واقعیت تقابل شهرداری و دانشگاه هنر چیست؟ +تصاویر و فیلم

سرویس اجتماعی فردا؛ رویدادهای معماری نوشت: تعطیلات هفته گذشته ایام پر خبری برای میدان مشق، شهرداری منطقه ۱۲ و دانشگاه هنر بود. در ابتدا پایگاه معماری‌نیوز (وابسته به پیروز حناچی، معاون وزیر راه‌وشهرسازی)، با تیتر «حمله ماموران شهرداری تهران به دانشگاه هنر و درگیری با حراست» خبر از درگیری بین ماموران شهرداری و حراست دانشگاه هنر داد. پس از آن با انتشار گفت‌وگوی معماری‌نیوز با قائم مقام منطقه ۱۲ (که بعداً تکذیب و مشخص شد از مکالمات تلگرامی گروه میدان مشق استخراج شده است)، این خط خبری ادامه پیدا کرد. مصاحبه با غلامرضا اکرمی، ریاست دانشگاه هنر، که مدعی مالکیت دانشگاه بر فضای مورد اختلاف شد ادامه‌ای بر این منازعه رسانه‌ای بود. وی همچنین استفاده از گاز اشک‌آور توسط حراست دانشگاه را نیز تکذیب کرد. روز گذشته نیز پس از گفت‌وگوی دبیر انجمن اسلامی دانشگاه هنر علیه شهرداری تهران و استفاده از لفظ «حمله گازانبری شهرداری به دانشگاه»، تجمعی در فضای اداری دانشگاه توسط تعدادی از دانشجویان در حمایت از دانشگاه برگزار شد. اما در تمامی این اخبار و ادعاها همچنان دلایل تقابل شفاف نیست و در محتواهای منتشر شده از مشخص کردن فضای مورد اختلاف نیز پرهیز شده است.

مروری بر تاریخ و فضاهای میدان مشق میدان مشق که یکی از فضاهای قدیمی و با سابقه بافت تاریخی شهر تهران و باقی مانده از دوره قاجار است در ابتدا برای مشق پیاده نظام استفاده می‌شد و در مالکیت ارتش بود در سال‌های پس از استقرار رضا شاه این فضا به باغ ملی تغییر نام داد؛ اما باغ ملی پایدار نبود به تدریج فضاهای این میدان مشق به نهادهای دولتی چون وزارت خارجه و وزارت دفاع واگذار شد. در طول سال‌ها فضاهای متعددی چون موزه پست و تلگراف (اداره پست)، موزه ملی ایران، موزه ایران باستان، کاخ شهربانی (ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه)، موزه عبرت (بازداشتگاه کمیتهٔ مشترک ضد خرابکاری ساواک شهربانی یا بازداشتگاه توحید)، موزه سکه بانک سپه، مجموعه قزاقخانه (دانشگاه هنر)، وزارت امور خارجه، ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه (ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس پیشین)، باشگاه افسران (ساختمان شماره ۷ وزارت امور خارجه)، کتابخانه و موزه ملی ملک، موزه علم و فناوری، ساختمان شماره دو سازمان ثبت اسناد و املاک ایران و بوستان معلم حول این میدان هویت یافتند. دانشگاه هنر نیز از جمله این فضاها است که ۱۲ سال پیش از وزارت دفاع خریداری شده و البته همچنان مرمت آن نیمه‌کاره مانده است.

