از حشاشین تا داعش؛ تروریسم پدیده‎ای نو یا کهنه؟

خبرگزاری ایسنا: اما آیا تروریسم پدیده‏‌ای نوین و مدرن است و یا در گذشته هم وجود داشته و از ترور به عنوان ابزاری سیاسی استفاده می‎شده است؟

"تروریسم" تعریف دقیقی ندارد و بین آدم‎ها و کشورها در اطلاق عنوان "تروریست" به یک گروه یا فرد، اختلاف نظر وجود دارد و برای همین است که لیست گروه‏‌های تروریستی از نظر کشورهای مختلف، متفاوت است، اما به طور کلی تروریسم را به فعالیت‌هایی اطلاق می‏‌کنند که از ترور و کشتار برای پیشبرد مقاصد سیاسی و اجتماعی استفاده می‏‌کنند. سازمان ملل اقدام تروریستی را استفاده از خشونت در برابر مردم و دولت‎ها برای اهداف سیاسی می‎داند. در سال 1994 هم در بیانیه‎ای آمده است که "اقدام تروریستی اقدامی علیه گروهی از مردم و یا فرد خاصی با اهداف سیاسی است؛ این اقدام می‌تواند در هر شرایطی علیه ایده، قوم مذهب و نژادی صورت بگیرد". در سال 2004 هم اقدام تروریستی هر اقدام مجرمانه علیه غیرنظامیان شامل، مرگ، جراحت، گروگان‏گیری و یا ایجاد وحشت در بین مردم با هدف وادار کردن دولت‎ها یا سازمانی بین‌المللی برای اقدامی خاص تعریف شده است.

****

بسیاری «جنبش سیکاری» (sicarii) را اولین گروه با اقدامات تروریستی می‏‌دانند. "سیکاری"‎ها مردان طبقه پایین قوم یهود بودند که در قرن نخست میلادی علیه سلطه رومی‎ها می‎جنگیدند و با دشنه‌هایی که سیکا نام داشت مخالفان خود را از پا در می‌آوردند و به منابع آب آسیب می‎رساندند.

«اسماعیلیون» یا «حشاشین» ( Assassins اسمی که اروپایی‏‌ها به اسماعیلیون داده‏‌اند و بعدها از این ریشه برای واژه‌سازی هم استفاده کردند) به رهبری "حسن صباح" گروه دیگری بود که بسیاری اقداماتش را تروریستی می‎دانند. گروهی که ابعادش هنوز در هاله‎ای از رازآلودگی و البته افسانه‎پردازی است. برخی می‎گویند حشاشین به پیروان خود مخدر می‏‌دادند و در حالت خلسه آنان را به بهشتی ساختگی همراه با جوی‌های عسل و حوریان بهشتی می‏‌بردند و بعد از خلسه به آن‏ها می‌گفتند اگر می‌خواهید دوباره به بهشت بازگردید باید گوش به فرمان ما باشید و با نیروی همین پیروان و استتار در کوه و قلعه‎های پنهانی چون الموت مخالفان خود را از پای درمی‌آوردند. برخی کشتن خواجه نظام الملک وزیر مشهور دوره سلجوقی را به این گروه نسبت می‌دهند.

گذشته از این دو گروه سازمان‌یافته، در این دوران کشتار و بربریت در نقاط مختلف جهان نمود داشت و خشونت ابزاری رایج برای پیشبرد مقاصد سیاسی و اجتماعی بود، اما تاریخ تروریسم جدید به انقلاب فرانسه بازمی‏‌گردد؛ جایی که واژه «تروریسم» برای اولین بار استفاده شد. «ژاکوبن‌ها» ( Jacobin) جمهوری‎خواهان تندرویی بودند که با رهبری "ماکسیمیلیان روبسپیر" علیه سلطنت و لویی شانزدهم می‌جنگیدند و دورانی از وحشت و ترور را ایجاد کرده بودند، آن‏ها با ابزار اختراعی خود "گیوتین" بسیاری از دشمنانشان را از پای در می‏‌آوردند.

