رسانه ها تبعیض جنسیتی را به جامعه دیکته می کنند

روزنامه ابتکار: «محتوایی که توسط رسانه ها بازنمایی می شود، به برداشتهای مردم در برابر واقعیت شکل می دهد. رسانه ها مضامین فرهنگی جنسیتی را تولید و منتقل می کنند و قضاوتهای ارزشی مثبت یا منفی در مدلهای شناختی که در ذهن آن ها وجود دارد را به تصویر می کشند.» این بخشی از گفت و گوی ما با دکتر فاطمه داداشیان، عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر و مدیرعامل بنیاد امور ایرانیان پیرامون کارکرد رسانه در بازنمایی هویت واقعی زنان است که در ادامه می خوانید. کارکرد رسانه در حوزه خانواده چیست و تا چه اندازه از این ظرفیت استفاده شده است؟ رسانه ها نقش مهمی در شکل گیری نگرش مخاطبان نسبت به خانواده به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی ایفا می کنند و می توانند در آموزش و ارتقای سطح بینش خانواده ها موثر باشند. رسانه ها باید در راستای تقویت ارتباطات میان اعضای خانواده عمل نمایند و از تزلزل کانون خانواده پرهیز کنند. برای مثال در اقشار و طبقات مختلف شهری و روستایی خانواده اشکال متفاوت دارد و وظایف زنان در این گوناگونی محیط و فرهنگ متفاوت خواهد بود، اما تلویزیون بدون توجه به نوع مخاطبان، آنها را در معرض ارزشهای یکسان قرار می دهد که چنین عملکردی موجب تقابل و تناقض ارزشی در نظام خانواده خواهد شد. متاسفانه علی رغم اینکه امام راحل (ره) صدا و سیما را به عنوان بزرگترین دانشگاه نامیدند، تاکنون از ظرفیت واقعی این رسانه برای آموزش خانواده ها استفاده نشده است. دست اندرکاران و اصحاب رسانه ها باید خود آموزش کافی جهت بهره برداری از این ظرفیت را دیده باشند. البته رسانه ها نیز در این زمینه با مشکلاتی مواجه هستند که نمی توانند به درستی عمل کنند. به نظر شما آیا رسانه ها توانسته اند هویت و چهره ای واقعی از زنان را بازنمایی و به جامعه ارائه کنند؟ امروزه رسانه ها قوی ترین ابزار برای طرح و رواج اندیشه ها و کارآمدترین وسایل برای نفوذ فرهنگها و نگرشها به قلب جوامع هستند. از این رو مبحث «زن و رسانه» یکی از مهمترین موضوعاتی است که مورد توجه جامعه شناسان بوده است. نزول شخصیت و تصویر زن در رسانه ها می تواند مانعی برای رشد زنان باشد. زنان در فیلمهای سینمایی و سریال های تلویزیونی، روزنامه ها، مجلات، کارتونها، کتابها، تبلیغات تجاری و ... به تصویر کشیده می شوند. بسیاری از تصاویر ارائه شده دور از واقعیت است، برای مثال زنانی که یا در حال گریه هستند یا فریادزدن، یا زیاد می خندند، زود فریب می خورند و یا گاهی بسیار بد جنس هستند. در امور اجتماعی موفق نیستند و چنانچه زنی عاقل و کاردان نشان داده شود، دارای رفتارهای خشن و مستبدانه است. در تبیین جایگاه و نقش واقعی زنان چطور؟ رسانه ها دراین حوزه چگونه عمل کرده اند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که در برخی موارد بله و در بسیاری از موارد خیر. رسانه ها در انعکاس فرهنگ جامعه و فرهنگ سازی نقش غالب را بازی می کنند. گفتمان رسانه ها به موضوعات در زمینه های مختلف معنا می بخشد. اطلاعاتی که از رسانه ها پخش می شود، مانند اخبار و گزارشات، به برداشتهای مردم در برابر واقعیت شکل می دهد. در این میان توجه به ترکیب جنسیت در متون رسانه