سرگیجه؛ علل، علائم و درمان

عصر ایران: اگر در دیکشنری خود نگاهی به واژه سرگیجه بیندازید با تعاریف زیادی روبرو خواهید شد. زمانی که در یک جای بلند ایستاده‌اید و از یک ساختمان بلند به پایین نگاه می‌کنید ممکن است دچار سرگیجه شوید. اگرچه احساس سرگیجه در این شرایط عادی است اما این گونه موارد تعریف پزشکی سرگیجه نیست و نمی‌توان در پزشکی از آن استفاده کرد. در پزشکی، سرگیجه احساس چرخش سر( نوعی سرگیجه) است که در غیاب حرکت رخ می‌دهد و معمولا ناشی از پاتولوژی زمینه‌ای در گوش، مغز یا مسیرهای عصبی حسی است. در این مقاله در مورد دلایل ایجاد سرگیجه، نشانه‌های آن و روش‌های تشخیص صحبت خواهیم کرد. همچنین درمان‌های موجود برای افرادی که از این شرایط رنج می‌برند را نیز بیان خواهیم کرد. حقایقی در مورد سرگیجه: سرگیجه احساس چرخش است. دوران سری که در سرگیجه تعریف می‌شود معمولا به خاطر اختلال در تعادل اندام‌هایی همچون گوش داخلی ، بخش‌هایی از مغز یا مسیرهای عصبی حسی است. سرگیجه محیطی به سرگیجه‌هایی اطلاق می‌شود که معمولا به خاطر مشکلات گوش داخلی رخ می‌دهد. سرگیجه مرکزی نیز به سرگیجه‌هایی اطلاق می‌شود که به خاطر وجود اختلال در سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهد. سرگیجه به جای اینکه یک شرایط پزشکی در نظر گرفته شود یک نشانه است. سایر نشانه‌های همراه سرگیجه شامل از دست دادن شنوایی، وزوز گوش،تهوع، استفراغ یا احساس پری در گوش است. معاینات پزشکی ممکن است شامل معاینه گوش، استفاده از یک آزمون مانور یا انجام MRI یا سی تی اسکن باشد. پزشک ممکن است مصرف داروهای خاص، سابقه خانوادگی، وجود میگرن ، صدمات ناشی از بیماری‌ها، عفونت‌های اخیر گوش یا آسیب به سر را مورد بررسی قرار دهند. برخی از انواع سرگیجه ممکن است بدون نیاز به درمان خوب شود. گزینه‌های درمانی دیگر شامل مانور Epley یا درمان علامتی است. سرگیجه چیست؟ در اصطلاح پزشکی، سرگیجه نوعی دوران سر است. در این شرایط احساس می‌کنید شما یا اطرافتان در حال دوران یا حرکت است. اینگونه احساسات حتی زمانی رخ می‌دهد که هیچ حرکتی وجود نداشته باشد. در پزشکی سرگیجه به معنای ترس از ارتفاع نیست. در عوض ترس از ارتفاع یک واژه تشخیصی است که به ترس از بلندی اطلاق می‌شود و برای این وضعیت مناسب نیست. افرادی که ترس از بلندی دارند سعی می‌کنند از این موقعیت‌ها دوری کنند و با قرار گرفتن در مکان‌های بلند دچار اضطراب می‌شوند. سرگیجه یک نشانه خاص است که ربطی به ارتفاع ندارد و به خاطر مشکلات پزشکی متعددی ایجاد می‌شود. پزشکان متخصصی که در کلینیک‌های مربوط به سرگیجه کار می‌کنند تعریف سرگیجه را به صورت تخصصی بیان کرده‌اند. این افراد سرگیجه را از سایر انواع دوران‌های سر متمایز می‌سازند و آن را بر اساس نشانه‌های موجود و دلایل ایجاد آن طبقه بندی می‌کنند. سرگیجه از پیش سنکوپ نیز جدا شده است. در پیش سنکوپ احساس غش به فرد دست می‌دهد و عموما نتیجه کاهش فشار خون موقتی است. عدم تعادل نیز بحث جداگانه‌ای است که معمولا در افراد کهنسال دیده می‌شود. این عدم تعادل به خاطر تعادل ضعیف یا کمبود قدرت بدنی است. سبکی سر، اغلب با اضطراب مرتبط است و برخی از اوقات سرگیجه روانی نیز نامیده می‌شود. چه چیزهایی باعث ایجاد سرگیجه می‌شود؟ اختلال در دو مورد زیر ممکن است باعث ایجاد سرگیجه شود: اختلال در تعادل ارگان‌هایی همچون گوش داخلی اختلال در بخش‌هایی از مغز یا مسیرهای عصبی حسی سرگیجه محیطی: سرگیجه محیطی واژه‌ای است که علل مرتبط با گوش داخلی را در کنار یکدیگر جمع می‌کند. لابیرنت گوش داخلی دارای اندام‌های ریزی است که ارسال پیام‌ها به مغز را ممکن می‌سازد. زمانی که حرکت از موقعیت‌های عمودی وجود داشته باشد این موارد به اطلاع مغز می‌رسد، بنابراین بدن قادر است تعادل خود را حفظ کند. اختلال در این سیستم باعث ایجاد سرگیجه می‌شود و ممکن است به خاطر وجود عفونت یا سایر شرایط باشد. عفونت‌های ویروسی در شرایط زیر دیده می‌شود: آماس گوش درونی: آماس گوش درونی التهاب لابیرنت گوش داخلی و اعصاب دهلیزی ( اعصابی که مسئول رمزگذاری حرکات و موقعیت‌های بدن می‌باشد)است. نورنیت دهلیزی: این گزینه مرتبط با التهاب عصب دهلیزی است. نشانگان منییر نیز ممکن است به خاطر التهاب ایجاد گردد اما می‌تواند به خاطر عفونت ویروسی و نیز باکتریایی باشد.این نوع سرگیجه به خاطر فشار بالای مایع در محفظه گوش داخلی ایجاد می‌شود( تورمی که با عنوان هیدروپس آندولینفاتیک شناخته شده است). نشانگان منییر علاوه بر عفونت ممکن است به خاطر اختلالات متابولیسم یا سیستم ایمنی بدن باشد. سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم یا بی‌پی‌پی‌وی (BPPV) به خاطر اختلال در ذرات آزاد و شناور اتولیث ایجاد می‌شود. این ذرات کریستال‌های کلسیم کربنات در داخل مایع گوش داخلی است که در طول حرکت، سلول‌های حسی مو را می‌کشد. بنابراین عصب دهلیزی را برای ارسال اطلاعات موقعیتی به مغز تحریک می‌کند. افرادی که مبتلا به BPPV هستند، حرکات طبیعی مایع اندولنف بعد از توقف حرکت سر نیز ادامه پیدا می‌کند.. سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم در زنان شایع تر از مردان است و معمولا افراد کهنسال را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حالیکه بیشتر موارد خود به خودی است اما BPPV ممکن است به دنبال شرایط زیر ایجاد شود: آسیب به سر کاهش جریان خون در ناحیه مشخصی از مغز(ایسکمی ورتبروباسیلار) آماس گوش درونی جراحی گوش استراحت در بستر طولانی مدت علاوه بر موارد ذکر شده، اختلال در گوش داخلی ممکن است به خاطر مسمومیت دارویی یا سیفیلیس ایجاد شود.علل نادر عبارتند از فیستول پری لنف( پارگی در یک یا هر دو غشای جدا کننده گوش داخلی)، خوردگی کلستئاتوم( رشد پوست در پشت پرده گوش)، سندرم رامسی هانت و اتواسکلروز( مشکل رشد غیر طبیعی استخوان است که موجب ناشنوایی می‌شود). سرگیجه مرکزی: سرگیجه مرکزی تمامی علل مرتبط با سیستم عصبی مرکزی را کنار یکدیگر جمع می‌کند. این علل شامل اختلال در یکی از دو ناحیه زیر است: ناحیه ای از مغز که با تعامل بین حواس بینایی و تعادل در ارتباط است. اختلال در پیام‌های حسی ارسال یا دریافت شده از تالاموس ( بخشی از مغز ) سردردهای میگرنی شایع ترین دلیل ایجاد سرگیجه مرکزی است. حدود ۴۰ درصد از بیمارانی که دارای سردردهای میگرنی هستند به سرگیجه نیز مبتلا می‌شوند. علل نادر شامل سکته و حمله ایسکمی گذرا ، تومور مخچه مغز، نوروم آکوستیک ( رشد غیر سرطانی در عصب شنوایی در مغز ) و مالتیپل اسکلروزیس است. تحولات اخیر در مورد علل