تشکیلات حشد الشعبی در عراق

اندیشکده راهبردی تبیین : احتمالا هیچ کسی حتی دشمنان عراق هم نقش موثر، ملی و مصلحانه مرجعیت شیعه در این کشور را انکار نمی‌کند؛ مرجعیتی که دو سال قبل، با ورودی به موقع، عراق را از خطری بزرگ‌ نجات داد. وقتی آیت‌الله سیستانی و برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه در عراق، در مقابل هجوم تروریست‌های داعش به این کشور، مردم را دعوت به جهاد کردند، کمتر کسی به این می‌اندیشید که در پی این فراخوان، نیرویی شکل بگیرد که حالا یکی از قدرت‌مندترین نیروهای مردمی در منطقه باشد. اما این اتفاق افتاد و حشد الشعبی در عراق شکل گرفت. عمر تشکیلاتی حشد الشعبی در عراق حالا به دو سال رسیده است؛ دو سالی که به اندازه چندین سال برای این جمعیت مجاهد، تجربه و تلخی و شیرینی به همراه داشت. واقعیت این است که نمی‌‌توان برخی اشتباهات تاکتیکی و عملیاتی صورت گرفته توسط حشد الشعبی را انکار کرد. اما مهم‌تر از هر چیز دیگری، دیدن خط پیشرفت در این تشکیلات است؛ پیشرفتی که باعث شده تا او با وجود هجمه‌های رسانه‌ای و سیاسی کم‌‌ نظیر، حالا علاوه بر میدان نبرد نظامی، در میدان نبرد رسانه‌ای هم مشتی پُرتر از قبل داشته باشد. آن‌چه در ادامه می‌آید، نگاهی مختصر به کارشکنی‌ها و فشارهای وارده بر حشد الشعبی و واکنش‌های رفتاری منطقی و موثر این گروه به این هجمه‌ها است. جبهه عربی-ترکی همسو با آمریکا هم در این مسیر، از هیچ کاری برای تضعیف حشد الشعبی فروگذار نکرد. سفیر عربستان در عراق به این گروه حملات لفظی تندی کرد. رسانه‌های العربیه، الجزیره و صدها سایت عربی دیگر با دروغ‌سازی و بزرگ‌نمایی برخی اشتباهات رخ داده از سوی رزمندگان حشد الشعبی تلاش کردند تا این گروه را اساسا یک گروه «طائفی» نشان دهند. نگاهی به جنگ رسانه‌ای و سیاسی مخالفان حشد الشعبی شکل‌گیری و تقویت حشد الشعبی از منظر جبهه غربی-عربی با محوریت ایالات متحده آمریکا، یعنی افزایش نفوذ ایران و شیعیان در عراق. طبیعی بود که آن‌ها بر اساس چنین تصوری، سعی در تضعیف این نیروها داشته باشند. آمریکا برای مقابله با حشد الشعبی، دو شیوه سلبی و ایجابی را در پیش گرفت. او علاوه بر این‌که محور اعلانی خود را بر طائفی جلوه دادن این گروه قرار داد و از همین زاویه بارها او را نواخت و دولت العبادی را تحت فشار قرار داد تا مانع آزادی و ابتکار عمل حشد الشعبی شود، در حوزه ایجابی سعی کرد تا با تسلیح و تقویت نیروهای پیشمرگه و اصرار بر ایجاد «ارتش سنی»[1]، ابزارهای نفوذ خود را در برابر این گروه عمدتا شیعی، توسعه دهد. اما جبهه عربی-ترکی همسو با آمریکا هم در این مسیر، از هیچ کاری برای تضعیف حشد الشعبی فروگذار نکرد. سفیر عربستان در عراق به این گروه حملات لفظی تندی کرد. رسانه‌های العربیه، الجزیره و صدها سایت عربی دیگر با دروغ‌سازی و بزرگ‌نمایی برخی اشتباهات رخ داده از سوی رزمندگان حشد الشعبی تلاش کردند تا این گروه را اساسا یک گروه «طائفی» نشان دهند که بر مردم سنی مناطق آزادشده از چنگال داعش، ظلم می‌کند و به مال و جان آ‌ن‌ها صدمه می‌زند. این تصویرسازی‌های مغرضانه، زمینه را برای فشارهای سیاسی به دولت العبادی فراهم می‌ساخت تا در عملیات‌های مختلف از حشد الشعبی بهره نبرد. البته العبادی نیز در برهه‌هایی تسلیم این فشارها شد و تاوانش را پرداخت. در ماجرای اشغال الرمادی مرکز استان الانبار توسط داعش، مصادیقی از این مساله قابل مشاهده