی کرد. او تصریح می کند: تعداد نیروهای مسلط به زبان های خارجی گوناگون محدود است و همه مناطق آموزش و پرورش و شهرهای مختلف از آن بهره مند نیستند. همچنین همه زبان های مختلف در دانشگاه فرهنگیان تدریس نمی‌شود. فلاحتی ادامه می‌دهد: اجرایی شدن این مصوبه نیاز به تحلیل، پژوهش و بررسی دارد و حتما باید به کمیسیون آموزش ارجاع داده شود و برای عملیاتی شدن آن حداقل به یک دوره چهار ساله نیاز است. او اظهار می کند: بنابراین در ابتدا باید به صورت آزمایشی در برخی مناطق آموزش و پرورش این طرح اجرا شود. فلاحتی در مورد آموزش زبان های انگلیسی و عربی در مدارس می گوید: آموزش زبان عربی به عنوان زبان قرآن و وحی چون مطابق با اصل نص قانون اساسی است، مانند زبان فارسی مورد وفاق است. آموزش زبان انگلیسی هم به دلیل اینکه به عنوان زبان بین المللی مطرح است مشکلی ندارد. او با اشاره به سیستم ضعیف آموزشی عنوان می کند: علت آنکه دانش آموزان نمی‌توانند پس از اتمام سال تحصیلی بر این دو مسلط باشند، ضعف کیفیت و محتوای این دروس است. او ادامه می دهد: چون در مدارس فقط صرف و نحو زبان عربی و گرامر زبان انگلیسی آموزش داده می شود و دانش آموزان قادر به مکالمه با این زبان ها نیستند. عضو کمیسیون آموزش مجلس می‌گوید: نباید اصل تنوع زبان های خارجی را زیر سوال برد. باید شیوه تدریس و محتوا آموزش تغییر کند تا دانش آموزان پس از پایان تحصیل به آنچه مدنظر خانواده ها و جامعه است، برسند.