دو روایت از کودتا در ترکیه

روزنامه آرمان: در تركيه كودتايى رخ داد كه جهان را غافلگير كرد. چرا غافلگير، در تركيه‌ای كه سابقه كودتا بسيار دارد؟ زيرا حزب آقاى رجب طیب اردوغان در سياستِ بسط استيلاى انحصارى بر تركيه قبلا يكى دو بار ارتش سركش و پر ادعاى آن كشور را قلع و قمع كرده و ژنرال‌های با يال و كوپالى را به محاكمه و زندان كشانده بود.

ارتش تركيه كه خود را وطن پرست‌تر از شهروندان ديگر و متولى پاسدارى از ارزش‌های ملى آتاتوركى می‌پنداشت، عشق به قدرت و تمايل نظامى خود را به سلطه بر دولت به بهانه‌های مختلف به صورت تذكر‌ها يا هشدارهايى به دولت در زمينه هايى كه باب ميل خود نمى يافت، بروز می‌داد. اين رفتارمتوليانه حاكى از برترى جويى نظامى بود و كودتايى بالقوه را در دل خود نهفته داشت كه همچون شمشير داموكلس بسته به مويى بر سر دولت می‌گرفت، اگر اين شيوه براى ديگران تحمل پذير بود، براى مرد قدرت مدارى چون اردوغان،كه نشان داده است تمايل به حفظ و توسعه قدرت سياسى در او از نظاميان پيشى گرفته است، قابل تحمل نبود.

اردوغان براى تداوم قدرت نخست تيم اوليه اردوغان- گل را كه مقام رياست جمهورى و اقتدار نخست وزيرى را در يك بازى مشابه پوتين - مدودوف دست به دست می‌كردند، به تيم اردوغان - داوود اوغلو واگذار كرد. سپس انتخاب رياست جمهورى را به آراى مستقيم مردم سپرد، كه خود به خود بر اقتدار چنان رئيسى می‌افزايد. بعد مجلسى را كه در آن حزب متكى به آراى كردها و علوى‌ها به آراى حداقل ده درصدى دست يافته و حزب عدالت و توسعه اردوغان را از اكثريت مطلق انداخته بود منحل و با مهندسى انتخاباتى و كسب اكثريت به سركوب مقاومت مسلحانه كردها پرداخت، و در زمانى كه راه آشتى با روسيه را گشود و صحبت از برقرارى روابط نزديك‌تر با ساير همسايگان بود كودتاى ناكام يكشنبه شب رخ داد. اعلام پيروزى كودتا در استانبول و آنكارا و ظهور پس از نيمه شب اردوغان در فرودگاه استانبول و به دست گرفتن فرماندهى عمليات خنثى سازى و دعوت از مردم براى حضور در خيابان‌ها چنان به سرعت پيش‌رفت و موفقيت‌آميز بود، كه با توجه به صدور شتاب زده فرامين دستگيرى و محاكمه صدها و سپس هزاران مقام نظامى و پليس و ادارى و قضائى به اتهام مشاركت در كودتا، كه نشانگر فهرست‌های آماده از پيش داشت، نزد بسيارى از كارشناسان و ناظران اين توهم را پديد آورد كه نكند كل كودتا ساختگى و كار حزب حاكم و براي دور كردن رقبا و تثبيت مواضع خود بوده باشد؟

هزينه گزاف اقتصادى و آسيب به حيثيت سياسى و ادارى تركيه در اثر چنين كودتايى و ريسك‌های جنبى آن بيشتر از منافعى است كه چنين توطئه‌ای احتمالا براى حزب حاكم داشته و نداشته باشد. و تجربه و آگاهى متصديان حزب قديمى عدالت و توسعه بيشتر از آن است كه به چنين ماجراجويى‌های كودكانه‌ای دست يازند. اما فرض معكوسى مى‌تواند وجود داشته باشد و آن گسترش تدريجى نفوذ حزب عدالت و توسعه به صورت كودتايى خزنده براى قبضه كردن همه پايگاه‌های قدرت و رسيدن به هدف نهايى برقرارى دولت و حزبى مسلط و بى‌رقيب و در هم كوبيدن هرگونه رقابت درون و بيرون سامانه دولت به صورت پاكسازى‌های گسترده و بيرون ريختن عناصر نامطلوب باشد، كه بررسى‌های لازم انجام شده و فهرست‌ها نيز چنان كه ملاحظه شد آماده بوده است و نمى‌توانست حاصل بررسى‌های چند ساعته بعد از شكست كودتا بوده باشد.

احتمالا شتابزدگى كودتا نيز ناشى از آگاهى و نگرانى عناصرى از سطوح مختلف ارتش بوده است كه خواسته باشند پيش دستى كنند و به كودتايى پيشگيرانه يازند، و همين شتابزدگى به علاوه نداشتن زمينه اجتماعى در ميان سربازان را، كه از سطوح متدين‌تر جامعه هستند، می‌توان از دلایل شكست سريع كودتاى نافرجام، و پيروزى كودتاى خزنده دانست.

به اميد آنكه پيروزمندان از خشونت و انتقامجويى بيشتر كه موجب افزايش تفكر دوقطبى در تركيه و بروز كشمكش‌های طولانى خواهد شد، بپرهيزند، و اجازه دهند عامل زمان و حركت پيش‌تازنده نسل‌های در راه مرهمى بر اين زخم عميق تركيه نهد و مانعى در راه توسعه حسد‌انگيز آن كشور پديد نياورد.