بود. بدیل حشد الشعبی برای جبهه غربی-عربی-ترکی، علاوه بر پیشمرگه و عشایر سنی که البته پیوندهای معناداری با دولت بغداد دارد، گروهی مشابه حشد الشعبی با نام «حشد الوطنی» به رهبری اثیل النجیفی است. النجیفی که پیش‌تر استاندار نینوا به مرکزیت موصل بود، به دلیل خیانت‌های آشکاری که در ماجرای اشغال موصل توسط داعش داشت، از سمتش عزل شد. او اما هم‌چنان خود را استاندار نینوا می‌داند! و ماموریت اصلی حشد الوطنی را که جمعیتی سنی است، آزادی موصل معرفی می‌کند. اثیل النجیفی در سفری که سال گذشته به آمریکا داشت، توانست کمک‌های مالی و نظامی این کشور را جذب کند. علاوه بر برخی دولت‌های عربی، حتی ترکیه هم در کمک به این گروه فعال است. خشکاندن زمین‌های کشاورزی و باغات اهل سنتِ مناطق آزادشده، وادار کردن سنی‌ها به ترک شهر و تغییر ترکیب جمعیتی، تصرف در اموال آنان، رفتارهای زننده و غیرانسانی، کشتن انسان‌های سنی بی‌گناه و ... از جمله اتهاماتی است که بارها و بارها در رسانه‌های وابسته به جریان ارتجاع علیه حشد الشعبی ذکر شده است. اما یکی از مهم‌ترین بخش‌های جنگ روانی طرف مقابل برای تضعیف حشد الشعبی، بیانیه الازهر مصر در ضدیت با این گروه بود. در این بیانیه، حشد الشعبی یک «میلیشیای نظامی» معرفی شده بود که با «رفتارهای وحشیانه» به اهل سنت عراق ستم می‌کند.[2] این بیانه با توجه به جایگاه الازهر مصر در جهان اسلام و عرب، بازتاب‌های بسیاری داشت و در تخریب ذهن‌های خاکستری نسبت به حشد الشعبی موثر واقع شد. خشکاندن زمین‌های کشاورزی و باغات اهل سنتِ مناطق آزادشده، وادار کردن سنی‌ها به ترک شهر و تغییر ترکیب جمعیتی، تصرف در اموال آنان، رفتارهای زننده و غیرانسانی، کشتن انسان‌های سنی بی‌گناه و ... از جمله اتهاماتی است که بارها و بارها در رسانه‌های وابسته به جریان ارتجاع علیه حشد الشعبی ذکر شده است. حشد الشعبی و مواجهه با جنگ روانی مخالفان واقعیت این است که حشد الشعبی در عملیات‌هایی که حضور داشته، دچار اشتباهاتی نیز شده است. برخی تصاویر عمیقا گویای این رفتارهای غیرمدبرانه و غیرانسانی است. پیگیری مواضع آیت‌الله سیستانی در خصوص نحوه مواجهه با جان و مال مردم سنی ساکن مناطق آزادشده از چنگال داعش و یا حتی چگونگی رفتار با اسرای داعشی، علاوه بر تلاش برای مقابله با جنگ روانی مخالفان، به لحاظ زمانی دقیقا بیان‌گر این است که رفتارهای غلطی صورت می‌گرفته که ایشان این‌گونه انذار داده‌اند. به‌عنوان مثال هم‌زمان با آغاز عملیات آزادسازی فلوجه شیخ «مهدی کربلایی» نماینده آیت‌الله سیستانی اعلام کرد: «ما ضرورت پایبندی به توصیه‌های مرجعیت در خلال عملیات مذکور تکرار را می‌کنیم؛ آیت‌الله سیستانی در مقدمه سفارش‌های خود بر ضرورت پایبندی به آداب جهاد تاکید دارد و گفته‌اند: جهاد یک آداب عمومی دارد که باید حتی در برخورد با غیرمسلمانان رعایت شود. رزمندگان باید بر اساس روش امیر‌المومنین(ع) با دشمنان بجنگند و آیت‌الله سیستانی بر این موضوع تاکید دارد. آیت‌الله سیستانی اعلام کرده است: جنگ با مسلمانان سرکش آدابی دارد که امیر‌المومنین(ع) به آن اشاره کرده و باید در این روزها نیز رعایت شود.»