در قرن 19 با گسترش تئوری‎های رادیکال سیاسی و پیشرفت در ساخت سلاح‌های مختلف، زمینه برای ایجاد گروه‌های کوچک و بزرگ تروریستی فراهم شد؛ گروه‎هایی که به شدت خواهان ضربه زدن به دولت‏‌ها بودند. این گروه‌ها به ویژه در ایتالیا، روسیه، فرانسه و آمریکا قوت گرفتند؛ چنانکه گروه‌‏های آنارشیست حملاتی را علیه تزار روسیه و رئیس جمهور آمریکا تدارک دیدند.

یکی از اندیشه‌‏هایی که مبارزات و اقدامات تروریستی را از نظر تئوریک حمایت می‏‌کرد، اندیشه ناسیونالیسم یا ملی‎گرایی بود. یکی از سازمان‏‌های مبارزی که با این ایده شکل گرفت، «سازمان جمهوری‎خواه برادری ایرلند» بود؛ گروهی که می‌خواست ایرلند را از بریتانیا جدا کند و حکومتی مستقل شکل بدهد، تلاش گروه‎های مخالف ایرلندی چندین دهه به طول انجامید و در این دوران علاوه بر مبارزات در خاک ایرلند، مبارزان ایرلندی شبکه‎ای از داوطلبان را شکل داده بودند که به درون نیروهای پلیس بریتانیا نفوذ و کسب اطلاعات می‏‌کردند و ارتش جمهوریخواه ایرلند گروهی به نام 12 تشکیل داده بود که برای ایجاد وحشت پلیس‏‌های بریتانیا را یکی پس از دیگری می‏‌کشتند. این اقدامات پنهان و اعتراضات خیابانی در ایرلند شاه جرج پنجم را مجبور به پذیرش استقلال بخشی از ایرلند کرد.

بسیاری کشتارهای گسترده در رژیم نازی آلمان، همچنین اتحاد جماهیر شوروی را هم جزو مصادیق اقدامات تروریستی می‎دانند.

گروه «ارگون» سازمانی شبه‌نظامی در اسرائیل است که بر پایه تفکر صهیونیزم شکل گرفته و تا سال 1948 در فلسطین فعالیت می‏‌کرد؛ بزرگترین اقدام تروریستی این گروه بمب‌گذاری در هتل فلسطینی شاه ‌دیوید در اورشیلم بود که در جریان آن 92 نفر کشته شدند. این بمب‌گذاری نقش مهمی در جدا شدن قدس از فلسطین و شکل‎گیری دولت اسرائیل داشت.

«جدایی‌طلبان باسک» یا گروه اِتا هم گروه مارکسیتی مسلح هستند که هدف آن‎ها جدا کردن منطقه باسک از اسپانیا و فرانسه است. این گروه در طول زمانِ فعالیت خود، اقداماتی چون ترور مقامات اسپانیا و ایتالیا و حمله به مکان‎های عمومی و کشتن مردم را انجام داده‎اند. در مارس 2003 این گروه به دولت اسپانیا اعلام آتش‌بس داد اما مذاکرات صلح با حمله اتا به فروشگاهی در مادرید ناتمام ماند.

سازمان مجاهدین خلق ایران (منافقین) هم گروهی شبه‌نظامی است که با ایده‎های اسلامی شروع به کار کرد و بعد به مارکسیسم روی آورد. این گروه در سال 1344 شکل گرفت و در زمان پهلوی علیه محمدرضا شاه و بعد از انقلاب، علیه جمهوری اسلامی می‎جنگید و بسیاری از ترورهای اول انقلاب چون بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی و دفتر ریاست جمهوری در سال1360 ، همچنین ترور مردم عادی از جمله اقدامات این گروه بوده است. این گروه سپس به عراق رفت، در جنگ عراق علیه ایران با صدام همکای کرد و در استان دیاله عراق اردوگاهی به نام اشرف بنا نهاد. آن‏ها در عملیات "فروغ جاویدان" با حمایت صدام وارد خاک ایران شدند ، اما بعد در عملیات مرصاد شکست سنگینی از ارتش ایران خوردند. اعضای این گروه تا زمان زنده بودن صدام در اردوگاه اشرف زندگی می‏‌کردند. اما در سال 2012 اردوگاه اشرف تخلیه شد و بخشی از افراد از سوی نیروهای عراقی کشته شدند و بخشی به اردوگاه لیبرتی و برخی به اروپا رفتند.