ایجاد سرگیجه: دانشمندان ارتباطی بین سرگیجه و پوکی استخوان یافته اند: دانشمندان کره دریافته‌اند افرادی که دارای پوکی استخوان هستند( بیماری که در آن تراکم استخوان کاهش پیدا می‌کند و خطر شکستگی استخوان‌ها بیشتر می‌شود) شانس بیشتری برای سرگیجه خواهند داشت. علل ایجاد سرگیجه در گروه‌های سنی مختلف، متفاوت نیست: مطالعات جدید نشان داده‌ است که بر خلاف فرضیات گذشته؛ هیچ نهاد واحدی ریشه علل سرگیجه در کهنسالان نیست. نشانه‌های سرگیجه: سرگیجه به جای اینکه یک شرایط پزشکی باشد که علایم و نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهد، به تنهایی یک علامت است. سرگیجه نوع خاصی از دوران و چرخش سر است و حالتی را ایجاد می‌کند که در آن فرد احساس حرکت و چرخش محیط اطراف یا خود را دارد. بسته به علل ایجاد کننده، سایر نشانه‌ها همچون از دست دادن شنوایی، وزوز گوش، تهوع، استفراغ یا احساس پر بودن گوش ممکن است ایجاد شود. حرکت چشم(نیستاگموس) ممکن است توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد. درمان سرگیجه: برخی از انواع سرگیجه ممکن است بدون نیاز به درمان خوب شوند. برخی از انواع دیگر نیز دارای درمان ساده و موثر هستند. با اینحال بیمار باید همه جوانب را بررسی کند. مانور Epley برای درمان BPPV: اگر سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم یا بی‌پی‌پی‌وی (BPPV) دلیل ایجاد سرگیجه بیمار باشد، درمان با مانور Epley در بیشتر موارد موثرترین روش است. برخی از بیماران ممکن است نیاز به روش‌های تغییر مکرر داشته باشند. همچنین ممکن است راهنمایی های لازم برای تکرار این فرآیند در منزل داده شود. این فرآیند در برگیرنده هفت مانور ساده و کند برای موقعیت‌های سر است. هدف از این فرآیندها حرکت ذرات از یک طرف مایع در گوش داخلی به فضای باز ( هشتی ) گوش است. در طول انجام این فرآیند، پزشک بیمار را وارد یک سری موقعیت می‌کند که به مدت ۳۰ ثانیه بعد از فروکش کردن نشانه‌ها یا نیستاگموس نگه داشته می‌شود. دکتر جان.ام اپلی(John.m.Eply) فردی است که برای اولین بار این مانور را منتشر کرد. پزشک این مانور را هدایت می‌کند و بیمار ممکن است در طول این فرآیند سرگیجه را تجربه کند. این فرآیند با مانور هالپایک آغاز می‌شود اما حرکات اضافی به سر افزوده می‌شود و از بیمار خواسته می‌شود در حالیکه سر در مکان اصلی‌اش قرار دارد به اطراف بپیچد. انجام تمرین به صورت کلی یک فرآیند پیچیده است و باید توسط فرد متخصص انجام شود. جراحی: در موارد بسیار نادر، که در آن مانور Epley بعد از تلاش‌های بسیار موثر نیست، جراحی ممکن است برای حل مشکل BPPV توصیه گردد.در عمل جراحی یک پلاگین استخوانی در داخل گوش داخلی قرار داده می‌شود تا ناحیه‌ای که سرگیجه از آن تحریک می‌شود را مسدود نماید. در بیش از ۹۰ درصد موارد این جراحی موفقیت آمیز است و باعث می‌شود این بخش از گوش داخلی به حرکات ذرات یا حرکات سر پاسخ ندهد. درمان علامتی: زمانی که سرگیجه به خاطر التهاب عصب دهلیزی ، یک علت مرکزی یا ایدیوپاتیک ( دارای علت ناشناخته ) باشد، تسکین علایم را می‌توان با درمان دارویی به دست آورد.