ای یکی از جنبه های در خور اهمیت نظریه های ارتباطی است و یکی از مسایل مهم و اساسی در حوزه جنسیت و رسانه به شمار می رود لذا می توان گفت امروزه نقش زنان در بازتولید مضامین جنسیتی از مسیر رسانه هاست. رسانه ها مضامین فرهنگی جنسیتی را تولید و منتقل می کنند و قضاوتهای ارزشی مثبت یا منفی در مدلهای شناختی که در ذهن آن ها وجود دارد- و حاصل تفکرات جنسیت گرایانه آنها نسبت به جهان هستی است- را به تصویر می کشند. رسانه می تواند در بیان و گزارش امور جهان بیطرفانه قضاوت نکند و متعصبانه دیدگاه های خود را بر پدیده های جهان تحمیل کنند و درغالب ساختارهای زبانی نوعی عدم تقارن در ارزش گذاری های فرهنگی نسبت به زن و مرد ایجاد کنند که عمدتاً این عدم تقارن به سوی برتری مردان جهت گیری شود. چنین پیام هایی مبتنی بر نوعی تبعیض جنسیتی در اشکال مختلف رسانه ای است که براساس آن،فرایندهای جامعه پذیری براساس نوعی نظام سلسله مراتبی جنسیتی شکل می گیرد. برای مثال در جوامع مرد سالار قهرمان زن وجود ندارد و زنان فقط نقش مستخدم، پرستار بچه، آشپز، خانه دار و لذت آفرینی برای مردان را دارند. ولی در جوامعی که گردانندگان آن ها به توسعه پایدار می اندیشند، تصویر حضور زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال در عرصه های مختلف توسط رسانه ها ارائه می شود. برخی معتقدند رسانه ها در بازنمایی هویت زنان، بیشتر بر نقش مادری و همسری تاکید دارند و از بازنمایی هویت زن، به عنوان یک انسان که فعالیت های موفقی در سطح جامعه داشته واهمه دارند. نظر شما چیست؟ افراد در طول زندگی در نقشهای مختلفی قرار می گیرند و رسانه عامل مهم در اجتماعی کردن و ارائه نقش های مختلف به انسانها است ، لذا تاکید بیش از حد به یکی از نقشهای زنان در شرایطی که آنان فعالانه در صحنه حضور دارند اجحاف در حق آنان است. می توان با توجه به افرایش مشارکت زنان درعرصه های مختلف، پیامدهای این حضور را مورد ارزیابی قرار داد. در بسیاری از فیلم ها زنان موفق در عرصه اجتماعی، یا مجرد و یا بیوه هستند این شرایط به طور ضمنی القاء می کند که زن موفق نمی تواند همزمان دارای خانواده ای گرم و صمیمی باشد. متاسفانه در اکثر فیلمها زن محجبه شخصیتی سنتی و به دور از اجتماع است . در حالی که رسانه قادر است با ارائه تصویر مثبت و سازنده از روابط خانوادگی و اجتماعی زنان مذهبی در زمینه رواج نگرشهای دینی در بین زنان سهم بسزایی داشته باشد. روابط زن و شوهر در برنامه ها باید الگوی صحیح و مبتنی بر درک متقابل باشد. زن و مرد شریک یکدیگرند و حضور همسر باید حضوری خلاق و فعال در عرصه خانواده و اجتماع باشد. لذا برنامه ها باید در جهت ارائه نقش مثبت و موثر زنان در خانواده، تلاش آنها در قوام خانواده باشد. اما شیوع فرهنگ مرد ستیزی و تجویز نسخه زن سالاری به کرات تبلیغ می شود و عدم توجه به اخلاق، آرامش ، حسن خلق و تفاهم مشکلات فرهنگی برای جامعه ایجاد می کند. بنظر شما برگزاری جشنواره "زن، خانواده و رسانه" چقدر می تواند در ترغیب رسانه ها به توجه بیشتر به مسایل زنان تاثیرگذار باشد؟ قطعا موثر خواهد بود به شرطی که برگزاری جشنواره حالت فرمایشی نداشته باشد و بتواند موجب افزایش حساسیت و مشارکت اصحاب رسانه نسبت به مسایل زنان در حوزه های مختلف شود.