[3] اما نکته‌ای که معمولا موجب تخریب حشد الشعبی شده است، سازمانی جلوه دادن اشتباهات فردی و قلیل از سوی رسانه‌های محور ارتجاع است؛ گویی دستور سازمان حشد الشعبی این است که با اسرای داعش رفتار غیرانسانی بشود! در هر صورت همین قلیل اشتباهات فردی در حشد الشعبی، زمینه‌ساز جنگ روانی گسترده مخالفان شد تا جایی که فشارهای زیادی به دولت العبادی وارد شد تا این گروه را محدود سازد. دولت و حشد الشعبی برای مواجهه با جنگ روانی دشمن، سه اقدام را در دستور کار قرار داد؛ پذیرش افزایش سهم مشارکت ارتش، نیروهای امنیتی و عشایر سنی در عملیات‌ها، کاهش ضریب‌خطای رفتاری برخی رزمندگان و سرانجام، برجسته‌سازی کمک‌ها و رفتارهای انسانی با اهل سنت عراق. حشد الشعبی اما در مقابل این جنگ روانی، سه اقدام انجام داد؛ از سویی در عملیا‌ت‌های مختلف سعی کرد تا به‌گونه‌ای مشارکتی‌تر از قبل و البته با تقسیم وظایفی هوشمندانه‌تر، ایفای نقش کند. به‌عنوان مثال در آزادسازی فلوجه که شهری سنی‌نشین است، حشد الشعبی اگرچه آماده ورود به شهر بود اما بر اساس یک تقسیم‌کار، حضور در گرداگرد شهر را پذیرفت. این اقدام اگرچه در کند شدن سرعت آزادسازی فلوجه موثر خواهد بود اما آن را در مسیر بهتری قرار می‌دهد. اقدام دیگر، کاهش ضریب‌خطای رفتاری بود. تاکیدات مکرر مرجیعت بر رفتار انسانی در کنار مشاهده اثرات سوء جنگ روانی دشمن، موجب شد تا توجیه نیروها بیشتر از پیش در دستور کار قرار گیرد تا همان قلیل رفتارهای غلط نیز کمتر و کمتر شود. اما اقدام سوم، مستندسازی رفتارهای انسانی رزمندگان حشد الشعبی با ساکنان سنی مناطق آزادشده و هم‌چنین اسرای داعشی بود. به‌عنوان مثال نیروهای سرایا السلام وابسته به جریان صدر در عراق، تصویری از نوشاندن آب به اسیر داعشی را منتشر کردند. این روند توسط سایر گروه‌ها نیز تکرار شد. اوج این رویکرد انسانی که می‌تواند حاشیه‌سازان و تخریب‌کنندگان را تا حدی خلع سلاح کند، در عملیات آزادسازی فلوجه رخ داد. تصاویری هم‌چون کمک رزمندگان به مردم سنی‌ فلوجه که از چنگال داعش فرار کرده بودند در هنگام پیاده شدن از خودرو، سایه ایجاد کردن بر سر آنان، رفتار مهربانانه به کودکان، توزیع بسته‌های غذایی و ... همگی بیان‌گر اراده حشد الشعبی برای کاهش حاشیه‌ها است. اما با همه این اقدامات، به دلیل ضعف رسانه‌ای جبهه مقاومت عمدتا تصویری که از حشد الشعبی در ذهن مخاطب عربِ سنی ایجاد می‌شود، تصویر مخدوش و منفی است و حتی برخی از اهل سنت عراق را هم گمراه می‌سازد. جمع‌بندی حشد الشعبی در عراق مانعی برای نفوذ آمریکا و برخی بازیگران منطقه‌ای است و همین امر موجب شده تا جنگ روانی گسترده‌ای از سوی این بازیگران علیه این گروه مردمی شکل گیرد. واقعیت این است که آن‌ها با دستاویز قرار دادن برخی رفتارهای نادرست و البته قلیل که به صورت غیرسازمانی از سوی بعضی رزمندگان حشد الشعبی صورت گرفته، سعی دارند تا از کاه، کوه ساخته و اساس حشد الشعبی که نزدیک به بیست هزار سنی در آن حضور دارند را طائفی نشان دهند. البته علاوه بر تضعیف حشد الشعبی با این شیوه، آمریکا و متحدانش سعی دارند تا با تقویت کردها و برخی گروه‌های سنی و واگرا از بغداد هم‌چون حشد الوطنی، مانع از قدرت‌گیری این جمعیت شوند. در مواجهه با این طراحی پیچیده، دولت و حشد الشعبی سه اقدام را در دستور کار قرار داد؛ پذیرش افزایش سهم مشارکت ارتش، نیروهای امنیتی و عشایر سنی در عملیات‌ها، کاهش ضریب‌خطای رفتاری برخی رزمندگان و سرانجام، برجسته‌سازی کمک‌ها و رفتارهای انسانی با اهل سنت عراق. اگرچه این اقدامات تا حدی مانع از توسعه جنگ روانی دشمن شده اما به دلیل قدرت رسانه‌ای طرف مقابل، هم‌چنان خطِ زدن حشد الشعبی، برجسته است.