فهرست گروه‎های تروریستی که اکنون در جهان فعال هستند، فهرست بلندبالایی را شامل می‎شود که هر یک در بخشی از جهان فعالیت می‏‌کنند و اهداف مختلفی دارند؛ اما وجه مشخصه همه استفاده از ترور برای پیشبرد مقاصد خود است و در این میان جان آدم‌های بی‌گناه است که قربانی منازعات سیاسی، قومی و مذهبی می‎شود.

از میان گروه‎های تروریستی که اکنون فعال هستند، برخی به واسطه کشتار بیشتر، پرآوازه‏‌ترند. طالبان، القاعده، بوکو حرام و داعش گروه‎های تروریستی معروفی هستند.

تاریخ گروه‌‏های تروریستی افغانستان به حمله شوروی در افغانستان و جنگ‌های داخلی این کشور بازمی‏‌گردد؛ اما گروه تروریستی «طالبان» در سال 2007 از مجموعه‎ای از گروه‏‌های تندرو محلی تشکیل شد و اگرچه در آغاز مردم فکر می‏‌کردند که این گروه می‎تواند به جنگ‏های داخلی پایان دهد، اما خود آغازگر منازعات داخلی برای افغانستان شد. طالبان در مدت کوتاهی بسیاری از ولایات افغانستان را به تصرف خود در آورد و 26 سپتامبر 1996 کابل را هم تصرف کرد. آنها "نجیب احمد زی" ، آخرین رییس‌جمهوری "جمهوری دمکراتیک افغانستان" و برادرش "شاهپور" را به قتل رساندند و جنازه‏‌های آن‌ها را در چهارراه آریانا به دار آویختند. یکی از بزرگترین جنایت‎های طالبان قتل عام مردم هزاره بود که بسیاری از نهادهای حقوق بشری از آن به عنوان نسل‌کشی یاد کرده‎اند. طالبان هزاره‎ها را کافر می‏‌دانستند و کشتن آنها و غارت اموال‌شان را مجاز می‏‌خواندند. طالبان جز جزم‎اندیشی برای افغانستان دستاورد دیگری نداشت؛ طالب‌ها با رادیو و تلویزیون، موسیقی، سینما، نقاشی و مجسمه‎سازی مخالف بودند و دو مجسه تاریخی و عظیم بودا در بامیان افغانستان را نابود کردند. زنان حق نداشتند به تنهایی از خانه خارج شوند و استادیوم بزرگ کابل هر روز شاهد اعدام‌‏های بسیاری مردم از سوی طالبان بود. یکی از مرگبارترین اقدامات طالبان حمله به مدرسه‎ای در پیشاور پاکستان بود که در جریان آن 149 دانش‎آموز کشته شدند. آنها همچنین یک خبرنگار و تعدای از دیپلماتهای ایرانی را در مزارشریف به شهادت رساندند.

بعد از حملات یازده سپتامیر 2001 به برج‌‏های دوقلوی آمریکا، آمریکا اسامه بن لادن را مسئول این حملات دانست و از طالبان خواست که او را به آمریکا تحویل بدهد، این سرآغاز حمله به افغانستان شد؛ حمله‌ای که اگرچه شکست طالبان، مرگ بن لادن و آزادسازی شهرهای تحت سلطه آن‎ها را در پی داشت، اما طالبان را کاملا از بین نبرد. تنها آنها را به گروه‏‌هایی پراکنده در افغانستان بدل کرد.

