عبور قطار شهری اهواز از زیر رودخانه خروشان کارون
با تلاش مهندسان ایرانی، قطار شهری اهواز از زیر رودخانه خروشان کارون عبور کرد.
کلان‌شهر اهواز سالها است با معضلات ترافیک سنگین و آلودگی هوا ناشی از آلاینده‌ها و ریزگردها مواجه شده که به‌منظور حل این مسائل، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی به‌عنوان یکی از راهکارهای پایدار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پروژه خط یک قطار شهری اهواز با ظرفیت جابه‌جایی ۱۷ هزار مسافر در هر ساعت، به‌عنوان مهم‌ترین بخش مرحله نخست برنامه توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی شهر اهواز تعریف شده است. این پروژه شامل ۲۳ کیلومتر مسیر در دو تونل مجزا و دارای ۲۳ ایستگاه زیرزمینی با ۷ سازه عظیم زیرزمینی برای جابه‌جایی قطارها بین دو تونل به‌همراه ساختمان مرکز فرمان و دپویی با مساحت ۲۰ هکتار است.
در سال ۱۳۸۵ مشارکت کیسون (ایران) و نورینکو (چین)، برنده مناقصه شهرداری اهواز شد. این پروژه، نخستین قطار شهری کشور است که به‌طور کامل به‌صورت EPC (طراحی - تدارک - ساخت) توسط مشارکتی با رهبری شرکتی ایرانی از بخش خصوصی احداث می‌شود. لیکن به‌دلیل وجود تحریم‌ها، شرکت چینی از همکاری در طرح و اجرای پروژه سرباز زد و شرکت ایرانی کیسون، به‌تنهایی این وظیفه مهم را عهده‌دار شد. این شرکت سهامی عام از بخش خصوصی کشور، با دریافت مدال افتخار صادرات ایران در سال ۱۳۹۴ و انتخاب در سه دوره (۱۳۹۱، ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳) به‌عنوان صادرکننده ممتاز و هفت دوره (بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۰) به‌عنوان صادرکننده نمونه خدمات فنی و مهندسی ایران، با کسب رتبه ۹۹ توسط موسسه معتبر ENR، در شمار ۱۰۰ شرکت پیمانکار برتر جهان قرار دارد.
مسائلی مانند بالابودن سطح آب زیرزمینی در کل شهر، عبور مسیر از زیر بستر عریضترین و پرآبترین رودخانه کشور (کارون)، تنوع و پیچیدگی ساختار زمین‌شناسی و وجود تاسیسات زیربنایی عظیم، فشرده و استراتژیک در مسیر حفاری، اجرای پروژه قطار شهری اهواز را بسیار دشوار و پیچیده می‌نمود.
امروز با تکیه بر مجرب‌ترین نیروهای فنی و مهندسی و تأمین پیشرفته‌ترین ماشین‌آلات و تجهیزات و مهمتر از همه، عزم جدی متولیان پروژه و همراهی و همدلی مردم اهواز، پروژه در مسیر غلبة گام به گام بر این چالش‌ها قرار دارد. چالش‌هایی نظیر حفاری تونل‌های آب‌بند به قطر خارجی ۶.۹ متر و احداث ایستگاه‌های دو طبقه زیرزمینی با روش "بالا به پایین" (Top - Down) قبل از رسیدن دستگاه حفار به موقعیت ایستگاه‌ها در محیطی کاملاً زیر سطح آب و برای نخستین بار. در این روش، ترتیب ساخت سازه بر خلاف روش معمول که از "پایین به بالا" است (فونداسیون - ستون‌ها - سقف)، جهت کاهش تداخل اجرایی و افزایش سرعت، به‌صورت معکوس (سقف - ستون‌ها - فونداسیون) می‌باشد و به‌همین دلیل روش "بالا به پایین" نامیده می‌شود.
طبق طراحی‌های مهندسی صورت گرفته، اتصال شمال شرقی کلان‌شهر اهواز به جنوب شرقی آن، الزامی بود و بدین ترتیب، عبور از زیر رودخانه کارون به‌عنوان مهم‌ترین و پر ریسک‌ترین بخش پروژه، در دستورکار قرار گرفت. تونل‌های قطار شهری اهواز، پس از عبور از ۹ ایستگاه شمال رودخانه کارون، هریک با حفاری طول تقریبی ۷۶۰۰ متر، در تاریخ ۹ اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ به آستانه شرقی رودخانه کارون رسیدند. از سوی دیگر، طی یک فرآیند پیچیده، دقیق و مهندسی با حفر گمانه‌های شاهد در حریم و بستر رودخانه، نسبت به شناسایی وضعیت لایه‌های زمین، ساختار متنوع ژئوتکنیک و لنزهای سست ماسه‌ای در محدوده گذر دستگاه از رودخانه اقدام شده است.
پس از حصول اطمینان از نتایج آزمایشات و تحقیقات میدانی، در یک اقدام هماهنگ و حساب‌شده با دقت بسیار زیاد و با انجام کلیه تمهیدات ویژه مورد نیاز، عملیات حفاری و نصب سگمنت‌های بتنی آب‌بند برای عبور از طولانی‌ترین و پرآبترین رودخانه کشور در عمق ۳۵ متری از سطح زمین آغاز شد. این عملیات مستلزم کنترل لحظه به لحظه فشار در جلو و اطراف دستگاه حفار بوده، به‌نحوی که امکان ریزش و نفوذ آب و ماسه را به داخل محدوده عملیات حفاری مانع شود. حرکت پرریسک عبور از میان ماسه‌های روان زیر سطح آب با تحکیم کامل تونل و بدون هرگونه نشست و نفوذ آب، واقعه‌ای است که از این پس مهندسی کشور به آن مباهات خواهد نمود. این رخداد عظیم مهندسی به‌عنوان سخت‌ترین مرحله چرخه حیات پروژه، محصول سالها کار شناسایی و طراحی و تجهیز خوب مهندسان دانشمند و کوشای ایرانی است. این موفقیت در سطح جهان نیز قابل تامل و شاخص است.
هم اکنون، عملیات حفاری تونل پس از رسیدن به ساحل غربی رودخانه کارون و عبور از پایین‌ترین نقطه مسیر، با شیب ۳.۵ درصد رو به بالا و با سرعت متوسط ۱۵ متر در روز به سمت نخستین ایستگاه غرب کارون (ایستگاه ساعت) در حال حرکت و پیشروی است و با مدیریت، پشتیبانی فنی و مهندسی و نیز برنامه‌ریزی دقیق و بدون کوچک‌ترین مشکل، در حال ثبت یکی از وقایع منحصر به فرد مهندسی در صنایع ساختمانی و عمرانی کشور است. این مهم در شرایطی محقق شد که این پروژه ملی با بحران شدید مالی مواجه شده و از عدم تامین نقدینگی و کمبود بودجه رنج می‌برد. علاوه بر آن، درست یک ماه قبل از آغاز عملیات حفاری، یکی از بزرگ‌ترین سیلاب‌های رودخانه کارون به‌وقوع پیوست.
در این نبرد برای به‌زیستی مردم شهر، ابتکارات و نوآوری‌های ارزشمندی صورت گرفته که شرح آنها در این گزارش نمی‌گنجد، ولی نتیجه آنها اجرای این پروژه دشوار است؛ نمونه‌ای برای تجدید و تقویت باور ملی به توانمندی ایرانی؛ باور به توانمندی مهندسانی که در سراسر جهان افتخار آفریده و نام ایران را بلند آوازه کرده‌اند.