اگرچه اینکار باعث اصلاح علل ایجاد بیماری نمی‌شود. برای نورنیت، معمولا زمانی که رخ می‌دهد با استراحت بهبود حاصل می‌شود. برای سرگیجه مرکزی یا ایدیوپاتیک، درمان علامتی ممکن است پیشنهاد گردد در حالی که در انتظار آزمون تخصصی هستند. زمانی که بیماری آن‌ها تحت کنترل قرار گرفت، داروهایی همچون سرکوب کننده‌های دهلیزی یا ضد استفراغ ممکن است برای علائم حاد تجویز شود. این داروها می‌تواند بیماری حرکتی با حالت تهوع را کاهش دهد اما یک راه حل طولانی مدت نیست. سرکوب کننده‌های دهلیزی شامل سه گروه از داروها یعنی آنتی کولینرژیک، آنتی هیستامین‌ها و بنزودیازپین‌هاست. مکلزین و دیمن هیدرینات (آنتی هیستامین-آنتی کولینرژیک ها)، لورازپام و دیازپام (بنزودیازپین‌ها) چند نمونه از این نوع داروها هستند. برای بیمارانی که دارای نشانه های حاد از اختلال دهلیزی مربوط به عفونت گوش میانی باشند ممکن است استروئیدها (مانند پردنیزون)، داروهای ضد ویروسی (مانند آسیکلوویر) یا آنتی بیوتیک‌ها (مانند آموکسی سیلین) تجویز شود. علایم شدید تهوع و استفراغ همراه با سرگیجه را می‌توان به صورت کوتاه مدت با درمانی دارویی تسکین داد. داروهای تزریقی بیشتر در شرایط اورژانسی استفاده می‌شود. دروپریدول نیز در بعضی از نقاط استفاده می‌شود، اگر چه برای این استفاده خاص توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مورد تایید قرار نگرفته است. داروهای خوراکی را می‌توان برای تهوع خفیف مورد استفاده قرار داد و معمولا به صورت زیر زبانی مصرف می‌شود. رایج ترین داروهایی که برای این منظور تجویز می‌شود مکلزیت یا دیمن هیدرینات است که به عنوان سرکوب کننده دهلیزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این داروها به ندرت عوارض جانبی دارند اگرچه ممکن است باعث خواب آلودگی شدید شوند. به همین خاطر بعد از مصرف این نوع داروها، رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین و شرکت در هر فعالیتی که ممکن است ایمن نباشد توصیه نمی‌شود. دیگر داروهای ضد تهوع موثر شامل فنوتیازین‌ها، مانند پروکلرپرازین و پرومتازین است. عوارض جانبی این داروها باعث شده است که مصرف آن برای برخی از بیماران مناسب نباشد.عوارض جانبی این داروها شامل خواب آلودگی و اکستراپیرامیدال (دیستونی و پارکینسون) است. برای افرادی که در حال دست و پنجه نرم کردن با استفراغ هستند؛ داروهایی تجویز می‌شود که در آن سرعت خالی شدن شکم افزایش پیدا می‌کند. نمونه‌هایی از این داروها شامل متوکلوپرامید و دومپریدون است. درمان بیماری نشانگان منییر: درمان علامتی دارویی ممکن است برای بیماری منییر مفید باشد اما برخی از اوقات دخالت پزشکی بیشتر ممکن است نیاز باشد. محققان اولین دستگاه کاشته شده را برای درمان اختلالات تعادل توسعه داده اند: بیماران مرکز پزشکی دانشگاه واشینگتون اولین کسانی هستند که از این دستگاه استفاده می‌کنند. هدف این دستگاه سرکوب کردن سرگیجه مرتبط با بیماری منییر است. مانورهای سر ممکن است سرگیجه را تسکین دهد: تا همین اواخر، معلوم نبود که کدام یک از درمان‌های موجود برای سرگیجه موثر و بهتر است.اما اخیرا مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که حرکات سر می‌تواند برای درمان سرگیجه موثر باشد. محققان در مطالعات اخیر دریافته‌اند بیمارانی که از BPPV رنج می‌برند خطر بیشتری برای ابتلا به زوال عقل دارند. این خطر در زنان بیشتر است.