«گروه القاعده» یکی دیگر از گروه‌های تروریستی افغانستان است که البته حامی اصلی آن بن لادن- میلیاردر عربستانی و نفر دوم آن ایمن الظواهری-چشم پزشک- مصری بوده‌اند. بن لادن القاعده را سال 1988 برای مبارزه با شوروی ایجاد کرد؛ در واقع بیشتر افراد این گروه عرب‏ بودند و فعالیت خود را بر خلاف طالبان محدود به افغانستان نمی‎دانستند و گستره وسیع‏‌تری برای اقدامات تروریستی خود در نظر داشتند. از نظر تفکر هم القاعده و طالبان با هم متفاوت بودند، زمانی که طالبان سینماها را در کابل آتش می‏‌زد، رهبران القاعده برای جهان و از طریق اینترنت پیام تصویری مخابره می‏‌کردند.

رد پای القاعده در کشورهای آفریقایی چون نایروبی، کنیا، تانزانیا، مصر، سودان، سومالی، اوگاندا، کومور و یمن و در سوریه، لبنان، پاکستان، عراق و در عملیات‌های تروریستی دیده شده‎ است. بمب‌گذاری متروی لندن که در جریان آن 52 نفر کشته شدند هم منتسب به گروهی است که با القاعده در ارتباط بوده، همچنین بمب‌گذاری در قطاری در مادرید که 200 کشته بر جای گذاشت هم کار یکی از گروه‎های مرتبط با القاعده بوده است. یکی از منابع پر درآمد القاعده اخاذی است، آنها در سال 2014 از راه دزدیدن اروپایی‌ها 66 میلیون دلار درآمد داشته‎اند.

بیشتر پایگاه‌‏های القاعده با حمله آمریکا به افغانستان از بین رفتند و نیروهای القاعده به کوه‏‌ها رفتند.

نام گروه تروریستی «بوکو حرام» با یکی از دردناک‎ترین اقدامات این گروه گره خورده است، دزدیدن شبانه بیش از 200 دختر از مدرسه شبانه‎روزی و تهدید به فروش آن‎ها به عنوان برده.

بوکو حرام گروهی شورشی در شمال نیجریه است که معنی نامش این است: «تحصیل حرام است». این گروه خواستار تعطیلی تمام مدارس و اجرای "شریعت اسلام" در تمام نیجریه است؛ البته این گروه در نیجر، چاد و کامرون هم فعال است. "محمد یوسف" بنیان‎گذار این گروه است؛ کسی که حتی کروی بودن زمین را هم زیر سوال برده است. البته یوسف در سال 2009 کشته شد و "ابوبکر شکائو" رهبر این گروه شد؛ رهبری که حالا با "ابوبکر البغدادی" از رهبران گروه تروریستی داعش بیعت کرده است.

بوکو حرام در واقع از ضعف نیروی ارتش نیجریه استفاده و با حمله به روستاهای این کشور ، کل آن‌ها را نابود می‏‌کند و زنان دختران و پسران نوجوان را به اسارت می‎گیرد. یکی از خشن‏‌ترین کشتارها در نیجریه در روستای "مایدگوری" رخ داد. آنها یک بمب را در کامیون حمل الوار جاسازی کردند و وقتی بمب منفجر شد و مردم برای کمک به قربانیان شتافتند، بمب دوم منفجر شد.

دزدیدن 276 دختر نوجوان را یک مدرسه شبانه‏‌روزی دیگر اقدام این گروه بود، البته نزدیک به 50 دختر موفق به فرار شدند؛ رهبر بوکو حرام در ویدئویی که این دختران را با پوشش خاص اجباری این گروه نشان می‏‌داد گفت آنها را یا می‌فروشد و یا به زور به عقد نیروهایش درمی‏‌آورد. برخی از این دختران به قیمت 12 دلار در مرز نیجریه و چاد به فروش رفته‏‌اند. در زمانی که این دختران دزدیده شدند، کمپینی برای آزادی آن‏ها شکل گرفت و بسیاری از سراسر جهان از جمله "میشل اوباما" عضو آن شدند؛ کمپینی که در حد هشتگ باقی ماند.