معبر مورد اختلاف کوچه ارتش است که با رنگ زرد بین دیوار غربی دانشگاه هنر و یکی از ساختمان‌های وزارت خارجه مشخص شده است؛ دانشگاه قصد دارد با انضمام این کوچه به حیاط خود آن را تبدیل به پارکینگ کند. طرح بالادستی میدان مشق در دوره اخیر مدیریت شهرداری منطقه ۱۲ در ادامه طرح‌های بالادستی بافت تاریخی این فضا در اولویت احیا و استفاده قرار می‌گیرد؛ با این حال هرچند اکثر بناهای حول این میدان هویت فرهنگی یافته‌اند اما استقرار بناهای وزارت خارجه از موانع پیش‌روی احیای باغ‌ملی و پیاده‌راه‌سازی آن بود. اهمیت ویژه حفظ امنیت وزیر خارجه (که جزو مهم‌ترین وزیران در محافظت‌های فیزیکی است) و همچنین عرف و مراسم‌های دیپلماتیک حضور شخصیت‌های خارجی موضوعاتی بودند که وزارت خارجه را بر حضور اتومبیل در این فضا مصر می‌کردند. با این حال به دلیل تمایل جدی وزیر خارجه فعلی (دکتر ظریف) به احیای فرهنگی این فضا در نهایت در تعاملی سردر باغ ملی برای حضور پیاده گشوده شده و طی طرح احیا و منزلت این پروژه (که توسط دانشگاه هنر تهیه شه است) تصمیم به تغییر مسیر اتومبیل‌ها و محدود کردن حضور وسایل نقلیه گرفته می‌شود. طی این طرح بالادستی، گذر ارتش که بین دیوار غربی دانشگاه هنر و یکی از ساختمان‌های وزارت خارجه قرار دارد و با اتصال به کوشک مصری امکان دسترسی به ساختمان اصلی وزارت خارجه را فراهم می‌کند به عنوان گذری انتخاب می‌شود که عبور اتومبیل‌ها به صورت کنترل شده فراهم شود. به همین منظور کیوسکی برای کنترل ورود و خروج اتومبیل در ابتدای این معبر تعریف می‌شود. در طرح‌های بالادستی که با همکاری دانشگاه هنر تدوین شده است این معبر به عنوان تنها مسیر ورود اتومبیل‌های دیپلماتیک تعریف شده است تا هویت پیاده‌مدار میدان مشق تحت شعاع قرار نگیرد ثبت سند معبر به نام دانشگاه! دانشگاه هنر که خود از طرف شهرداری مشاور تدوین طرح منزلت میدان مشق است در طی مطالعات این طرح متوجه مالکیت خود بر این معبر (که پیش از این و قبلاً توزیع بناها استفاده‌ای درونی داشته است) می‌شود که ۱۲ سال پیش توسط وزارت دفاع به این مجموعه فروخه شده است. بر این اساس دانشگاه هنر سند تک‌برگی مالکیت خود را بر اساس این فضا و احتساب این معبر در ماه گذشته ثبت می‌کند. در واقع این رفتار عجیب دانشگاه در اثر کاهلی شهرداری منطقه ۱۲ در هماهنگ کردن طرح‌های بالادستی با یک‌دیگر رخ می‌دهد؛ زیرا میدان مشق که این روزها با معبرهای متعدد آن شناخته می‌شود در واقع زمینی یک‌پارچه با معابر درونی بوده است که توسط مالک اصلی نظامی آن بین نهادهای مختلف تقسیم شده است. در این تصویر ضمن مشخص بودن آغاز فرایند حذف دیوار غربی با برداشتن نرده‌ها، عضو حراست دانشگاه که از گاز اشک‌آور استفاده می‌کند با لباس صورتی مشخص است انضمام خیابان به دانشگاه برای استفاده پارکینگ بدون مجوز از میراث فرهنگی و شهرداری علی‌رغم اینکه دانشگاه هنر خود تدوین کننده طرح منزلت میدان مشق است، اما مدیریت دانشگاه با استناد به این سند تصمیم می‌گیرد با ضمیمه کردن این خیابان به حیاط دانشگاه از سطح آن به عنوان فضای پارکینگ اساتید و از زیر سطح آن به عنوان فضای تاسیسات استفاده کند. به همین منظور سه‌شنبه گذشته و پیش از آغاز تعطیلات عملیات ساختمانی تخریب دیوار ۴۰ ساله غربی دانشگاه آغاز می‌شود. نرده‌های نصب شده دیوارها برداشت و تخریب دیوار و نصب درب در ابتدای معبر آغاز می‌شود. معبربانان شهرداری و کارگران شهرداری که برای باز کردن داربست‌ها و مصادره وسایل تخریب در محل حاضر شده بودند با مقاومت مسئولان دانشگاه و برخورد حراست دانشگاه مواجه می‌شوند.