تجارت عاج فیل و صادرات آن به چین و تایلند یکی از منابع کسب درآمد بوکو حرام است؛ بوکو حرامی که اقداماتی بسیار شبیه به داعش دارد.

شاید مهم‌‎ترین فرق «داعش» با دیگر گروه‌‏های تندروی اسلامی این است که داعش خودش را "دولت اسلامی" می‌نامد و ادعای خلافت جهانی دارد. ریشه داعش به گروه "توحید و جهاد" می‎رسد؛ گروهی که در سال 2004 به القاعده پیوست و با نیروهای آمریکایی و ارتش عراق می‏‌جنگید. با کشته‌شدن رهبران پیشین این گروه توسط نیروهای آمریکا، ابوبکر البغدادی رهبر این گروه شد. با شروع جنگ سوریه آن‏ها به سوریه رفتند و نام «دولت اسلامی شام و عراق» را روی خود گذاشتند و شهر رقه را تصرف کردند، همچنین با حمله به عراق شهر رمادی و فلوجه مهمترین شهرهای استان الانبار عراق را تصرف کردند، تصرف موصول مهمترین موفقیت داعش بود. در سوریه هم داعش پیشروی زیادی کرد و نیمی از خاک سوریه را به دست آورد. داعش بخش‌هایی از لیبی، نیجریه و افغانستان را هم در اختیار دارد.

داعش با نزدیک شدن به مرزهای کردستان عراق، با پیشمرگه‎های کرد هم وارد جنگ شد و از سوی دیگر با حمله به کوبانی-شهری کردنشین در سوریه- بخشی از این شهر را به تصرف در آورد. اما کوبانی در برابر داعش مقاومت کرد و با کمک نیروهای ائتلاف که شامل آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی است، کوبانی از دست داعش آزاد شد. جنایات داعش علیه ایزدی‏‌ها در استان سنجار یا شنگال در شمال عراق را بسیاری از نهادهای حقوق بشر، نسل‌کشی دانسته‎اند. کشتن مردها و به اسارت گرفتن دختران، تجاوز به آن‎ها و خرید و فروش‎شان جزو اقداماتی بود که داعش در این شهر انجام داد. پیشمرگه‏‌های کرد و نیروهای ائتلاف سنجار را از داعش پس گرفتند و بعد از آز شدن شنگال، چندین گور دسته جمعی در این شهر پیدا شد.

حمله شیمیایی به استان صلاح‎الدین عراق، تخریب بناهای تاریخی چون شهر باستانی نمرود و شهر تاریخی پالمیرا در سوریه جزو اقدامات داعش بود. داعش با ادعای خلافت جهانی سکه و اسکناس چاپ کرد، گذرنامه، پلیس، شبکه تلویزیونی و سایت خبری راه انداخت و به صادرات نفت روی آورد.

یکی از جنجالی‎ترین مسائل درباره داعش پیوستن نیروهای خارجی از 86 کشور جهان و همچنین شهروندان کشورهای اروپایی به داعش است. داعش از طریق ارتباطاتی که با دختران کشورهای اروپایی برقرار کرد، جهاد نکاح را باب کرد؛ دخترانی که به داعش می‌پیوندند تا همسر مردان داعشی شوند. موضوع دیگری که درباره این گروه عجیب وجود دارد، جنایات بسیار خشن و فیلمبرداری و انتشار این فیلم‏‌هاست. در برخی از این فیلم‏‌ها جلاد پسران نوجوان هستند.

داعش در اقدامات تروریستی خود توانسته کشورهای زیادی را درگیر کند، آن‎‏ها خصوصا در ماه رمضان دولت‏ها را تهدید به گسترش فعالیت‎های خود کردند. بلژیک، فرانسه، آمریکا، اندونزی، لیبی و بسیاری دیگر از کشورهای دنیا تا کنون طعم خشونت داعش را چشیده‏‌اند؛ گروهی تروریستی که البته با همکاری کشورهای مختلف از جمله ایران، در حال از دست دادن مواضع خود در سوریه و عراق است. اما آیا پایان داعش، پایان تروریسم است؟