آنچنان که در ویدئوی ابتدای متن مشخص است این تقابل به استفاده نیروهای حراست دانشگاه از گاز اشک‌آور منجر می‌شود. موضوعی که اکرمی مدیریت دانشگاه در مصاحبه با پایگاه معماری‌نیوز (وابسته به وزارت راه‌وشهرسازی) آن را تکذیب می‌کند: «آخر مگر می‌شود که دانشگاه گاز اشک‌آور داشته باشد. این نوع مواد فقط در اختیار نیروی انتظامی است. داشتن گاز اشک‌آور به جز مأموران نظامی و انتظامی خلاف قانون است و جرم محسوب می‌شود. مأموران ما را کتک زدند بعد هم چنین شایعاتی را پراکنده می‌کنند». طبق قوانین شهری ساختمان‌های ثبت ملی (همچون ساختمان قزاقخانه یا دانشگاه هنر)، علاوه بر اجازه شهرداری برای هر نوع عملیات ساختمانی (که شامل همه بناها است) می‌بایست مجوز میراث را نیز دریافت کنند که با توجه به ثبت باغ ملی به شکل فعلی آن منتفی است. عملیات ساختمانی دانشگاه هنر نه‌تنها مجوز شهرداری را نداشته که از استعلام از میراث فرهنگی نیز پرهیز شده است. عاقبت ماجرا با مذاکره روز چهارشنبه مدیریت دانشگاه هنر با مسئولان شهرداری منطقه ۱۲، همچنان توقف عملیات ساختمانی ادامه دارد و قرار مذاکرات به هفته جاری موکول شده است. به نظر می‌رسد دانشگاه هنر که به دلیل ثبت میراث و محدودیت‌های سازمان میراث فرهنگی و شهرداری تهران درنهایت نخواهد توانست این معبر را اشغال کند، از این موقعیت برای تأمین پارکینگ‌های خود در منطقه دیگری در نزدیکی دانشگاه استفاده کند. آنچه افسوس آور است روش‌های غیراخلاقی و قربانی کردن سرمایه‌های ملی برای چند متر پارکینگ است؛ درحالی‌که متروی میدان امام خمینی در فاصله چند متری سردر باغ ملی قرار دارد و این فضا نیز درون طرح ترافیک است. از مسئولان و اساتید دانشگاه که مدام مردم و دانشجویان را به سبک زندگی مدرن و ایفای حق شهر دعوت می‌کنند انتظار می‌رفت خود پیشتاز استفاده از وسایل نقلیه عمومی و صیانت از طرحی باشند که خود تدوینگر آن هستند! سؤالات بی‌جواب! اما در اتفاق رخ‌داده درباره مجموعه‌های دخیل با سؤالاتی جدی مواجهیم: ◦دانشگاه هنر که می‌بایست پیشتاز حمایت از میراث فرهنگی باشد چگونه به خود اجازه داده است که معبری چند ده‌ساله و شارع عام را برای استفاده نازلی چون پارکینگ زایل کند؟ ◦دانشگاه که می‌بایست منادی قانون‌گرایی باشد چرا بدون کسب مجوزهای لازم از میراث فرهنگی و شهرداری نسبت به عملیات ساختمانی در یک سایت میراثی اقدام کرده است؟ ◦درحالی‌که ورود نیروهای انتظامی به دانشگاه‌ها محدود شده است؛ در اختیار داشتن و استفاده از گاز اشک‌آور توسط مسئولان حراست دانشگاه چه معنایی می‌دهد؟ ◦دانشگاه هنر با این تعداد از اساتید معماری، علاوه بر ناتمام ماندن مرمت دانشگاه، درباره اینکه چرا پارکینگ‌ها به‌صورت زیرسطحی در حیاط دانشگاه تعریف‌نشده‌اند چه پاسخی دارد؟ ◦سازمان ثبت‌اسناد، درباره صدور مالکیت بر یک معبر در یک سایت میراثی چه پاسخی دارد؟ آیا سایت‌های ارزشمندی چون میدان مشق اگر زیر چتر رسانه‌ها نباشد به دلیل اهمال‌کاری‌های بوروکراتیک سازمان ثبت به این سادگی به یغما می‌روند؟ ◦شهرداری منطقه ۱۲ چرا هیچ اقدامی پیشگیرانه‌ای درباره تفکیک زمین‌های این سایت میراثی انجام نداده است؟ ◦و سازمان همیشه ساکت میراث فرهنگی چرا هیچ سخن و اقدامی دراین‌باره از خود بروز نمی‌دهد؟